نوشتار به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای بشری، نقش حیاتی در تاریخ تمدن دارد. تاکنون تصور میشد که قدیمیترین نمونههای نوشتار به تمدن سومریها (Sumerians) در حدود ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد در بینالنهرین (Mesopotamia) بازمیگردد. این نوشتارها که در قالب خط میخی (Cuneiform) بر روی لوحهای گلی ثبت شدهاند، به عنوان یکی از اولین سیستمهای نوشتاری رسمی شناخته میشوند. اما باستانشناسان همواره به دنبال کشف نشانههایی از نوشتارهای قدیمیتر بودند که ممکن است انسانهای پیش از تاریخ به کار برده باشند. این جستجوها معمولاً به نقاشیها و حکاکیهای روی دیوارهای غارهای اروپا و دیگر مناطق جهان بازمیگردد، جایی که نشانههایی از ارتباطات بصری در میان شکارچیان-گردآورندگان پارینهسنگی مشاهده میشود.
در یک پژوهش جدید که ممکن است تاریخ نوشتار را به هزاران سال پیشتر از آنچه تاکنون تصور میشد بازگرداند، بن بِیکِن (Ben Bacon)، محقق مستقل و فروشنده مبلمان که ساکن لندن است، ادعا کرده که نشانههای یافت شده در نقاشیهای غارهای اروپایی ممکن است قدیمیترین نمونههای نوشتار انسانی باشند. این نشانهها که به شکل خطوط، نقطهها و علامتهای خاصی مانند علامت Y دیده میشوند، در دهههای گذشته مورد توجه باستانشناسان قرار گرفته بودند، اما تاکنون به عنوان یک سیستم نوشتاری شناخته نشده بودند.
نگاهی به پیشینهی پژوهش و فرضیهی جدید بن بِیکِن
نقاشیهای غارهای اروپا که قدمت آنها به حدود ۱۵۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ سال قبل بازمیگردد، همواره یکی از منابع اصلی مطالعات باستانشناسی بودهاند. این نقاشیها شامل تصاویری از حیوانات و صحنههای شکار هستند که به طرز شگفتانگیزی با جزئیات و زیبایی خلق شدهاند. این آثار، علاوه بر هنر و زیبایی، شامل علائم و نشانههای غیرتصویری نیز هستند که تا به امروز تفسیر دقیقی از آنها ارائه نشده بود.
بن بِیکِن، که خود را فردی عادی توصیف میکند، هنگام مشاهدهی تصاویر نقاشیهای غارها به این نشانهها علاقهمند شد و به بررسی دقیق آنها پرداخت. او به سرعت متوجه شد که این نشانهها ممکن است دارای معنای پنهانی باشند که بتوان آنها را به عنوان نوعی نوشتار یا سیستم تقویمی رمزگشایی کرد. او با کمک باستانشناسان برجستهای از دانشگاه دورام (Durham University) و دانشگاه کالج لندن (University College London)، به بررسی این فرضیه پرداخت و نتایج این پژوهش در مجلهی Cambridge Archaeological Journal منتشر شد.
سیستم تقویمی یا نوشتار نخستین؟ تحلیل بن بِیکِن و تیم پژوهشی او
بِیکِن و تیمش با تمرکز بر روی خطوط، نقطهها و علامت Y شکل که در بسیاری از نقاشیهای غارهای اروپا دیده میشوند، فرض کردند که این نشانهها میتوانند نمایانگر یک سیستم تقویمی باشند که برای پیگیری چرخههای زندگی حیوانات استفاده میشده است. این سیستم به شکارچیان و گردآورندگان دوران پارینهسنگی کمک میکرده تا زمانهای مناسب برای شکار و جفتگیری حیوانات را پیشبینی کنند. به اعتقاد این تیم، این سیستم نه تنها به شمارش تعداد حیوانات مشاهده شده یا شکار شده محدود نبوده، بلکه اطلاعات مهمی دربارهی مهاجرتها و دورههای زاد و ولد حیوانات ارائه میداده است.
بِیکِن و تیمش برای آزمایش این فرضیه، یک پایگاه داده از بیش از ۶۰۰ توالی خط و نقطه بدون علامت Y و حدود ۲۵۰ توالی با علامت Y ایجاد کردند که بیشتر در نقاشیهای غارهای فرانسه و اسپانیا دیده میشود. این توالیها، که در طول هزاران سال و همراه با تصاویر حیوانات مختلفی مانند گاوهای وحشی (Aurochs)، پرندگان، بوفالوها، بزها و آهوها مشاهده شدهاند، به نظر میرسد که به نوعی با چرخههای طبیعی این حیوانات ارتباط داشته باشند.
پس از انجام تحلیلهای آماری دقیق، تیم تحقیقاتی شگفتزده شد که الگوی تقویم قمری پیشنهادیشان با الگوهای مشاهده شده در نقاشیها هماهنگی داشت. این تحلیلها نشان داد که تعداد خطوط و نقطهها در توالیهای مختلف، با دورههای جفتگیری و زاد و ولد حیوانات مطابقت دارد و نشان میدهد که این سیستم تقویمی به احتمال زیاد برای پیگیری این چرخههای حیاتی طراحی شده است.
چالشها و پیامدهای کشف
در حالی که تیم تحقیقاتی به نتایج شگفتانگیزی دست یافته است، آنها نسبت به پذیرش این سیستم به عنوان یک نوشتار کامل محتاط هستند. به گفته آنها، شاید بهتر باشد این سیستم را به عنوان نوعی «پیشنوشتار» (Proto-Writing) یا مرحلهی میانی بین یک نمادگذاری ساده و یک سیستم نوشتاری کامل توصیف کنیم. این کشف میتواند تعاریف موجود از نوشتار را به چالش بکشد و پرسشهایی را دربارهی خاستگاههای نوشتار در تاریخ بشر مطرح کند.
با این حال، اگر این فرضیه تأیید شود، به این معنی است که اجداد پارینهسنگی ما از نظر شناختی به اندازهی ما پیشرفته بودهاند و توانستهاند به دستاوردهای بزرگی در زمینههای هنر، استفاده از اعداد و شاید حتی نوشتار دست یابند. این کشف همچنین میتواند به ما کمک کند تا باورها و ارزشهای فرهنگی این جوامع باستانی را بهتر درک کنیم و شاید حتی بتوانیم بخشی از نوشتارهای آنها را که تاکنون برای ما پنهان مانده است، رمزگشایی کنیم.
این کشف که به احتمال زیاد بحثهای زیادی را در جامعه باستانشناسی به دنبال خواهد داشت، میتواند تاریخ نوشتار را بازنویسی کرده و نشان دهد که انسانهای پارینهسنگی بیش از آنچه تاکنون تصور میشد، از نظر فرهنگی و شناختی پیشرفته بودهاند. این دستاورد میتواند درک ما از تاریخ بشریت را به طور اساسی تغییر دهد و دریچهای جدید به سوی فهم زندگی و فرهنگ انسانهای پیش از تاریخ بگشاید.
منبع
source