بیمار، با فرو رفتن در بیهوشی عمیق و عدم توانایی پاسخ به محیط، اصطلاحا دچار کما می‌شود. در اثر عوامل متفاوتی، انواع کما رخ می‌دهد. کمای ناشی از ضربه مغزی، کما ناشی از سکته مغزی، کما ناشی از مسمومیت، کما ناشی از کمبود اکسیژن و کما ناشی از عفونت از مهم‌ترین انواع اغما هستند. بیمار در این شرایط، با علائم کما همچون بی‌هوشی، گشادی مردمک چشم، تنفس غیرطبیعی، ضربان قلب غیرطبیعی، عدم حرکت عضلات و بی‌اختیاری ادرار و مدفوع مواجه می‌شود.

شایع‌ترین علل کما را می‌توان ضربه مغزی، سکته مغزی، مسمومیت، کمبود اکسیژن، عفونت، کمبود قند خون و افت فشار خون دانست. پزشک، با معاینه فیزیکی، آزمایش‌های تصویربرداری، آزمایش‌های خون و آزمایش‌های عصبی، این شرایط پیچیده را تشخیص می‌دهد. متخصص مغز و اعصاب، برای درمان کما، ابتدا به درمان علت زمینه‌ای آن می‌پردازد. سپس با حمایت از عملکردهای حیاتی، کنترل علائم، مراقبت‌های بعد از کما، توانبخشی و حمایت عاطفی، مراقبت‌های پزشکی لازم را به بیمار ارائه می‌دهد.

کما یا اغما چیست؟

کما، وضعیتی‌ست که در آن فرد با از دست دادن هوشیاری خود، نمی‌تواند به محرک‌های خارجی واکنش نشان دهد. این شرایط، بر اثر عواملی همچون ضربه مغزی، سکته، عفونت، مسمومیت یا بیماری‌های متابولیک ایجاد می‌شود. در کما، فرد قادر به انجام فعالیت‌های ارادی نیست و به صداها، نورها یا لمس پاسخ نمی‌دهد. این وضعیت می‌تواند موقتی بوده یا برای مدت طولانی ادامه یابد و درمان اغما بستگی به علت آن دارد و ممکن است شامل مراقبت‌های ویژه در بیمارستان، داروها یا جراحی باشد. برخی افراد ممکن است به طور کامل بهبود یابند، در حالی‌که، دیگران ممکن است دچار مشکلات طولانی‌مدت یا دائمی شوند.

اگر فرد وارد این حالت شود، این یک اورژانس پزشکی است. برای حفظ زندگی و عملکرد مغز اقدام سریع پزشکی لازم است. در یک فرد به کما رفته، کارهایی مانند تنفس و گردش خون، به طور معمول انجام می‌شود، اما توانایی تفکر فرد سرکوب می‌شود. فردی که به کما رفته، باید تحت نظر جراح مغز و اعصاب باشد. اگر در تهران هستید، حتما لیست جراح مغز و اعصاب تهران را مورد بررسی قرار داده و نوبت خود را ثبت کنید. مطب‌های بهترین جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات تهران، در مناطقی مانند سعادت‌آباد، پیروزی و خیابان شریعتی واقع شده‌اند. این متخصصان، در بیمارستان‌های میلاد، بیمارستان پیامبران، بیمارستان لاله و بیمارستان بهارلو مشغول به طبابت هستند.

کما چقدر طول می‌کشد؟

مدت کما، می‌تواند بسیار متغیر بوده و از چند روز تا چند سال طول بکشد. این زمان، بستگی به شدت و نوع آسیب مغزی، علت ایجاد کما و رویکردهای درمانی پزشک دارد. در مواردی که علت کما قابل درمان باشد، ممکن است فرد سریع‌تر به هوشیاری بازگردد. اما در شرایط شدید بودن آسیب مغزی، ممکن است مدت کما طولانی شده یا منجر به وضعیت نباتی دائمی شود. مراقبت‌های پزشکی مستمر و تخصصی در این زمینه، برای بهبود فرد و جلوگیری از آسیب‌های بیشتر، حیاتی هستند.

علائم کما چیست؟

کما یک حالت از ناهشیاری عمیق و پایدار است که فرد قادر به انجام حرکات ارادی نیست. علائم و نشانه‌های کما بسته به علت کما و شدت آسیب مغزی متفاوت هستند. این علائم، شامل موارد زیر خواهند بود:

• عدم پاسخ به تحریکات؛ نشان ندادن واکنش به تحریکات خارجی مانند صدای بلند، نور شدید یا لمس
• عدم حرکت ارادی؛ عدم توانایی برای انجام فعالیت‌های ارادی
• تنفس نامنظم؛ تنفس نامنظم، کند یا سریع
• نبود رفلکس‌های طبیعی؛ عدم وجود رفلکس‌های معمولی مانند پلک زدن یا واکنش به درد
• عدم توانایی در باز کردن چشم‌ها؛ قادر نبودن برای بازکردن ارادی چشم‌ها
• نبود پاسخ‌های گفتاری؛ نداشتن توانایی صحبت یا تولید اصوات
• تغییر در اندازه مردمک‌ها؛ غیرطبیعی بودن مردمک‌ها، مانند تغییر اندازه یا نداشتن واکنش به نور

ظهور این علائم، نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد. برای تشخیص دقیق و درمان اغما، از انواع تکنیک‌های تشخیصی همچون انجام آزمایشات تصویربرداری مغزی، آزمایشات خونی و سایر ارزیابی‌های تخصصی استفاده می‌کنند.جراح مغز و اعصاب پس از بررسی‌ دقیق اختلالات سیستم عصبی بیمار، درمان جراحی یا غیرجراحی را به‌وسیله آزمایش‌های نوار عصب و عضله (EMG) و نوار مغز (EEG)، تشخیص می‌دهد. او درمان‌های غیرجراحی همچون درمان‌های دارویی، تزریق استروئیدها و فیزیوتراپی را هم انجام می‌دهد.

علائم بیرون آمدن از کما چیست؟

بیرون آمدن از کما، یک فرآیند تدریجی و شامل مراحل و علائم مختلفی است. علائم و نشانه‌های اولیه‌ای که نشان‌دهنده بیرون آمدن فرد از کما هستند، می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• پاسخ به تحریکات؛ حرکات جزئی، تغییر در چهره و واکنش‌های جزئی به تحریکات خارجی مانند صدا، نور یا لمس
• باز کردن چشم‌ها؛ باز و بسته کردن چشم‌های خود، به صورت متناوب و حتی غیرارادی
• تغییر در تنفس؛ طبیعی‌تر یا پایدارتر شدن و بهبود الگوی تنفس فرد
• رفلکس‌های طبیعی؛ مانند پلک زدن، بلعیدن یا واکنش به درد
• حرکات ارادی؛ انجام تدریجی حرکات ارادی مانند فشردن دست یا تکان دادن انگشتان
• پاسخ به دستورات ساده؛ پاسخ به دستورات ساده مانند باز کردن چشم‌ها یا تکان دادن دست
• بهبود هوشیاری؛ افزایش تدریجی سطح هوشیاری فرد و واکنش به محیط اطراف خود
• تولید اصوات یا کلمات؛ شروع تولید اصوات یا حتی کلمات

فرآیند بیرون آمدن از کما، به شدت آسیب وارده و علت کما بستگی دارد و می‌تواند زمان‌بر باشد. همچنین، پس از بیرون آمدن از کما، فرد به مراقبت‌های ویژه و توانبخشی برای بازیابی کامل عملکردهای جسمی و ذهنی خود نیاز خواهد داشت. مراقبت‌های پزشکی و پیگیری‌های منظم تیم پزشکی در این مراحل بسیار حیاتی است.

مراحل خروج از کما چیست؟

خروج از کما، یک فرایند پیچیده و چندمرحله‌ای است که به علت کما، مدت زمان آن و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. به‌طورکلی، مراحل معمول خروج از کما شامل موارد زیر هستند:

• واکنش به تحریکات اولیه؛ شروع واکنش به تحریکات ساده مانند لمس یا صدا، حرکت اندام‌ها یا تغییر در حالات چهره
• واکنش‌های غیرارادی؛ مانند باز و بسته کردن چشم‌ها یا حرکات خودبخودی ناشی از فعالیت مغزی
• بیداری جزئی؛ هوشیار شدن بیمار برای مدتی کوتاه و واکنش به محیط اطراف همچون باز کردن چشم‌ها و پاسخ به صداها یا حرکات
• آگاهی بیشتر و ارتباط محدود؛ شروع به برقراری ارتباطات ساده مانند فشردن دست یا حرکت سر برای پاسخ به سوالات
• بازگشت به حالت هوشیاری کامل‌تر؛ توانایی صحبت کردن، حرکت و تعامل با محیط اطراف، نیاز به فیزیوتراپی و کاردرمانی برای بازگرداندن عملکردهای فیزیکی و ذهنی
• بازیابی و بازتوانی؛ بازیابی عملکردهای جسمانی و ذهنی به کمک تمرینات فیزیکی، گفتاردرمانی و روان‌درمانی

برای هر بیمار، با توجه به وضعیت منحصربه‌فرد او، خروج از کما می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی متفاوت باشد. برخی بیماران سریع‌تر بهبود یافته؛ درحالی‌که، برخی به زمان و مراقبت‌های پزشکی بیشتری نیاز دارند.

احتمال بازگشت از کما چقدر است؟

احتمال بازگشت از کما به‌طور قابل‌توجهی، به علت کما، مدت زمان آن و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. بیماران مبتلا به کما ناشی از آسیب‌های مغزی خفیف، از شانس بیشتری برای بهبودی برخوردار هستند. در مقابل، در بیماران دچار کماهای ناشی از آسیب‌های شدید مغزی یا بیماری‌های پیچیده، احتمال بهبود کمتری وجود دارد. مدت زمان حضور در کما هم مهم است؛ هرچه بیمار زمان بیشتری در حالت اغما باشد، احتمال بازگشت و بهبودی کامل، کاهش می‌یابد. مراقبت‌های پزشکی تخصصی و توانبخشی مؤثر، نقش حیاتی در بهبود بیماران داشته و شانس بازگشت آن‌ها را افزایش می‌دهند.

درمان فیزیکی و توانبخشی در حوزه مغز و اعصاب، به تکنیک‌ها و فعالیت‌هایی می‌گویند که برای بهبود عملکرد فیزیکی، عقلانی و اجتماعی بیماران مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اقدامات شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌های فیزیکی، تمرینات توانبخشی و روش‌های متنوع است. افزایش قدرت عضلات، بهبود تعادل، کنترل درد و بهبود عملکرد حرکتی و شناختی بیماران، اثرات این روش هستند.

مراقبت‌های بعد از کما شامل چه مواردی می‌شود؟

مراقبت‌های بعد از کما، مجموعه‌ای از اقدامات پزشکی و توانبخشی‌ست که به بهبود عملکرد جسمانی و ذهنی بیمار کمک می‌کند. این مراقبت‌ها، ابتدا با ارزیابی جامع وضعیت بیمار توسط تیم پزشکی شروع می‌شود. در ادامه، به مهم‌ترین این مراقبت‌ها پرداخته‌ایم:

• ارزیابی مداوم علائم حیاتی؛ شامل نظارت بر فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن و سطح اکسیژن خون
• استفاده از داروها؛ همچون داروهای ضدتشنج، داروهای کنترل فشار خون و داروهای آرام‌بخش در صورت نیاز
• تغذیه؛ تأمین نیازهای تغذیه‌ای بیمار از طریق لوله معده یا روده‌ای در صورت عدم توانایی خوردن
• فیزیوتراپی؛ بهبود حرکت و تقویت عضلات
• کاردرمانی؛ بازیابی توانایی انجام فعالیت‌های روزمره و استقلال فرد
• گفتاردرمانی؛ در صورت وجود مشکلات گفتاری و بلعی
• پشتیبانی روانشناسی؛ ارائه مشاوره به بیمار و خانواده جهت تطابق با شرایط جدید
• پشتیبانی عاطفی؛ ایجاد محیطی حمایتی و آرامش‌بخش برای بیمار
• پشتیبانی اجتماعی؛ کمک به بیمار و خانواده برای دسترسی به منابع و خدمات اجتماعی
• آموزش خانواده؛ ارائه آموزش به خانواده‌ها در مورد نحوه مراقبت از بیمار در منزل

این مراقبت‌ها، باید مستمر و هم‌راستا با هم انجام شده تا بهترین نتیجه، برای بهبود و بازگشت عملکردهای بیمار حاصل شود.

آیا کما، همیشه می‌تواند خطرناک باشد؟

با توجه به پاسخی که به سوال کما چیست داده‌ایم، میزان خطرناک بودن کما، به علت زمینه و شدت آسیب‌های وارده بستگی دارد. این شرایط ناهوشیاری عمیق، در اثر انواع حوادث و بیماری‌ها رخ می‌دهد. کما ناشی از ضربه مغزی، کما ناشی از مسمومیت، کما ناشی از کمبود اکسیژن و کما ناشی از عفونت از رایج‌ترین انواع کما هستند. در این شرایط، دچار علائم اغما همچون بی‌هوشی، تنفس و ضربان قلب غیرطبیعی، گشاد شدن مردمک و عدم حرکت عضلانی خواهند شد. کمبود قند خون، افت فشار خون، عفونت، سکته مغزی، کمبود اکسیژن، ضربه مغزی و مسمومیت از شایع‌ترین علل کما و بروز این علائم به‌شمار می‌آیند. معاینه فیزیکی این علائم کما، همراه با انجام آزمایش‌های تصویربرداری، آزمایش‌های خون و آزمایش‌های عصبی به تشخیص کما منجر می‌شود.

برگرفته از مجله سلامت دکتردکتر(https://drdr.ir/mag/)