به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، وقت سرشماری پاییزه میاندشت، هنگامی که محیطبانان با موتور راهی دشت شده بودند، از دور یوزهایی را دیدند که چندین سال آرزوی دیدن آنها به دلشان مانده بود. از سال ۹۷ که «یارقلی»، یوز نر میاندشت، در تصادف از دست رفت تا همین روزهای اخیر دیگر خبری از آنها نبود. در تمام سال‌های گذشته تلاش‌های بی‌وقفه‌ای انجام گرفت، اما گذر یوز به میاندشت نیفتاد. «احمد صفرزاده»، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان جاجرم، وقتی خبر مشاهده سه یوز جدید را شنید، از ذوق بغض کرد. او حالا به «پیام ما» می‌گوید که خوشحال شده، چراکه بخشی از تلاش‌هایشان نتیجه داده و این اتفاق نفسش را در سینه حبس کرده است. «خیلی تلاش کردیم. خیلی وقت‌ها هم ناامید شدیم. حتی امسال دوربین کار گذاشته نشد؛ چون فکر نمی‌کردیم دوباره یوز در این منطقه ببینیم. همه خیلی خوشحالند و امیدوار.» آنها خوشحالند زیرا با وجود تنها هفت محیطبان و نبود خودروی مناسب در منطقه بار دیگر شاهد دیدن یوزپلنگانی در شرف بلوغ هستند.
پس از شش سال بار دیگر یوز مادر و توله‌ها در میاندشت مشاهده شده‌اند. این مشاهده چطور اتفاق افتاد و حس‌وحال شما و همکارانتان چه بود؟
در روز سرشماری و بعد از آنکه صبح زود افراد به گروه‌های مختلف تقسیم شدند، یکی از گروه‌ها سه قلاده یوز را دید. در این گروه یک محیطبان، یک فعال از گروه‌های مردم‌نهاد و یک فرد محلی حضور داشت. آنها هیچ وسیله‌ای برای ثبت این لحظه نداشتند، با گروهی که در نزدیکی‌شان بود، تماس می‌گیرند و بعد از فاصله بسیار دور، این تصویر گرفته می‌شود. من هم در بخش دیگر منطقه مشغول سرشماری بودم که این خبر را دادند. آنقدر ذوق‌زده شده بودیم که نمی‌دانستیم چه بگوییم. بغض کردیم. خیلی حس خاصی بود. همکاران ما از فاصله بسیار زیاد عکس گرفتند تا یوز احساس ناامنی نداشته باشد.
از سال ۹۷ و بعد از کشته شدن «یارقلی» در تصادف، دیگر شاهد دیدن یوز نبودیم. وضعیت در سال‌های قبل از این اتفاق چطور بود؟
ما از سال ۹۰ تا ۹۶ وضعیت خوبی داشتیم. هم بارداری داشتیم و هم خانواده. جمعیت ایده‌آل بود. از ۹۶ به‌بعد چند اتفاق بد افتاد. در ۹۶ شاهد یک سرقت بودیم که یوزی با نام «ایران» از آن سرقت به‌دست آمد که همه با آن آشنا هستند. اما حدس ما بر این بود که ایران خانواده داشته، اما خانواده از بین رفته یا سرقت شده‌اند. بعد از این اتفاق و در همان سال یارقلی دیده شد که آبان‌ماه ۹۷ در تصادف از دست رفت. ما از آبان ۹۷ دچار انقراض محلی شدیم و یوز به‌نوعی در میاندشت از بین رفت. دوربین‌های انجمن یوز ایرانی و سازمان محیط‌زیست در منطقه وجود داشت، اما در حوزه استحفاظی میاندشت از آبان ۹۷ هیچ‌گونه ثبتی نداشتیم. این درحالی‌است که از ۱۴۰۰ تا همین چندوقت اخیر در حوزه استحفاظی خراسان یوز دیده شد، اما در محدوده زیستگاه نبود. میاندشت تنها زیستگاه کویری در خراسان‌شمالی است و وسعت ۸۵ هزار هکتاری دارد و بین میاندشت و توران هم زیستگاه یوز کنام پل ابریشم قرار دارد. بنابراین، ما در انتهای کویر بودیم و زمان می‌خواست تا در این منطقه بار دیگر یوز راه پیدا کند.
مهمترین تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر برای ایجاد شرایط درست انجام گرفت، چه بوده است؟
اولین اقدامات برای بهبود شرایط زیستگاهی تأمین آب، امنیت و غذا بود. اولویت ما در زیستگاه خشکی مانند میاندشت آب است، درصورتی‌که آبشخورها گاهی آب نداشتند. آب اگر تأمین می‌شد، حیوان مجبور نبود به‌جای دیگر برود. از سال ۱۴۰۰ تاکنون هیچ آبشخوری حتی یک روز هم بدون آب نمانده است. البته ما هم در تأمین آب مشکل داشتیم هم توزیع آن. به همین دلیل، چند ساعت آب کشاورزی را خریدیم و برای حل مشکل توزیع هم از پروژه حفظ رواناب‌های سطحی استفاده کردیم. ما در حدود دو میلیون لیتر آب در سال توزیع کردیم که رقم بزرگی است و به‌این‌ترتیب، نیاز چهار هزار رأس آهو و حتی ۱۵ هزار دام مجاز که با پروانه وارد منطقه می‌شوند، تأمین شد.
در سال ۹۹ تنها ۹ محیطبان داشتیم، درحالی‌که هیچ خودروی عملیاتی در اختیارمان نبود
با امنیتی که برقرار شد، باعث افزایش جمعیت آهو شدیم و آهو از هزار رأس در سال ۹۹ به بیش از چهار هزار رأس در سال ۱۴۰۳ رسید. برای تأمین غذای آهو هم در فصل‌هایی که جمعیت بالا رفته بود و مرتع ضعیف بود، علوفه توزیع می‌کردیم. همه این کارها با هفت محیطبان انجام گرفت. ما در منطقه و در سال ۹۹، ۹ محیطبان داشتیم درحالی‌که هیچ خودروی عملیاتی در اختیارمان نبود. یک خودرو البته داشتیم که از دور خارج شد، اما متأسفانه حتی خودروی عملیاتی هم به ما ندادند که این گلایه جدی ما از سازمان محیط‌زیست است. در این شرایط بسیاری از پروژه‌های حفاظت با کمک مردم انجام گرفت و اغلب مردم در جاجرم مسئله یوز برایشان از اهمیت بسیاری برخوردار بود و است.
دیدن یوزها هرچند باعث خوشحالی شده، اما نگرانی‌ها برای حفاظت همچنان بالاست. برای شناخت و حفاظت از این سه یوز که هنوز دقیق هم آنها را نمی‌شناسیم، چه برنامه‌ای در دست دارید؟
قرار است دوربین‌های تله‌ای بگذارند و حفاظت منطقه بیشتر شود. اگر از دوربین رد شوند، می‌توانیم آنها را شناسایی کنیم. البته احساسم بر این است که آنها یک خانواده جدید هستند. چرا که از سمت جنوب زیستگاه ارتباط قطع است و ما امسال دوربین‌گذاری نداشتیم، چون بسیاری ناامید شده بودند.
همچنین، از اول دی‌ماه فصل ورود دام به میاندشت است و مرتعی که امروز یوز در آن مشاهده شده، باید امن بماند. بنابراین، باید دامداران را راضی کنیم که وارد نشوند. مرتع جایگزین به آنها معرفی کنیم. اگر نشد در بحث سگ آنها را مدیریت کنیم؛ اینکه یا سگ وارد نکنند یا قلاده بزنند. موضوع سگ از جمله مهمترین دغدغه‌های ما بوده و است. سگی که در فاصله یک کیلومتری از گله‌اش باشد، حکم سگ ولگرد دارد و اگر آن را بگیریم، دامدار نمی‌تواند ادعایی داشته باشد. دامدار باید برای سگش آذوقه بیاورد و مراقب باشد تا از گله دور شود. دامداری که سگ بیشتر دارد، باید جریمه بیشتر شود.
با مشاهده این یوزها به‌نظر می‌رسد بحث حفاظت از کریدورها بسیار جدی باشد. نظر شما دراین‌باره چیست و نخستین گام را چه می‌دانید و حفاظت یکپارچه از زیستگاه‌ها چطور امکانپذیر است، به‌نحوی‌که میاندشت زیر سایه توران قرار نگیرد؟
اگر به نقشه نگاه کنیم، میاندشت، توران و خوش‌ییلاق از مناطق مهم‌اند. یوزکنام هم این سه زیستگاه را به‌هم متصل می‌کند. یوزکنام کمک خوبی به منطقه می‌کند و افراد دخیل در پایش‌ها هم سمنان و خراسان‌شمالی هستند. در این میان منطقه خوش‌ییلاق اصلاً دیده نشده. نسبت به آن شناخت ندارند و پایش نمی‌شود. به‌این‌ترتیب، یکی از مناطق محل گذر یوز ناشناخته مانده است. حدس من این است که در اطراف خوش‌ییلاق هم می‌تواند یوزهای باشند و باید پایش انجام گیرد و محیطبانان منطقه هم دراین‌باره آموزش ببینند. حفظ کریدور بسیار مهم است و همه این مناطق در کنار هم می‌توانند درست عمل کنند.