مرز زمین‌شناسی کرتاسه-پالئوژن (Cretaceous-Paleogene) که به اختصار K-Pg نامیده می‌شود، لایه‌ای نازک از رسوبات زمین‌شناسی است که یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ زمین را به نمایش می‌گذارد. این لایه، نشانه وقوع انقراض گسترده‌ای است که حدود ۶۶ میلیون سال پیش رخ داد و باعث نابودی بیش از ۷۵ درصد گونه‌های زنده روی زمین شد. این انقراض، پایان دوران دایناسورهای غیرپرنده و آغاز عصر جدیدی از تکامل حیات، به‌ویژه برای پستانداران، بود.

ویژگی‌های منحصر به‌فرد مرز K-Pg

یکی از دلایل اهمیت مرز K-Pg، تغییرات ناگهانی و قابل‌توجه در نوع فسیل‌های یافت‌شده در لایه‌های بالایی و پایینی آن است. لایه‌های زیرین حاوی بقایای گونه‌های مختلفی از دایناسورها، خزندگان دریایی، و انواع پلانکتون‌های خاص هستند، در حالی که لایه‌های بالایی این نشانه‌ها را به‌کلی از دست داده‌اند و با گونه‌هایی جدید پر شده‌اند.

ویژگی مهم دیگر این مرز، غلظت بالای عنصر ایریدیُم (Iridium) است که به‌ندرت در پوسته زمین یافت می‌شود، اما در شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارها بسیار رایج است. وجود این عنصر در مرز K-Pg، دانشمندان را به این نتیجه رساند که انقراض گسترده این دوران می‌تواند نتیجه برخورد یک جرم آسمانی عظیم باشد.

فرضیه برخورد شهاب‌سنگ: سرنخ ایریدیُم

در سال ۱۹۸۰، «لوییز آلوارز» (Luis Alvarez) و «والتِر آلوارز» (Walter Alvarez) همراه با همکارانشان، با کشف غلظت بالای ایریدیُم در مرز K-Pg، فرضیه‌ای را مطرح کردند که به «فرضیه برخورد شهاب‌سنگ» (Asteroid Impact Hypothesis) معروف شد. بر اساس این فرضیه، برخورد یک شهاب‌سنگ یا دنباله‌دار عظیم به زمین، حجم زیادی از ذرات و مواد شیمیایی را به جو فرستاده که پیامدهایی مرگبار، از جمله تغییرات شدید آب‌وهوایی و زمستان جهانی، به دنبال داشته است.

کشف دهانه چیکشلوب: تأیید فرضیه برخورد

در دهه ۱۹۹۰، کشف دهانه برخوردی چیکشلوب (Chicxulub) در شبه‌جزیره یوکاتان مکزیک، شواهدی قوی برای تأیید این فرضیه ارائه داد. این دهانه با قطر حدود ۱۵۰ کیلومتر، به‌دلیل برخورد شهاب‌سنگی با قطر ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر ایجاد شده است. بررسی‌های دقیق‌تر نشان داده‌اند که این برخورد در منطقه‌ای مملو از سنگ‌های حاوی گوگرد رخ داده است. برخورد باعث بخار شدن مقادیر عظیمی از گوگرد و ورود آن به جو شد که به تغییرات آب‌وهوایی شدید و ایجاد زمستان جهانی منجر شد.

پیامدهای زیست‌محیطی و انقراض

برخورد شهاب‌سنگ نه‌تنها باعث نابودی مستقیم بسیاری از گونه‌ها شد، بلکه پیامدهای ثانویه آن، از جمله تغییرات آب‌وهوایی، زنجیره‌ای از انقراض‌ها را رقم زد. دایناسورهای غیرپرنده، خزندگان دریایی، آمونیت‌ها (Ammonites)، پتروسورها (Pterosaurs)، و بسیاری از گونه‌های گیاهی و پلانکتونی به‌طور کامل از بین رفتند. این انقراض گسترده، که به یکی از پنج انقراض بزرگ زمین معروف است، زیست‌بوم زمین را برای همیشه تغییر داد.

فرصت‌های تکاملی برای پستانداران

هرچند این رویداد یک فاجعه زیست‌محیطی عظیم بود، اما فرصتی بی‌نظیر برای تکامل پستانداران فراهم کرد. گونه‌هایی که از این انقراض جان سالم به در بردند، مسیرهای تکاملی جدیدی را طی کردند. با از بین رفتن دایناسورهای غالب، فضای زیستی برای گونه‌های کوچک‌تر و انعطاف‌پذیرتر باز شد که در نهایت به ظهور گونه‌های پیشرفته‌تر، از جمله انسان، انجامید.

اهمیت مرز K-Pg در مطالعات علمی

مرز K-Pg نه‌تنها به‌عنوان سندی تاریخی از یک رویداد فاجعه‌بار، بلکه به‌عنوان کلیدی برای درک الگوهای انقراض و تکامل گونه‌ها شناخته می‌شود. این مرز به دانشمندان کمک کرده تا عواملی که می‌توانند زندگی روی زمین را به خطر بیندازند، شناسایی کنند و به درک عمیق‌تری از نحوه بازسازی زیست‌بوم‌ها پس از انقراض‌های بزرگ برسند.

مرز K-Pg یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در تاریخ زمین‌شناسی و زیست‌شناسی است. این لایه نازک از رسوبات، داستانی از نابودی و بازسازی را روایت می‌کند. از پایان دوران دایناسورها گرفته تا آغاز شکوفایی پستانداران، مرز K-Pg به ما یادآوری می‌کند که چگونه حیات، حتی در مواجهه با بزرگ‌ترین بحران‌ها، می‌تواند بازسازی و تکامل یابد.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید