در این مقاله، به معرفی ۱۸ مستند علمی برتر میپردازیم که هر یک از آنها به نحوی به کشف و درک بهتر جهان پیرامون ما کمک میکنند. این مستندها موضوعات متنوعی مانند طبیعت، تکنولوژی، علوم انسانی، و مسائل اجتماعی دارند و زاویه جدیدی از دانش و آگاهی را به ما هدیه میدهند.
۱. معلم اختاپوس من (My Octopus Teacher) – رابطهای غیرعادی میان انسان و یک اختاپوس

کارگردان: پـیپا ارلیک (Pippa Ehrlich) و جیمـس رید (James Reed)
سال انتشار: ۲۰۲۰
«معلم اختاپوس من» داستان کریگ فاستر (Craig Foster) را روایت میکند که پس از از دست دادن انگیزه در کارش، تصمیم میگیرد هر روز در جنگلهای کـِـلپ زیرآبی نزدیک خانهاش در کیپتاون، آفریقای جنوبی، غواصی کند. در یکی از این غواصیها، او به یک اختاپوس برخورد میکند که خود را از کوسهها پنهان کرده. این ملاقات منجر به یک رابطهی نزدیک میان او و اختاپوس میشود. فاستر یک سال از زندگی خود را صرف مطالعه و مستندسازی این موجود شگفتانگیز میکند و به بررسی رفتارها، تعاملات و هوش اختاپوس میپردازد. این مستند چیزی بیش از یک فیلم طبیعتمحور است؛ بلکه درباره همدلی، کنجکاوی، بازی و اعتماد میان دو گونهی مختلف از حیات بحث میکند.
این مستند با ترکیب تصاویر فوقالعادهای که توسط فیلمبردار زیرآبی، راجِر هاراکس (Roger Horrocks)، تهیه شده است، به ما نگاهی نادر و منحصر به فرد از زندگی دریایی میدهد. «معلم اختاپوس من» موفق به کسب دو جایزه در جشنواره مستند کریتیکز چویس (Critics’ Choice Documentary Awards) شد و از لحاظ داستانسرایی احساسی و زیبایی بصری مورد تحسین قرار گرفت.
۲. شب در زمین (Night on Earth) – حیات وحش در شب

کارگردان: بیل مارکهام (Bill Markham)
سال انتشار: ۲۰۲۰
این مستند، زندگی شبانه حیات وحش را به تصویر میکشد و با استفاده از تکنولوژیهای پیشرفتهای که امکان فیلمبرداری در نور کم را فراهم میکند، جزئیات ناشناختهای از رفتارهای حیوانات در طول شب را به نمایش میگذارد. مستند «شب در زمین» با بهرهگیری از فیلمبرداری فوقالعاده و تکنولوژیهای نوین، به ما نگاهی منحصر به فرد از زندگی حیوانات در تاریکی شب میدهد؛ جایی که فعالیتهای مختلفی از شکار تا تعاملات اجتماعی در آن جریان دارد.
تصاویر به دست آمده با کیفیتی بینظیر و در رنگهای واقعی هستند که تجربهای فراواقعی از زندگی شبانه حیوانات را ارائه میدهد.
در یکی از قسمتها، کفتارها و شیرها در زیمبابوه به تعقیب و شکار بچهفیلها میپردازند. این صحنه یکی از برجستهترین و در عین حال هولناکترین قسمتهای مستند است که به شدت مخاطبان را تحت تأثیر قرار میدهد.
۳. زمین سفینهای (Spaceship Earth) – تجربهای علمی در محیط بسته

کارگردان: مت ولف (Matt Wolf)
سال انتشار: ۲۰۲۰
این مستند داستان بایوسفر ۲ (Biosphere 2) را روایت میکند؛ پروژهای علمی که هدف آن ایجاد یک اکوسیستم کاملاً بسته و خودکفا بود. در این آزمایش، هشت نفر در یک گنبد غولپیکر در اوراکل، آریزونا محصور شدند و به مدت دو سال در این محیط مصنوعی زندگی کردند تا ببینند آیا میتوانند در چنین محیطی زنده بمانند. این مستند به بررسی چالشها و دستاوردهای این پروژه میپردازد و به تماشاگران نگاهی جامع از این تجربه علمی میدهد.
بایوسفر ۲ به عنوان یکی از بزرگترین و پرهزینهترین آزمایشهای علمی در زمینه اکولوژی مصنوعی شناخته میشود. این پروژه در ابتدا با هدف مطالعه و تحقیق در زمینه اکوسیستمهای بسته و پایداری محیطی آغاز شد، اما به مرور زمان به یک موضوع بحثبرانگیز تبدیل شد. این مستند با استفاده از فیلمهای آرشیوی که قبلاً هرگز دیده نشده بودند، به بررسی این پروژه و تأثیرات آن بر علم و جامعه میپردازد.
این مستند علاوه بر بررسی علمی پروژه بایوسفر ۲، به تأثیرات اجتماعی و فرهنگی آن نیز میپردازد. این فیلم به تحلیل چگونگی تأثیر این آزمایش بر دیدگاههای عمومی نسبت به محیط زیست و پایداری میپردازد و به ما نشان میدهد که چگونه یک پروژه علمی میتواند به یک موضوع فرهنگی و اجتماعی تبدیل شود.
۴. دغدغه اجتماعی (The Social Dilemma) – تأثیرات شبکههای اجتماعی بر جامعه

کارگردان: جف اورلوسکی (Jeff Orlowski)
سال انتشار: ۲۰۲۰
«دغدغه اجتماعی» مستندی است که به بررسی تأثیرات منفی شبکههای اجتماعی بر جامعه، سیاست و سلامت روان میپردازد. این مستند به کمک مصاحبههای صریح با کسانی که در توسعه این پلتفرمها نقش داشتهاند، نشان میدهد که چگونه شبکههای اجتماعی میتوانند به تغییرات رفتارهای اجتماعی و فردی منجر شوند و حتی باعث افزایش قطببندیهای سیاسی و اجتماعی شوند.
مستند «دغدغه اجتماعی» علاوه بر نمایش پیامدهای منفی شبکههای اجتماعی، به بررسی انگیزهها و اهداف پنهانی پشت این پلتفرمها نیز میپردازد. این فیلم نشان میدهد که چگونه الگوریتمها و طراحیهای خاص شبکههای اجتماعی میتوانند کاربران را به سمت محتواهای خاصی هدایت کنند و حتی رفتارهای آنان را تحت تأثیر قرار دهند. مستند همچنین به بررسی تأثیرات این پلتفرمها بر کودکان و نوجوانان و نحوه استفاده آنها از این تکنولوژیها میپردازد.
این فیلم نه تنها به بررسی تأثیرات شبکههای اجتماعی بر زندگی روزمره ما میپردازد، بلکه ما را به چالش میکشد تا درباره نحوه استفاده از این ابزارها و تأثیرات آنها بر جامعه و فرهنگ خود فکر کنیم.
۵. انتخاب نابههنجار (Unnatural Selection) – مهندسی ژنتیک و پیامدهای آن

کارگردان: جو اِنگِندِر (Joe Egender) و لور کافمن (Leeor Kaufman)
سال انتشار: ۲۰۱۹
این مستند به بررسی جنبههای اخلاقی، علمی و اجتماعی مهندسی ژنتیک و تکنولوژیهای مرتبط با آن میپردازد. «انتخاب نابههنجار» به موضوعاتی مانند کریسپر (CRISPR)، ویرایش ژن، ژندرایو (Gene Drive)، و درمان ژنی پرداخته و نحوه تغییر این تکنولوژیها در آینده زندگی انسانها را به نمایش میگذارد.
این مستند به بررسی پیامدهای مثبت و منفی این تکنولوژیها میپردازد و نشان میدهد که چگونه این فناوریها میتوانند به بهبود زندگی بشر کمک کنند، اما در عین حال مشکلات اخلاقی و اجتماعی جدی را نیز به همراه دارند.
مستند «انتخاب نابههنجار» با استفاده از مثالهایی متنوع از سراسر جهان، به بررسی تأثیرات اجتماعی و زیستمحیطی مهندسی ژنتیک میپردازد. این فیلم با استفاده از مصاحبههای متعدد با متخصصان، پزشکان و پژوهشگران، دیدگاههای مختلفی را ارائه میدهد و به ما نشان میدهد که چگونه این تکنولوژیها میتوانند به عنوان یک ابزار دو لبه عمل کنند.
۶. به درون دوزخ (Into The Inferno) – آتشفشانها و تأثیرات آنها بر فرهنگ و جامعه

کارگردان: ورنر هرتزوگ (Werner Herzog) و کلیو اوپنهایمر (Clive Oppenheimer)
سال انتشار: ۲۰۱۶
این مستند به بررسی فعالیتهای آتشفشانی در سراسر جهان میپردازد و تأثیرات آنها بر فرهنگها و جوامع محلی را بررسی میکند. ورنر هرتزوگ و کلیو اوپنهایمر با استفاده از تصاویر خیرهکننده از آتشفشانها و مصاحبه با مردم محلی، به ما نشان میدهند که چگونه این پدیدههای طبیعی میتوانند به منبع الهام و باورهای مذهبی تبدیل شوند.
در این مستند، ما به مکانهای مختلفی از جمله اندونزی، اتیوپی، کره شمالی و وانواتو سفر میکنیم و با مردمی که در سایه آتشفشانها زندگی میکنند، آشنا میشویم. فیلم به بررسی چگونگی تأثیر این آتشفشانها بر زندگی روزمره و باورهای مردم محلی میپردازد و نشان میدهد که چگونه این پدیدههای طبیعی به بخشی از فرهنگ و هویت این جوامع تبدیل شدهاند.
یکی از نکات برجسته این مستند، ترکیب تصاویر خیرهکننده از آتشفشانها با داستانهای انسانی و فرهنگی است. این فیلم به ما نشان میدهد که چگونه مردم در مواجهه با خطرات طبیعی به دنبال معنا و الهام میگردند و چگونه آتشفشانها به بخشی از زندگی روزمره و باورهای مردم محلی تبدیل شدهاند.
۷. حس خوبی داره مرد! (Feels Good Man) – تغییر نمادهای فرهنگی و تأثیرات اجتماعی آنها

کارگردان: آرتور جونز (Arthur Jones)
سال انتشار: ۲۰۲۰
این مستند داستان مت فِری (Matt Furie) و تلاشهای او برای بازگرداندن کنترل کاراکتر کارتونی خود، پپه قورباغه (Pepe the Frog)، که به نمادی برای گروههای افراطی تبدیل شده است، را روایت میکند.
پپه قورباغه در ابتدا یک شخصیت کارتونی بیضرر بود که در وبکامیکهای مت فری ظاهر شد. اما به مرور زمان، این کاراکتر توسط گروههای افراطی در اینترنت به یک نماد نفرتانگیز تبدیل شد. این مستند به بررسی چگونگی تغییر معنای این شخصیت و تلاشهای فری برای بازپسگیری آن میپردازد.
«حس خوبی داره مرد» به شدت تأثیرگذار است و نشان میدهد که چگونه نمادهای فرهنگی میتوانند به سرعت تغییر کنند و به وسیلهای برای ترویج نفرت و ایدئولوژیهای افراطی تبدیل شوند. این مستند همچنین به بررسی نقش اینترنت و رسانههای اجتماعی در تغییر معنا و استفاده از نمادهای فرهنگی میپردازد.
۸. بچهها (Babies)- رشد و نمو نوزادان در اولین سال زندگی

کارگردان: تینا گایوئر (Tina Gaurier)
سال انتشار: ۲۰۲۰
این مستند، زندگی ۱۵ خانواده در سراسر جهان را در طول اولین سال زندگی نوزادانشان دنبال میکند و با استفاده از علم به بررسی فرآیند رشد و توسعه نوزادان میپردازد.
«بچهها» به بررسی مراحل مختلف رشد نوزادان از جمله تغذیه، خواب، گفتار و پیوندهای عاطفی میپردازد و نشان میدهد که چگونه محیط و تعاملات اجتماعی میتوانند بر رشد و توسعه نوزادان تأثیر بگذارند.
یکی از نقاط قوت این مستند، ترکیب علم و احساسات است. این فیلم به خوبی توانسته است علم را با داستانهای شخصی خانوادهها ترکیب کند و به مخاطبان نشان دهد که چگونه نوزادان در طول اولین سال زندگی خود با چالشها و فرصتهای مختلفی مواجه میشوند.
۹. جریان انسانی (Human Flow) – بحران مهاجرت جهانی

کارگردان: آی ویوی (Ai Weiwei)
سال انتشار: ۲۰۱۷
این مستند، به کارگردانی آی ویوی، به بررسی بحران مهاجرت جهانی و وضعیت بیش از ۶۵ میلیون انسان آواره در سراسر جهان میپردازد.
این مستند با استفاده از فیلمبرداریهای گسترده در ۲۳ کشور، به بررسی وضعیت آوارگان و مهاجران میپردازد و نگاهی عمیق به شرایط زندگی و چالشهای آنها ارائه میدهد. این مستند به ما نشان میدهد که چگونه تغییرات اقلیمی، جنگ و فقر به بزرگترین جابجایی انسانی پس از جنگ جهانی دوم منجر شده است.
یکی از نقاط قوت این مستند، ترکیب تصاویر هوایی و فیلمهای دراماتیک از زندگی آوارگان با مصاحبههای شخصی است. این فیلم به خوبی توانسته است داستانهای انسانی را با واقعیتهای جهانی ترکیب کند و به مخاطبان نگاهی جامع از بحران مهاجرت ارائه دهد.
۱۰. سیاره زمین ۲ (Planet Earth II) – طبیعت و حیات وحش سیاره زمین

کارگردان: دیوید اتنبرو (David Attenborough)
سال انتشار: ۲۰۱۶
این مستند به عنوان دنبالهای بر مستند معروف سیاره زمین ۱» (Planet Earth) تولید شده و تصاویر خارقالعادهای از طبیعت و حیات وحش سیاره زمین را به نمایش میگذارد.
این مستند به بررسی زیستگاههای مختلف زمین، از جمله جنگلها، صحراها، کوهها و اقیانوسها میپردازد و به ما نشان میدهد که چگونه حیوانات و گیاهان در این زیستگاهها زندگی میکنند و با چالشهای مختلفی مواجه میشوند.
این مستند با استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته فیلمبرداری، تصاویری با وضوح بالا و جزییات بینظیر از طبیعت را ارائه میدهد. همچنین، صدای آرام و پرنفوذ دیوید اتنبرو به عنوان راوی، به این مستند حس و حالی خاص میبخشد که تجربهای فراموشنشدنی از تماشای طبیعت را به مخاطب ارائه میدهد.
۱۱. ماموریت نهایی (The Final Mission) – فاجعه شاتل چلنجر (Challenger)

کارگردان: استیون لکارت (Steven Leckart) و دنیل جونگه (Daniel Junge)
سال انتشار: ۲۰۲۰
این مستند به بررسی ماموریت فضایی چلنجر (Challenger) و فاجعهای که به دنبال آن اتفاق افتاد، میپردازد و تحلیل عمیقی از اشتباهات و درسهای آموخته شده ارائه میدهد.
«ماموریت نهایی» با استفاده از تصاویر آرشیوی، فیلمهای خبری و مصاحبهها با اعضای خانواده و دوستان خدمه چالِنجِر، داستان این ماموریت فضایی را به تصویر میکشد و به بررسی عواملی که به این فاجعه منجر شد، میپردازد.
این مستند به شدت احساسی و تأثیرگذار است و به ما نشان میدهد که چگونه یک اشتباه کوچک میتواند به فاجعهای بزرگ تبدیل شود. همچنین، این فیلم به بررسی تاثیرات این فاجعه بر برنامه فضایی ناسا و درسهایی که از آن آموخته شده است، میپردازد.
۱۲. داروساز (The Pharmacist) – بحران مواد مخدر در آمریکا

کارگردان: جِنِر فُرست (Jenner Furst) و جولیا ویلوبی ناسون (Julia Willoughby Nason)
سال انتشار: ۲۰۲۰
این مستند داستان دَن اشنایدر (Dan Schneider)، داروساز آمریکایی، را دنبال میکند که پس از مرگ پسرش در یک تیراندازی مرتبط با مواد مخدر، به مبارزه علیه بحران مواد مخدر در آمریکا میپردازد.
«داروساز به بررسی تلاشهای اشنایدر برای افشای شبکههای فروش مواد مخدر و تأثیرات این بحران بر جوامع محلی میپردازد. این مستند به ما نشان میدهد که چگونه یک فرد عادی میتواند به یک مبارز علیه بحران مواد مخدر تبدیل شود و تغییرات مثبتی در جامعه خود ایجاد کند.
این مستند به شدت تأثیرگذار است و نشان میدهد که چگونه اعتیاد به مواد مخدر میتواند زندگی افراد و خانوادهها را نابود کند. همچنین، این مستند به بررسی نقش صنایع دارویی و نظام قضایی در این بحران میپردازد و به ما نشان میدهد که چگونه این مشکلات میتوانند به چالشهای بزرگی برای جامعه تبدیل شوند.
۱۳. ایکاروس (Icarus) – دوپینگ در ورزش

کارگردان: برایان فوگل (Bryan Fogel)
سال انتشار: ۲۰۱۷
این مستند به بررسی دنیای دوپینگ در ورزش میپردازد و از پشت پرده رسواییهای دوپینگ در سطح جهانی پرده برمیدارد.
«ایکاروس» داستان تلاشهای فوگل برای افشای دوپینگ در ورزش را روایت میکند و به ما نشان میدهد که چگونه دوپینگ میتواند به یک مشکل جدی در ورزشهای حرفهای تبدیل شود. این مستند به بررسی نقش نهادهای ورزشی، ورزشکاران و پزشکان در این رسواییها میپردازد و نشان میدهد که چگونه دوپینگ میتواند به دستاوردهای ورزشی آسیب بزند.
این مستند همچنین به بررسی تلاشهای جهانی برای مقابله با دوپینگ و افشای رسواییهای مرتبط با آن میپردازد و به ما نشان میدهد که چگونه این مشکلات میتوانند به چالشهای بزرگی برای ورزشهای حرفهای تبدیل شوند.
۱۴. مرکوری ۱۳ (Mercury 13) – تلاش زنان برای ورود به برنامه فضایی آمریکا

کارگردان: دیوید سینگر (David Sington) و هتر والش (Heather Walsh)
سال انتشار: ۲۰۱۸
این مستند به بررسی تلاشهای گروهی از زنان برای ورود به برنامه فضایی آمریکا در دهه ۱۹۶۰ میپردازد و داستان تلاشهای آنان برای شکست موانع جنسیتی را روایت میکند.
«مرکوری ۱۳» داستان زنانی را روایت میکند که با وجود تواناییهای بینظیر، از ورود به برنامه فضایی ناسا منع شدند. این مستند به بررسی چالشها و موانع جنسیتی که این زنان با آن مواجه شدند، میپردازد و نشان میدهد که چگونه آنها برای دستیابی به آرزوهایشان تلاش کردند.
۱۵. بازی عاج (The Ivory Game) – تجارت غیرقانونی عاج فیل و تأثیرات آن بر حیات وحش

کارگردان: کیـِف دیویدسون (Kief Davidson) و ریچارد لادکانی (Richard Ladkani)
سال انتشار: ۲۰۱۶
این مستند به بررسی تجارت غیرقانونی عاج فیل و تأثیرات آن بر حیات وحش آفریقا و دیگر نقاط جهان میپردازد.
«بازی عاج» به دنبال افشای شبکههای قاچاق عاج است و نقش شکارچیان، قاچاقچیان و دولتها را در این تجارت ناعادلانه بررسی میکند. این مستند به بررسی تأثیرات این تجارت بر جمعیت فیلها و دیگر گونههای در معرض خطر میپردازد و به ما نشان میدهد که چگونه این تجارت میتواند به انقراض گونههای حیات وحش منجر شود.
«بازی عاج» نشان میدهد که چگونه تجارت غیرقانونی عاج میتواند به بحرانهای زیستمحیطی جدی منجر شود. این مستند همچنین به بررسی تلاشهای جهانی برای مقابله با این تجارت و حفاظت از گونههای در معرض خطر میپردازد و نشان میدهد که چگونه این مشکلات میتوانند به چالشهای بزرگی برای حفظ حیات وحش تبدیل شوند.
۱۶. سیارهها (The Planets) – تاریخچه و تکامل سیارههای منظومه شمسی

کارگردان: برایان کاکس (Brian Cox)
سال انتشار: ۲۰۱۹
این مستند به بررسی تاریخچه ۴.۵ میلیارد ساله منظومه شمسی و تکامل سیارههای آن میپردازد. «سیارهها» با استفاده از جلوههای ویژه شگفتانگیز و علمی، به بررسی تاریخچه و تکامل سیارههای منظومه شمسی میپردازد و نشان میدهد که چگونه این سیارهها در طول میلیاردها سال تغییر کردهاند. این مستند به بررسی تأثیرات برخوردهای کیهانی، تغییرات آب و هوایی و دیگر عوامل طبیعی بر تکامل سیارهها میپردازد.
یکی از نقاط قوت این مستند، ترکیب علم با جلوههای ویژه بصری است. این فیلم به خوبی توانسته است علم پیچیدهی فضایی را با زبانی ساده و جذاب به مخاطبان منتقل کند و آنها را به سفری علمی به اعماق فضا دعوت کند.
۱۷. کمپ ناتوان ها (Crip Camp) – انقلاب در حقوق افراد دارای ناتوانی

کارگردان: نیکول نیونهم (Nicole Newnham) و جیمز لبرشت (James LeBrecht)
سال انتشار: ۲۰۲۰
این مستند داستان کمپ جِنِد (Camp Jened) را روایت میکند؛ یک کمپ تابستانی برای نوجوانان دارای ناتوانی در دهه ۱۹۷۰ که به ایجاد یک انقلاب در حقوق افراد دارای معلولیت کمک کرد.
این مستند به بررسی چگونگی تأثیر تجربهی حضور در کمپ جِنِد بر شرکتکنندگان و نحوهی تبدیل شدن آنها به فعالان حقوق افراد دارای معلولیت میپردازد. این مستند به بررسی چالشها و مبارزاتی که این افراد با آن مواجه بودند، میپردازد و نشان میدهد که چگونه آنها با یکدیگر همکاری کردند تا تغییرات مثبتی در جامعه ایجاد کنند.
این مستند همچنین به بررسی نقش افراد دارای معلولیت در جنبشهای حقوق مدنی میپردازد و به ما نشان میدهد که چگونه آنها با چالشهای مختلفی مواجه شدند و با موفقیت از آنها عبور کردند.
۱۸. آپولو ۱۱ (Apollo 11) – مأموریت آپولو ۱۱ و فرود بر ماه

کارگردان: تاد داگلاس میلر (Todd Douglas Miller)
سال انتشار: ۲۰۱۹
آپولو ۱۱» با استفاده از فیلمهای آرشیوی و مصاحبههای تاریخی، به بررسی چگونگی برنامهریزی و اجرای این مأموریت فضایی میپردازد و به ما نشان میدهد که چگونه تیم آپولو با چالشهای فنی و انسانی روبرو شد تا بتواند این مأموریت تاریخی را با موفقیت به پایان برساند.
این مستند به شدت واقعگرایانه و تأثیرگذار است و به مخاطبان نگاهی دقیق و جامع از این مأموریت فضایی ارائه میدهد. فیلم با استفاده از تصاویر با کیفیت بالا و بدون استفاده از روایتگر، تجربهای مستند از لحظات حساس و بحرانی مأموریت آپولو ۱۱ را به مخاطبان منتقل میکند و به ما نشان میدهد که چگونه این مأموریت به یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر تبدیل شد.
source