آندومتریوز یکی از اختلالات شایع اما کمتر شناخته شده در بین زنان در سنین باروری است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بافتی مشابه با آندومتر (لایه داخلی رحم) در خارج از رحم رشد می‌کند. این رشد غیرطبیعی می‌تواند مشکلات متعددی ایجاد کند، از جمله دردهای مزمن، اختلالات قاعدگی و ناباروری. در این مقاله به بررسی جامع آندومتریوز، علائم، علل، تشخیص و روش‌های درمان آن می‌پردازیم.

آندومتریوز چیست؟

آندومتریوز یک بیماری مزمن و التهابی است که در آن بافت آندومتر در مناطقی خارج از رحم، مانند تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، دیواره لگن و حتی در موارد نادر در سایر اعضای بدن مانند روده و مثانه، رشد می‌کند. این بافت مانند آندومتر داخل رحم به تغییرات هورمونی ماهانه پاسخ می‌دهد و در طول چرخه قاعدگی ضخیم شده و خونریزی می‌کند. اما برخلاف آندومتر رحم، این خونریزی نمی‌تواند از بدن خارج شود و باعث ایجاد التهاب، چسبندگی و بافت زخم (فیبروز) می‌شود.

شیوع و اهمیت

آندومتریوز حدود 10-15 درصد از زنان در سنین باروری (معمولاً 25 تا 40 سال) را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین، این بیماری یکی از دلایل اصلی ناباروری در زنان است و حدود 30-50 درصد از زنان مبتلا به ناباروری، آندومتریوز دارند. اهمیت شناخت این بیماری از آن جهت است که اغلب سال‌ها تشخیص داده نمی‌شود و کیفیت زندگی زنان را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علائم آندومتریوز

علائم آندومتریوز می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:

دردهای لگنی مزمن:

یکی از بارزترین علائم این بیماری، درد لگنی است که می‌تواند به صورت درد قبل یا در طول قاعدگی ظاهر شود. این درد اغلب شدیدتر از دردهای قاعدگی معمولی است.

دیسمنوره (قاعدگی دردناک):

قاعدگی‌های دردناک و طولانی‌مدت از علائم شایع آندومتریوز هستند.

دیسپارونیا (درد در هنگام رابطه جنسی):

بسیاری از زنان مبتلا به آندومتریوز از درد در هنگام یا پس از رابطه جنسی شکایت دارند.

مشکلات گوارشی و ادراری:

اسهال، یبوست، نفخ، یا درد هنگام دفع ادرار یا مدفوع، به‌ویژه در دوران قاعدگی، می‌تواند نشان‌دهنده آندومتریوز باشد.

خستگی مزمن:

خستگی شدید و مزمن در بسیاری از زنان مبتلا گزارش شده است.

ناباروری:

ناتوانی در باردار شدن ممکن است یکی از اولین نشانه‌های آندومتریوز باشد.

خونریزی‌های غیرطبیعی:

خونریزی شدید در دوران قاعدگی یا لکه‌بینی بین دوره‌های قاعدگی ممکن است نشانه‌ای از آندومتریوز باشد.

علل آندومتریوز

علت دقیق آندومتریوز هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما نظریه‌های مختلفی برای توضیح این بیماری ارائه شده‌اند:

پدیده برگشت قاعدگی (Retrograde Menstruation):

در این نظریه، خون قاعدگی به جای خروج از بدن، از طریق لوله‌های فالوپ به داخل حفره لگن بازمی‌گردد و سلول‌های آندومتر در خارج از رحم رشد می‌کنند.

تغییرات سلولی (Metaplasia):

برخی سلول‌ها در خارج از رحم ممکن است به دلایلی به سلول‌های آندومتر تبدیل شوند.

انتقال از طریق سیستم لنفاوی یا خون:

سلول‌های آندومتر ممکن است از طریق سیستم لنفاوی یا جریان خون به سایر نقاط بدن منتقل شوند.

ژنتیک:

احتمال بروز آندومتریوز در زنانی که در خانواده‌شان سابقه این بیماری وجود دارد، بیشتر است.

اختلالات سیستم ایمنی:

نقص در عملکرد سیستم ایمنی می‌تواند موجب شود که بدن نتواند بافت آندومتر رشد کرده در خارج از رحم را شناسایی و از بین ببرد.

تشخیص آندومتریوز

تشخیص آندومتریوز ممکن است چالش‌برانگیز باشد، زیرا علائم آن می‌تواند با سایر بیماری‌ها اشتباه گرفته شود. روش‌های زیر برای تشخیص این بیماری استفاده می‌شوند:

معاینه بالینی:

پزشک ممکن است در طی معاینه لگنی وجود ناهنجاری‌هایی مانند کیست یا حساسیت در ناحیه لگن را بررسی کند.

تصویربرداری پزشکی:

سونوگرافی: این روش می‌تواند وجود کیست‌های آندومتریوما را نشان دهد.

MRI: تصاویر دقیق‌تری از ناحیه لگن ارائه می‌دهد.

لاپاراسکوپی:

این روش جراحی کوچک‌ترین و دقیق‌ترین راه برای تشخیص آندومتریوز است. پزشک با استفاده از یک دوربین کوچک که از طریق برش کوچکی وارد شکم می‌شود، می‌تواند به طور مستقیم وجود بافت آندومتر خارج از رحم را مشاهده کند.

درمان آندومتریوز

روش‌های درمانی آندومتریوز بسته به شدت بیماری، سن بیمار و هدف درمان (کنترل علائم یا حفظ باروری) متفاوت است:

 درمان دارویی

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs):

این داروها مانند ایبوپروفن برای کاهش درد استفاده می‌شوند.

هورمون‌درمانی:

هدف از این درمان کاهش یا توقف رشد بافت آندومتر است.

قرص‌های ضدبارداری: برای کنترل قاعدگی و کاهش درد.

آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های GnRH: این داروها سطح استروژن را کاهش داده و به کوچک شدن بافت آندومتر کمک می‌کنند.

پروژسترون‌ها: برای جلوگیری از رشد بیشتر بافت آندومتر.

 درمان جراحی

در این روش بافت‌های آندومتر خارج از رحم برداشته می‌شوند. این روش به کاهش درد و بهبود باروری کمک می‌کند.

در موارد شدید و مقاوم به درمان، ممکن است نیاز به برداشتن رحم و تخمدان‌ها باشد.

 روش‌های تکمیلی

فیزیوتراپی لگن:

این روش می‌تواند به کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

تغییرات سبک زندگی:

رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و کاهش استرس می‌توانند به کنترل علائم کمک کنند.

طب مکمل:

روش‌هایی مانند طب سوزنی و یوگا ممکن است در کاهش درد مؤثر باشند.

پیامدهای آندومتریوز

آندومتریوز در صورت عدم درمان می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد:

ناباروری:

این بیماری می‌تواند تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ را آسیب برساند.

کیفیت زندگی پایین:

درد مزمن و سایر علائم می‌توانند به افسردگی و اضطراب منجر شوند.

خطر کیست‌های آندومتریوما:

کیست‌های پر از خون ممکن است عوارضی مانند پارگی یا پیچ‌خوردگی ایجاد کنند.

نتیجه‌گیری

آندومتریوز یک بیماری پیچیده و چندوجهی است که تأثیر قابل‌توجهی بر زندگی زنان دارد. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند به کاهش علائم، بهبود باروری و ارتقای کیفیت زندگی کمک کند. آگاهی‌بخشی عمومی و تحقیقات بیشتر در این زمینه، گام‌های مهمی برای کمک به زنان مبتلا به این بیماری است.