در برخی کشورها، در سرمای زمستان، گاهی از پنجرهٔ خانه‌ها پتویی آویزان شده همسایه دیده می‌شود که در باد سرد تکان می‌خورد. برای خیلی‌ها این صحنه عجیب است، اما در کشورهای شمالی مانند نروژ و سوئد، چنین کاری یک رسم قدیمی و آشناست. این مردم باور دارند اگر لحاف و پتو را چند ساعت در هوای سرد بگذارند، الیاف آن تازه می‌شود، بوی ماندگی یا نا از بین می‌رود و خواب شبانه آرام‌تر خواهد بود.

این عادت ساده در سال‌های اخیر به لطف شبکه‌های اجتماعی به یک «ترفند خواب» جهانی تبدیل شده است. هزاران نفر در تیک‌تاک از تأثیر مثبت آن گفته‌اند و ادعا می‌کنند که هوای تازه پتو باعث می‌شود حس راحتی و آرامش بیشتری هنگام خواب داشته باشند.

اما آیا واقعاً علم هم چنین چیزی را تأیید می‌کند؟ آیا سرما و هوای آزاد می‌توانند میکروب‌ها را از بین ببرند یا فقط باعث احساس تمیزی می‌شوند؟ در ادامه، از نگاه علمی و فیزیولوژیک بررسی می‌کنیم که بیرون گذاشتن پتو در هوای سرد چه تأثیری دارد و تا چه اندازه مفید یا بی‌اثر است.

یک رسم قدیمی در سرزمین‌های سرد

در جزایر سوالبارد، جایی میان نروژ و قطب شمال، بیرون گذاشتن پتو در فضای باز بخشی از زندگی روزمره است. سسیلیا بلومدال (Cecilia Blomdahl)، یکی از چهره‌های محبوب تیک‌تاک، می‌گوید این کار را از مادرش یاد گرفته و تقریباً همهٔ خانواده‌ها در اسکاندیناوی آن را انجام می‌دهند. هدف، به گفتهٔ او، «بیرون بردن رطوبت شبانه و دادن حس تازگی به رخت‌خواب» است.

در هوای خشک و سرد شمال اروپا، این کار واقعاً می‌تواند مؤثر باشد. وقتی الیاف پتو در معرض هوای آزاد قرار می‌گیرند، رطوبت درونشان تبخیر می‌شود و بافت پارچه سبک‌تر و خنک‌تر می‌شود. اما روان‌شناسان خواب می‌گویند که اثر آرامش‌بخش آن بیش از آنکه جسمی باشد، ذهنی است. انسان با بوی تازگی و حس تمیزی ارتباط مثبتی دارد و همین می‌تواند کیفیت خواب را بهتر کند.

علم در پشت این عادت

از نظر علمی، بدن انسان در طول خواب حدود نیم تا یک لیتر عرق از خود دفع می‌کند. این رطوبت در الیاف پتو و لحاف باقی می‌ماند، به‌ویژه اگر جنس آن از پر یا پلی‌استر باشد. وقتی این بافت‌ها مرطوب شوند، هم گرمای خود را از دست می‌دهند و هم محیط مناسبی برای رشد مایت‌ها و باکتری‌های کوچک فراهم می‌کنند.

رابرت لنکستر-گی (Robert Lancaster-Gaye)، هم‌بنیان‌گذار شرکت تولید کالای خواب «تیل لاو لاکچری» (Tielle Love Luxury)، می‌گوید: «برای اینکه پتو بتواند نقش عایق حرارتی خود را حفظ کند باید خشک بماند. اگر درونش رطوبت جمع شود، نه‌تنها نمی‌تواند درست شما را گرم کند، بلکه ممکن است باعث بوی بد یا رشد میکروارگانیسم‌ها شود».

در چنین شرایطی، بیرون گذاشتن پتو در هوای سرد و خشک می‌تواند تا حدی مفید باشد، چون بخار آب را از میان الیاف خارج می‌کند. با این حال، نتیجهٔ این کار به دما و میزان رطوبت محیط بستگی دارد. در مناطق مرطوب یا هنگام بارندگی، الیاف به‌جای خشک شدن، ممکن است رطوبت بیشتری جذب کنند.

آیا سرما و نور خورشید باکتری‌ها را می‌کشند؟

خیلی‌ها تصور می‌کنند که سرمای هوا یا نور مستقیم خورشید می‌تواند باکتری‌ها و مایت‌ها را از بین ببرد، اما یافته‌های علمی چنین چیزی را تأیید نمی‌کنند.

آشلی ماتسوکا کیدر (Ashley Matsuka Kidder)، کارشناس لباس‌شویی، توضیح می‌دهد که سرمای هوا فقط تعداد محدودی از مایت‌ها را کم می‌کند ولی آن‌ها را نابود نمی‌سازد. دکتر ارمغان رحمان منصور (Armaghan-e-Rehman Mansoor)، متخصص بیماری‌های عفونی دانشگاه کنتاکی، نیز می‌گوید: «بیشتر باکتری‌ها در دمای انجماد زنده می‌مانند، فقط فعالیتشان متوقف می‌شود. حتی در آزمایشگاه‌ها برای نگهداری باکتری‌ها از انجماد استفاده می‌شود».

وقتی پتو دوباره به محیط گرم خانه بازمی‌گردد، این باکتری‌ها و مایت‌ها به‌سرعت فعال می‌شوند و به زندگی معمول خود، یعنی تغذیه از چربی و پوست انسان، ادامه می‌دهند.

در مورد نور خورشید هم شرایط مشابه است. فقط نوع خاصی از پرتو فرابنفش (UV-C) خاصیت ضدباکتری دارد، اما تقریباً همهٔ این پرتوها قبل از رسیدن به زمین توسط جو فیلتر می‌شوند. بنابراین، آفتاب زمستانی به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند نقش ضدعفونی‌کنندهٔ واقعی داشته باشد.

آلرژی و گرده‌ها: جنبهٔ پنهان ماجرا

اگرچه این عادت بیشتر در زمستان انجام می‌شود، اما در فصل‌های دیگر می‌تواند دردسرساز باشد. دکتر النا سالاگین (Elena Salagean)، مشاور آلرژی در کلینیک Holistic Allergy، هشدار می‌دهد: «در روزهایی که میزان گردهٔ گیاهان در هوا زیاد است، بیرون گذاشتن پتو باعث جذب ذرات گرده و ورود آن‌ها به اتاق خواب می‌شود».

الیاف طبیعی مانند پنبه، گرده را به‌راحتی به خود جذب می‌کنند و وقتی پتو دوباره روی تخت پهن شود، ذرات ریز در هوا پخش می‌شوند و ممکن است باعث عطسه، خارش یا تشدید تب یونجه شوند. بنابراین اگر در منطقه‌ای با گرده یا آلودگی زیاد زندگی می‌کنید، بهتر است فقط پنجره را باز بگذارید تا هوا عوض شود، نه اینکه پتو را مستقیماً بیرون بیاویزید.

بهترین روش برای تمیز نگه داشتن پتو

به گفتهٔ متخصصان، شستن پتو و ملحفه با آب داغ همچنان مؤثرترین راه برای از بین بردن میکروب‌ها و مایت‌ها است. بر اساس داده‌های مؤسسهٔ Bed Bugs Experts، مایت‌ها و تخم‌هایشان در دمای حدود ۴۵ درجه سانتی‌گراد (۱۱۳ فارنهایت) از بین می‌روند. خشک‌کن برقی (Dryer) نیز اگر روی دمای بالا تنظیم شود، در حدود نیم ساعت این فرآیند را کامل می‌کند.

بنابراین بیرون گذاشتن پتو در هوای سرد بیشتر برای تهویه و کاهش رطوبت مفید است، نه برای ضدعفونی واقعی. این کار می‌تواند احساس تمیزی و آرامش ذهنی ایجاد کند، اما جای شست‌وشوی منظم و استفاده از حرارت بالا را نمی‌گیرد.

خلاصه

بیرون گذاشتن پتو در هوای سرد عادتی است که از کشورهای اسکاندیناوی آغاز شده و حالا در بسیاری از نقاط جهان انجام می‌شود. این کار می‌تواند بخشی از رطوبت محبوس در الیاف پتو را کاهش دهد و حس تازگی ایجاد کند، به‌ویژه اگر هوا خشک و تمیز باشد.

اما از نظر علمی، سرما یا نور خورشید نمی‌توانند باکتری‌ها و مایت‌ها را به‌طور کامل از بین ببرند. بیشتر باکتری‌ها در دمای پایین فقط غیرفعال می‌شوند و پس از بازگشت به گرما دوباره فعال خواهند شد. همچنین احتمال جذب گردهٔ گیاهان یا ذرات آلرژی‌زا وجود دارد.

بنابراین، این روش شاید از نظر روانی برای داشتن خوابی آرام مؤثر باشد، اما از نظر بهداشتی جایگزین شست‌وشوی منظم با آب داغ و خشک‌کن حرارتی نیست. بیرون گذاشتن پتو را می‌توان نوعی تهویهٔ طبیعی دانست، نه ضدعفونی واقعی.

❓سؤالات رایج دربارهٔ بیرون گذاشتن پتو در هوای سرد

۱. آیا بیرون گذاشتن پتو در سرما باکتری‌ها را از بین می‌برد؟
خیر، سرما بیشتر باکتری‌ها را نمی‌کشد بلکه آن‌ها را موقتاً غیرفعال می‌کند. با بازگشت پتو به محیط گرم، فعالیت میکروب‌ها از سر گرفته می‌شود.

۲. آیا این کار می‌تواند باعث خواب بهتر شود؟
ممکن است به‌صورت روانی مفید باشد، چون حس تازگی و نظم در رخت‌خواب برای ذهن آرامش‌بخش است. اما از نظر فیزیولوژیک، تأثیر مستقیمی بر کیفیت خواب ندارد.

۳. چه زمانی بیرون گذاشتن پتو مؤثرتر است؟
در هوای خشک و سرد، تبخیر رطوبت از الیاف سریع‌تر انجام می‌شود و احتمال جذب ذرات معلق کمتر است. در هوای مرطوب یا بارانی بهتر است انجام نشود.

۴. آیا نور خورشید پتو را ضدعفونی می‌کند؟
پرتو UV نوع C خاصیت ضدباکتری دارد، اما این طول موج به زمین نمی‌رسد. بنابراین نور خورشید به تنهایی برای ضدعفونی مؤثر نیست.

۵. خطر آلرژی در این روش چیست؟
اگر پتو در فضای باز و در زمان وجود گرده یا آلودگی هوا آویزان شود، ممکن است ذرات گرده روی آن بنشینند و هنگام خواب وارد دستگاه تنفسی شوند.

۶. بهترین روش برای تمیز نگه داشتن پتو چیست؟
شست‌وشو با آب داغ (بیش از ۴۵ درجه سانتی‌گراد) و خشک کردن با حرارت بالا هنوز مؤثرترین راه برای از بین بردن باکتری‌ها، مایت‌ها و بوی نامطبوع است.