فضا محیطی غیرطبیعی برای انسان است. انسان‌ها نمی‌توانند بدون محافظت در خلا، بیشتر از دو دقیقه زنده بمانند. رسیدن به فضا مستلزم قرار گرفتن در معرض انفجاری شیمیایی مهیب است که اگر به درستی کنترل نشود، بسیار خطرناک خواهد بود. از سال ۱۹۶۱ تا کنون، کمتر از ۷۰۰ نفر به فضا سفر کرده‌اند و شرکت‌های خصوصی مانند اسپیس ایکس (SpaceX) و بلو اوریجین (Blue Origin) در تلاش هستند تا این رقم را به هزاران نفر افزایش دهند. اسپیس ایکس حتی بلیت‌های سفر به مدار زمین را به فروش می‌رساند. با این حال، هم‌زمان با توسعه این صنعت، خطرات این سفرها نیز افزایش می‌یابد و می‌توان انتظار داشت که با افزایش تعداد پروازها، شاهد وقوع حوادثی باشیم که منجر به از دست رفتن جان افراد شود.

یکی از مأموریت‌های پرخطر پیش رو، مأموریت پلاریس داون (Polaris Dawn) است که قرار است در اوایل سپتامبر ۲۰۲۴ پرتاب شود. این مأموریت به طور کامل توسط فضانوردان غیرنظامی انجام خواهد شد و ریسک‌های بسیار بالایی خواهد داشت. به همین دلیل، اکنون زمان مناسبی است تا به بررسی خطرات و پاداش‌های خروج از زمین و سفر به فضا بپردازیم.

خطرات سفر فضایی: مرگ در مدار زمین

سفر به فضا به طور ذاتی خطرناک است. بیشتر مردم حوادث فاجعه‌باری مانند انفجار فضاپیمای چلنجر (Challenger) در سال ۱۹۸۶ و فضاپیمای کلمبیا (Columbia) در سال ۲۰۰۳ را به خاطر دارند که در مجموع جان ۱۴ فضانورد را گرفت. این دو حادثه از برجسته‌ترین نمونه‌های خطرات همراه با پروازهای فضایی انسانی هستند. تا به امروز، حدود ۳۰ فضانورد و کیهان‌نورد (cosmonaut) در حین تمرین یا در جریان مأموریت‌های فضایی جان خود را از دست داده‌اند.

علاوه بر این، ده‌ها مورد نزدیک به مرگ نیز رخ داده است. به عنوان مثال، دو فضانورد که در ایستگاه فضایی بین‌المللی (International Space Station) حضور دارند، به دلیل اینکه ناسا فضاپیمای بوئینگ استارلاینر (Boeing Starliner) را برای بازگشت ایمن ندانست، مجبور شدند شش ماه بیشتر در فضا بمانند. فضاپیمای استارلاینر مشکلات متعددی در طول توسعه خود داشت، از جمله وجود نوارهای قابل اشتعال، گیر کردن شیرها، و سیستم‌های چتر نجات ناکافی. اما خرابی یک موتور حیاتی بود که باعث شد ناسا این فضاپیما را برای بازگشت کنار بگذارد.

این خطرات تنها به فضا محدود نمی‌شود. در زمین نیز حوادث مرگباری رخ داده است. در سال ۱۹۶۷، سه فضانورد آپولو ۱ (Apollo 1) در آتش‌سوزی سکوی پرتاب جان باختند و در سال ۱۹۶۰، حدود ۱۲۰ نفر در انفجار یک راکت بدون سرنشین در سکوی پرتاب در روسیه کشته شدند. همچنین، در سال ۱۹۹۶ صدها نفر زمانی کشته شدند که یک موشک چینی مسیر خود را از دست داد و به یک روستای مجاور برخورد کرد.

نرخ مرگ و میر در میان مسافران فضا حدود ۳ درصد است. اگرچه این عدد ممکن است کم به نظر برسد، اما از بسیاری از ورزش‌های مخاطره‌آمیز مانند پرش با لباس بال‌دار یا پرش آزاد (BASE jumping) خطرناک‌تر است. تنها ورزش‌هایی که می‌توانند به لحاظ میزان خطر با سفر فضایی رقابت کنند، صخره‌نوردی انفرادی بدون تجهیزات و صعود به ارتفاعات بیش از ۶۰۰۰ متر در هیمالیا هستند.

حضور غیرنظامیان در فضا: از الهام تا خطر

دهه ۲۰۲۰ آغازگر عصر فضانوردان غیرنظامی بوده است. پس از مرگ معلم مدرسه، کریستا مک‌آلیف (Christa McAuliffe)، در فاجعه چلنجر، ناسا دیگر غیرنظامیان را به فضا نفرستاد. اما برای شرکت‌های فضایی تجاری، این موضوع بخشی از مدل کسب و کار آن‌ها است. در سال ۲۰۲۱، اولین خدمه کاملاً غیرنظامی به مدار زمین با استفاده از فضاپیمای دراگون اسپیس ایکس (SpaceX Dragon) پرواز کردند که مأموریت اینسپریشن ۴ (Inspiration 4) نام داشت. از سال ۲۰۲۰ تاکنون، ۶۹ فضانورد غیرنظامی به فضا سفر کرده‌اند، اگرچه تنها ۴۶ نفر از آن‌ها به خط کارمان (Kármán line) – مرز رسمی فضا – رسیده‌اند.

با این حال، صنعت فضایی تجاری سابقه بی‌عیبی در زمینه ایمنی ندارد. اگرچه تاکنون هیچ غیرنظامی در فضا جان خود را از دست نداده است، اما یک خلبان در سال ۲۰۱۴ در جریان یک پرواز آزمایشی با فضاپیمای اسپیس‌شیپ‌تو کشته شد و دیگری به شدت مجروح شد. این حادثه پس از انفجار در آزمایش پیش‌پرتاب در سال ۲۰۰۷ رخ داد که منجر به کشته شدن سه نفر و زخمی شدن سه نفر دیگر شد.

شرکت اسپیس ایکس که بزرگترین شرکت فضایی تجاری است و ۱۳ هزار کارمند دارد، در طول پروازهای خود هیچ تلفاتی نداشته است، اما یک مرگ و صدها مجروح در محیط کاری آن ثبت شده است.

مأموریت پلاریس داون: بالاترین ارتفاع، بیشترین خطر

مأموریت پلاریس داون که ابتدا برای ۲۷ اوت ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده بود اما به دلیل نشت هلیوم و شرایط بد آب و هوایی به تأخیر افتاد، یکی از پرریسک‌ترین مأموریت‌های فضایی برای غیرنظامیان خواهد بود. این مأموریت تا ارتفاع ۷۰۰ کیلومتری از سطح زمین پرواز خواهد کرد، که این ارتفاع بیشتر از هر پرواز فضایی دیگر از زمان مأموریت‌های آپولو به ماه است. چهار فضانورد غیرنظامی این مأموریت در مدت کوتاهی معادل ۲۰ سال تشعشعات (radiation) را تجربه خواهند کرد.

ناسا در حال انجام پژوهش‌هایی برای درک بهتر خطرات ناشی از تشعشعات برای سلامت فضانوردان است. علاوه بر این، مأموریت پلاریس داون شامل اولین راهپیمایی فضایی توسط فضانوردان غیرنظامی است که از لباس‌های فضایی استفاده می‌کنند که پیش از این هرگز در فضا آزمایش نشده‌اند. به دلیل اینکه فضاپیمای دراگون (Dragon) که در این مأموریت استفاده می‌شود، فاقد قفل هوا (airlock) است، در هنگام راهپیمایی فضایی، فضای داخلی کپسول در معرض خلا قرار می‌گیرد و همه اعضای خدمه باید لباس‌های فضایی به تن داشته باشند.

راهپیمایی فضایی فعالیتی فوق‌العاده خطرناک است. در اولین راهپیمایی فضایی در سال ۱۹۶۵، کیهان‌نورد روس، الکسی لئونوف (Alexei Leonov)، جان خود را به خطر انداخت. در موارد دیگری نیز راهپیمایی فضایی منجر به کوری موقت و تا آستانه مرگ پیش رفتن شد.. لباس فضایی مانند یک فضاپیمای کوچک است که باید تغییرات شدید دما در حدود صدها درجه سانتی‌گراد را هنگام حرکت در داخل و خارج از نور خورشید تحمل کند. حتی یک پارگی یا سوراخ کوچک در لباس فضایی می‌تواند کشنده باشد.

اما در کنار این خطرات، سفر به فضا پاداش‌هایی نیز دارد. مأموریت پلاریس داون به فضانوردان این امکان را می‌دهد تا در محیط‌هایی با تشعشعات بالا تحقیق کنند و تأثیرات سفر فضایی بر بدن انسان را مطالعه کنند. این تحقیقات می‌تواند به تشخیص و درمان مسافران فضایی در سفرهای آینده به اعماق فضا کمک کند.

رونق صنعت فضایی: پیشرفت‌های اقتصادی و آینده سفرهای فضایی

صنعت فضایی در حال رونق است و اسپیس ایکس از طریق پرتاب ماهواره‌های استارلینک (Starlink) و حمل بار و مسافران به ایستگاه فضایی بین‌المللی درآمد زیادی کسب می‌کند. در سال ۲۰۲۴، درآمد اسپیس ایکس به حدود ۱۵ میلیارد دلار می‌رسد و بلو اوریجین نیز موتورهای موشک می‌فروشد و با ناسا قراردادهایی دارد.

در حال حاضر، سفرهای فضایی تنها برای افراد بسیار ثروتمند در دسترس است. پروازهای زیرمداری (suborbital) و کوتاه شرکت ویرجین گلکتیک (Virgin Galactic) حدود ۴۵۰ هزار دلار هزینه دارد و برای رسیدن به مدار زمین باید حدود ۵۵ میلیون دلار پرداخت کرد. در سال ۲۰۲۳، بازار گردشگری فضایی ۷۵۰ میلیون دلار ارزش داشت و انتظار می‌رود که این رقم در دهه آینده به ۵.۲ میلیارد دلار برسد.

تکنولوژی موشک‌های قابل استفاده مجدد (reusable rockets) هزینه پرتاب یک فضاپیما را ده برابر کمتر از یک دهه قبل کرده است، اما برای اینکه گردشگری فضایی در دسترس عموم مردم قرار گیرد، باید ایمنی آن هم در واقعیت و هم در ذهن مردم تأمین شود. برخی از کارآفرینان فضایی پیش‌بینی می‌کنند که سفرهای فضایی همان مسیری را طی خواهند کرد که صنعت هواپیمایی طی کرده است؛ مسیری که با جلب ثروتمندان و ماجراجویان آغاز شد اما در نهایت به یک روش حمل‌ونقل امن و در دسترس برای همه تبدیل شد.

از دهه ۱۹۳۰ تا کنون، بهبود فناوری و ویژگی‌های ایمنی تعداد حوادث مرگبار در صنعت هواپیمایی را تا حدود ۳۰۰۰ برابر کاهش داده است. اگرچه ممکن است هدف واقع‌گرایانه‌تر برای سفرهای فضایی این باشد که ایمنی آن به اندازه رانندگی برسد. زیرا رانندگی در مقایسه با پرواز خطرناک‌تر است. احتمال مرگ در تصادف رانندگی سالانه ۱ در ۵۰۰۰ است، در حالی که احتمال مرگ در سقوط هواپیما ۱ در ۱۱ میلیون است.