فناوری نظامی همواره در حال پیشرفت است و گاهی اوقات مرز بین علم و تخیل را محو می‌کند. بسیاری از ایده‌هایی که زمانی فقط در فیلم‌های علمی‌تخیلی دیده می‌شدند، امروز به واقعیت تبدیل شده‌اند. از گلوله‌های هوشمند گرفته تا سیستم‌های لیزری ضدپهپاد، ارتش‌ها در سراسر جهان در حال توسعه سلاح‌هایی هستند که می‌توانند میدان نبرد را برای همیشه تغییر دهند.

در این مقاله، ۱۲ نمونه از این سلاح‌های پیشرفته را معرفی می‌کنیم که برخی از آن‌ها به کار گرفته شده‌اند، برخی هنوز در حال توسعه هستند و برخی دیگر فقط در مرحله آزمایشی باقی مانده‌اند. این فناوری‌ها نشان می‌دهند که آینده جنگ‌ها، بیش از هر زمان دیگری، به فناوری وابسته خواهد بود.

۱. سیستم کنترل هوش مصنوعی Anduril Lattice OS – آغاز جنگ‌های هوش مصنوعی

فناوری Anduril Lattice OS یک سیستم پیشرفته مبتنی بر هوش مصنوعی است که می‌تواند آینده جنگ‌ها را به‌طور کامل تغییر دهد. این سیستم، که به عنوان «سیستم عامل جنگ» شناخته می‌شود، قادر است یک شبکه گسترده از پهپادها (Drones) را به صورت خودکار کنترل کرده و به تهدیدهای احتمالی پاسخ دهد. Lattice OS با استفاده از حسگرهای متعدد و الگوریتم‌های هوش مصنوعی، تهدیدها را شناسایی می‌کند و بدون نیاز به مداخله انسانی، عملیات نظامی را به‌طور مستقل مدیریت می‌کند. وظیفه اپراتور انسانی در این سیستم فقط صدور مجوز نهایی برای حمله است و همه فرآیندهای دیگر توسط هوش مصنوعی انجام می‌شود.

این سیستم در حال حاضر به‌طور آزمایشی در مرزهای آمریکا برای شناسایی ورودهای غیرقانونی به کار گرفته شده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این فناوری نه‌تنها قابلیت شناسایی افراد یا اشیا را دارد، بلکه می‌تواند مسیرهای احتمالی حرکت تهدیدها را نیز پیش‌بینی کند. ترکیب هوش مصنوعی با سنسورهای دقیق باعث شده این سیستم بتواند سریع‌تر و دقیق‌تر از هر انسان عمل کند.

با این حال، توسعه این نوع سیستم‌ها نگرانی‌هایی در مورد اخلاق و امنیت ایجاد کرده است. برخی کارشناسان معتقدند که کنترل کامل توسط ماشین‌ها می‌تواند به پیامدهای پیش‌بینی‌نشده منجر شود. آیا تصمیم‌گیری‌های خودکار توسط هوش مصنوعی می‌تواند عواقب انسانی را در نظر بگیرد؟ این پرسش‌ها آینده این فناوری را به بحثی پیچیده تبدیل کرده‌اند. با وجود این چالش‌ها، Lattice OS نشان‌دهنده پیشرفتی بزرگ در حوزه فناوری نظامی است و پتانسیل بالایی برای تغییر شکل نبردهای آینده دارد.

۲. گلوله‌های هوشمند DARPA EXACTO – گلوله‌هایی که مسیرشان را خودشان اصلاح می‌کنند

گلوله‌های هوشمند DARPA EXACTO، یک پروژه پیشرفته از آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی آمریکا (DARPA)، آینده تیراندازی در میدان نبرد را متحول می‌کند. این گلوله‌ها، که به فناوری هدایت‌شونده مجهز هستند، می‌توانند مسیر خود را حین حرکت اصلاح کرده و به هدفی که در حال حرکت است اصابت کنند. این قابلیت به‌ویژه برای تک‌تیراندازها (Snipers) بسیار ارزشمند است، زیرا به آن‌ها اجازه می‌دهد بدون نگرانی از خطا، اهداف را در مسافت‌های طولانی و شرایط پیچیده هدف بگیرند.

گلوله‌های EXACTO دارای سیستم هدایت درونی هستند که به‌صورت بی‌درنگ داده‌های محیطی مانند باد، جاذبه و حرکت هدف را تحلیل می‌کنند. سپس بر اساس این اطلاعات، مسیر گلوله تنظیم می‌شود تا به دقت به هدف اصابت کند. تحقیقات نشان داده‌اند که این فناوری حتی برای افراد غیرحرفه‌ای نیز قابل استفاده است و آن‌ها را قادر می‌سازد تا با حداقل آموزش، دقت بالایی در تیراندازی داشته باشند.

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، اطلاعات دقیق درباره نحوه عملکرد این گلوله‌ها محرمانه است و مشخص نیست که آیا این فناوری به‌طور گسترده به مرحله تولید رسیده است یا خیر. با این حال، پژوهش‌های انجام‌شده بر روی این سیستم نشان می‌دهد که این نوع گلوله‌ها می‌توانند در آینده نزدیک به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گیرند و برتری تاکتیکی قابل توجهی را در اختیار نیروهای نظامی قرار دهند.

۳. سیستم کنترل جمعیت Active Denial System – اشعه‌ای برای ایجاد درد بدون آسیب دائمی

سیستم Active Denial System یا ADS یک فناوری پیشرفته برای کنترل جمعیت و پراکنده‌سازی افراد بدون استفاده از خشونت فیزیکی است. این سیستم، که به «صدای خدا» معروف شده، از امواج میلی‌متری برای ایجاد حس سوختگی در سطح پوست استفاده می‌کند. این امواج تنها به عمق ۱/۶۴ اینچ از پوست نفوذ کرده و مولکول‌های آب و چربی را تحریک می‌کنند، که باعث ایجاد درد شدید و غیرقابل تحمل می‌شود. با این حال، این سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده است که آسیب دائمی به بافت‌های بدن وارد نمی‌کند.

ADS برای پراکنده کردن جمعیت‌های شورشی، متفرق کردن مهاجمان و جلوگیری از ورود غیرمجاز به مناطق حساس نظامی استفاده می‌شود. پژوهش‌های انجام‌شده نشان داده‌اند که این فناوری در آزمایش‌های عملی موفق عمل کرده و می‌تواند بدون ایجاد جراحت، افراد را وادار به ترک منطقه کند. در یکی از آزمایش‌ها، گروهی از افراد شبیه‌سازی شده به‌عنوان معترضان با استفاده از این سیستم به سرعت متفرق شدند، بدون اینکه آسیبی به آن‌ها وارد شود.

با وجود این عملکرد امیدوارکننده، ADS محدودیت‌هایی نیز دارد. این فناوری در شرایط آب‌وهوایی مرطوب یا با پوشش‌های ضخیم به‌خوبی عمل نمی‌کند. به همین دلیل، ارتش آمریکا در جنگ افغانستان از این سیستم استفاده نکرد. با این حال، ADS همچنان یکی از پیشرفته‌ترین ابزارهای کنترل جمعیت است که می‌تواند در آینده برای مدیریت بحران‌ها و ناآرامی‌ها به کار گرفته شود.

۴. اسلحه الکترونیکی XREP – ترکیبی از شوک الکتریکی و شات‌گان

XREP یا گلوله الکترونیکی پیشرفته، یکی دیگر از سلاح‌های نوآورانه است که ترکیبی از فناوری شوک الکتریکی (Taser) و شات‌گان را ارائه می‌دهد. این سلاح، که برای مأموریت‌های پلیسی و نظامی طراحی شده است، به افسران اجازه می‌دهد تا اهداف را از فاصله‌ای امن (تا ۳۰ متر) متوقف کنند. گلوله XREP پس از شلیک، مانند یک تیزر معمولی عمل می‌کند، اما با برد بسیار بیشتر و دقت بالاتر.

عملکرد این گلوله به این صورت است که پس از شلیک از شات‌گان، باله‌هایی برای تثبیت مسیر آن باز می‌شوند. سپس هنگامی که به هدف برخورد می‌کند، الکترودهایی در پوست فرو رفته و شوک الکتریکی شدیدی ایجاد می‌کنند که باعث فلج موقت عضلات می‌شود. این فناوری به ویژه در شرایطی که امکان نزدیک شدن به هدف وجود ندارد یا هدف دارای سلاح گرم است، به عنوان جایگزینی ایمن برای سلاح‌های کشنده عمل می‌کند.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که XREP می‌تواند ابزار مؤثری برای کنترل شورش‌ها و مأموریت‌های ضدتروریستی باشد. با این حال، این سلاح به دلیل هزینه بالا و پیچیدگی فنی، هنوز به‌طور گسترده در نیروهای پلیس و نظامی مورد استفاده قرار نگرفته است. با پیشرفت فناوری، انتظار می‌رود که چنین سلاح‌هایی در آینده کاربرد بیشتری پیدا کنند و به بخشی ثابت از تجهیزات نیروهای امنیتی تبدیل شوند.

۵. CornerShot – تفنگی که از گوشه‌ها شلیک می‌کند

CornerShot یک سلاح ابتکاری است که به نیروهای نظامی و پلیس اجازه می‌دهد بدون نیاز به بیرون آمدن از پناهگاه، اطراف گوشه‌ها را مشاهده و شلیک کنند. این سیستم، که از دو بخش تشکیل شده است، شامل یک قاب پشتی با دسته، نمایشگر و ماشه، و یک بخش جلویی با قابلیت چرخش ۶۰ درجه است. بخش جلویی سلاح دارای یک دوربین و مانیتور است که به تیرانداز امکان می‌دهد بدون نمایان شدن، محیط پشت موانع را مشاهده کرده و در صورت نیاز شلیک کند.

CornerShot برای موقعیت‌های پرخطر مانند عملیات گروگان‌گیری و پاک‌سازی ساختمان‌ها طراحی شده است. این فناوری به کاربر اجازه می‌دهد تا با کمترین میزان مواجهه با خطر، موقعیت دشمن را ارزیابی کرده و واکنش نشان دهد. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این ابزار می‌تواند جان بسیاری از سربازان و نیروهای ویژه را در درگیری‌های شهری نجات دهد. این سلاح همچنین با تجهیز به دوربین‌های حرارتی یا دید در شب، در تاریکی و شرایط کم‌نور هم کارایی دارد.

با وجود مزایای این سیستم، محدودیت‌هایی نیز برای آن مطرح شده است. CornerShot به‌دلیل اندازه بزرگ و وابستگی به اسلحه‌های کمری، برد کوتاهی دارد و برای درگیری‌های برد بلند مناسب نیست. همچنین باتری آن تنها ۱۶۰ دقیقه دوام دارد که در عملیات طولانی می‌تواند محدودکننده باشد. با این حال، کاربردهای خاص این سلاح در شرایط تاکتیکی حساس، آن را به ابزاری مفید برای یگان‌های ویژه و مأموریت‌های ضدتروریستی تبدیل کرده است.

۶. ریل‌گان (Railgun) – سلاحی با شتاب الکترومغناطیسی

ریل‌گان یکی از پیشرفته‌ترین سلاح‌های ساخته‌شده در جهان است که از نیروی الکترومغناطیسی برای شلیک پرتابه‌ها با سرعت فوق‌العاده بالا استفاده می‌کند. برخلاف سلاح‌های سنتی که برای پرتاب گلوله به باروت یا مواد انفجاری نیاز دارند، ریل‌گان با استفاده از دو ریل موازی و جریان الکتریکی قوی، پرتابه‌ها را با سرعتی معادل ۷.۴ ماخ (Mach) شلیک می‌کند. این فناوری می‌تواند بدون نیاز به مواد منفجره، تنها با نیروی جنبشی (Kinetic Energy)، اهداف را نابود کند.

ریل‌گان‌ها به‌دلیل برد طولانی و دقت بالا، برای نابود کردن اهداف دریایی، زمینی و هوایی طراحی شده‌اند. تحقیقات نشان داده‌اند که این سلاح‌ها قادر به حمله به اهداف تا فاصله ۱۶۰ کیلومتری (۱۰۰ مایل) هستند. مزیت دیگر این فناوری این است که پرتابه‌های مورد استفاده در آن ارزان‌تر از موشک‌های هدایت‌شونده هستند، زیرا نیازی به سیستم‌های پیچیده هدایت ندارند.

با این حال، توسعه این سلاح‌ها با چالش‌های بزرگی مواجه شده است. نیاز به انرژی بسیار بالا برای تولید میدان مغناطیسی، یکی از موانع اصلی است. همچنین گرمای شدید ایجادشده در ریل‌ها باعث سایش سریع قطعات می‌شود و عمر مفید سلاح را کاهش می‌دهد. به‌همین دلیل، نیروی دریایی آمریکا در سال ۲۰۲۱ پروژه توسعه ریل‌گان را به حالت تعلیق درآورد. با این حال، پژوهشگران همچنان به دنبال راه‌هایی برای بهینه‌سازی این فناوری هستند و ریل‌گان‌ها به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین ابزارهای نظامی در آینده باقی خواهند ماند.

۷. سلاح بدون لگد KRISS Vector – دقت بالا در تیراندازی سریع

KRISS Vector یک سلاح مدرن است که برای کاهش لگد ناشی از شلیک طراحی شده و به تیراندازان اجازه می‌دهد با سرعت بالا و دقت بیشتر شلیک کنند. این تفنگ از یک مکانیزم منحصربه‌فرد به نام سیستم ضدلگد Super V استفاده می‌کند که انرژی بازگشتی ناشی از شلیک را به جای عقب، به سمت پایین هدایت می‌کند. این طراحی باعث می‌شود لگد اسلحه به‌شدت کاهش پیدا کرده و دقت تیراندازی به طرز چشمگیری افزایش یابد.

KRISS Vector با نرخ شلیک ۱۲۰۰ گلوله در دقیقه، به‌ویژه برای نیروهای ویژه و مأموریت‌های تاکتیکی طراحی شده است. این اسلحه به دلیل طراحی ماژولار خود، می‌تواند با انواع مختلفی از کالیبرها و لوازم جانبی مانند صداخفه‌کن و نشانه‌گیر لیزری سازگار شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این سلاح در شرایط جنگ شهری و درگیری‌های نزدیک عملکرد بسیار خوبی دارد.

با وجود مزایای این سیستم، KRISS Vector محدودیت‌هایی نیز دارد. این اسلحه به‌طور عمده از کالیبرهای کوچک مانند ۹ میلی‌متری استفاده می‌کند که برای نفوذ به زره یا اهداف سخت مناسب نیستند. همچنین قیمت بالای این سلاح و پیچیدگی در نگهداری آن، مانع از استفاده گسترده در ارتش‌های بزرگ شده است. با این حال، KRISS Vector همچنان به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین سلاح‌های جهان شناخته می‌شود و در برخی کشورها، از جمله تایلند، بنگلادش و پاناما، به‌طور محدود مورد استفاده قرار گرفته است.

۸. موشک‌های هایپرسونیک – سرعت بالا و قابلیت مانور غیرقابل پیش‌بینی

موشک‌های هایپرسونیک نسل جدیدی از سلاح‌های استراتژیک هستند که با سرعت‌هایی بیش از ۵ ماخ (Mach) حرکت می‌کنند. این موشک‌ها قادر به پرواز در ارتفاع‌های پایین و تغییر مسیر ناگهانی هستند، که رهگیری آن‌ها را توسط سیستم‌های دفاع هوایی دشوار می‌کند. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان این سلاح‌ها را به‌عنوان سلاح‌های غیرقابل مهار در میدان نبرد آینده می‌دانند.

موشک‌های هایپرسونیک دو مزیت اصلی دارند: اول، سرعت بالا که زمان واکنش دشمن را به حداقل می‌رساند، و دوم، قابلیت مانورپذیری بالا که آن‌ها را از موشک‌های بالستیک سنتی متمایز می‌کند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این سلاح‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزارهای حملات نقطه‌ای یا استراتژیک مورد استفاده قرار گیرند. روسیه، آمریکا و چین در حال رقابت برای توسعه و استقرار این نوع موشک‌ها هستند.

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، موشک‌های هایپرسونیک همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. مقاومت هوا در سرعت‌های بالا باعث افزایش گرمای شدید در بدنه موشک می‌شود که به تجهیزات داخلی آسیب می‌زند. همچنین، در مرحله پرتاب، این موشک‌ها همچنان قابل شناسایی هستند و برخی کارشناسان معتقدند که تهدید آن‌ها بیش از حد بزرگنمایی شده است. با این حال، این فناوری به‌عنوان یکی از عناصر مهم نبردهای آینده، به‌طور جدی مورد پژوهش قرار دارد و توسعه آن ادامه خواهد داشت.

۹. تفنگ هوشمند Biofire – اسلحه‌ای با قفل بیومتریک برای امنیت بیشتر

تفنگ Biofire یکی از نوآورانه‌ترین سلاح‌های هوشمند است که با فناوری بیومتریک کار می‌کند و تنها برای کاربر مجاز قابل استفاده است. این سلاح پیشرفته، با استفاده از سیستم تشخیص اثر انگشت و تشخیص چهره، به‌طور خودکار قفل خود را باز می‌کند و تنها زمانی که کاربر ثبت‌شده آن را در دست دارد، امکان شلیک فراهم می‌شود. به همین دلیل، این اسلحه یک راه‌حل مطمئن برای امنیت خانگی محسوب می‌شود و خطر سوءاستفاده یا دسترسی غیرمجاز را به حداقل می‌رساند.

تحقیقات نشان داده‌اند که Biofire می‌تواند در کمتر از یک ثانیه قفل خود را باز کند، به طوری که هنگام هدف‌گیری، اسلحه آماده شلیک خواهد بود. همچنین این سلاح به‌گونه‌ای طراحی شده است که اگر به دست فرد غیرمجاز بیفتد، به‌طور خودکار قفل شده و کار نمی‌کند. این ویژگی به‌ویژه برای جلوگیری از حوادث ناخواسته در خانه، مانند استفاده کودکان یا مهاجمان، بسیار مفید است.

با این حال، این تفنگ هوشمند چالش‌هایی نیز دارد. قیمت بالای آن، که حدود ۱۴۹۹ دلار است، ممکن است برای برخی افراد دسترسی به آن را محدود کند. همچنین این فناوری هنوز در مراحل اولیه توسعه است و برای کاربردهای نظامی یا تاکتیکی به بهینه‌سازی بیشتری نیاز دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که Biofire می‌تواند زمینه‌ساز توسعه سلاح‌های هوشمند بیشتری در آینده شود و امنیت سلاح‌های گرم را به سطح جدیدی ارتقا دهد.

۱۰. لیزرهای ضدپهپاد – سلاح‌هایی برای نابودی هواپیماهای بدون سرنشین

لیزرهای ضدپهپاد یکی از سلاح‌های پیشرفته‌ای هستند که به‌طور خاص برای مقابله با تهدیدهای ناشی از پهپادها (Drones) طراحی شده‌اند. این فناوری با استفاده از پرتوهای لیزری قدرتمند، مدارهای الکترونیکی پهپادها را تخریب کرده و آن‌ها را از کار می‌اندازد. برخلاف سلاح‌های سنتی، این لیزرها نیازی به مهمات ندارند و هزینه شلیک هر بار تنها حدود ۱۳ دلار است، که آن‌ها را به گزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه برای مقابله با حملات هوایی کوچک تبدیل می‌کند.

لیزرهای ضدپهپاد به دلیل سرعت بالای عملکرد و دقت بالا، می‌توانند در برابر تهدیدهای سریع و غیرمنتظره بسیار موثر باشند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این سیستم‌ها می‌توانند در چند ثانیه هدف را شناسایی و از بین ببرند. ارتش‌های بزرگ جهان، از جمله ایالات متحده، بریتانیا و چین، به‌طور فعال در حال توسعه و آزمایش این فناوری هستند.

با این حال، این سلاح‌ها نیز محدودیت‌هایی دارند. عملکرد آن‌ها تحت تأثیر شرایط جوی مانند مه، باران و گردوغبار قرار می‌گیرد و ممکن است در شرایط محیطی نامساعد کارایی خود را از دست بدهند. همچنین برای مقابله با پهپادهای بزرگ یا گروه‌های گسترده از پهپادها، ممکن است به سیستم‌های مکمل نیاز باشد. با این وجود، لیزرهای ضدپهپاد یکی از مهم‌ترین ابزارهای دفاعی آینده هستند و به‌طور گسترده در میدان‌های نبرد مدرن مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

۱۱. پرتابگر XM-25 HEAB – نارنجک‌انداز هوشمند با انفجار هوایی

XM-25 HEAB یکی از پیشرفته‌ترین پرتابگرهای انفجاری است که برای نابود کردن اهداف در مسافت‌های طولانی طراحی شده است. این سلاح که به «Punisher» (مجازات‌گر) مشهور است، می‌تواند اهداف را تا فاصله ۷۰۰ متری به‌طور دقیق مورد هدف قرار دهد. ویژگی منحصر به فرد این سلاح، توانایی انفجار هوایی آن است که باعث می‌شود گلوله در فاصله مشخصی از هدف منفجر شود و اثر تخریبی بیشتری داشته باشد.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این سلاح در میدان‌های نبرد شهری و موقعیت‌هایی که دشمنان در پشت موانع پنهان شده‌اند، عملکرد بی‌نظیری دارد. XM-25 با بهره‌گیری از سیستم‌های کامپیوتری و حسگرهای پیشرفته، به سربازان این امکان را می‌دهد که موقعیت هدف را به‌دقت تعیین کرده و با شلیک هوشمندانه، دشمن را از بین ببرند.

با وجود پتانسیل بالای این سلاح، پروژه توسعه آن به دلیل هزینه بالا و مشکلات فنی متوقف شد. در یکی از آزمایش‌ها در سال ۲۰۱۳، XM-25 در حین تمرین منفجر شد و باعث آسیب به یکی از سربازان شد. این حادثه، همراه با هزینه‌های سنگین تولید، باعث شد ارتش آمریکا در سال ۲۰۱۸ پروژه را به‌طور کامل لغو کند. با این حال، ایده پرتابگرهای هوشمند همچنان به‌عنوان یک گزینه آینده‌نگرانه برای نبردهای مدرن باقی مانده است.

۱۲. موشک جاولین (Javelin) – سلاح پیشرفته ضد تانک با قابلیت شلیک و فراموشی

موشک جاولین (Javelin) یکی از پیشرفته‌ترین سلاح‌های ضد تانک است که به سربازان اجازه می‌دهد بدون نیاز به هدایت دستی، هدف را قفل کرده و به آن شلیک کنند. این موشک به‌عنوان یک سلاح «شلیک و فراموشی» (Fire-and-Forget) شناخته می‌شود، به این معنا که پس از شلیک، خود به‌طور خودکار هدف را دنبال می‌کند و نیازی به هدایت بیشتر ندارد.

جاولین با استفاده از دوربین مادون قرمز، تصویر حرارتی هدف را شناسایی کرده و با الگوریتم‌های پیشرفته آن را دنبال می‌کند. این موشک همچنین قابلیت حمله از بالا (Top Attack) دارد که به آن اجازه می‌دهد به نقاط ضعیف زره تانک‌ها حمله کند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که جاولین می‌تواند تا برد ۲.۵ کیلومتری (۱.۵ مایل) عمل کرده و تمامی انواع زره‌های شناخته‌شده را نفوذ کند.

این موشک به دلیل وزن سبک، سهولت استفاده و ایمنی بالا، در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار گرفته است. اخیراً ارتش اوکراین از موشک‌های جاولین برای مقابله با تانک‌های روسی استفاده کرده و موفقیت چشمگیری به دست آورده است. با این حال، هزینه بالای این سلاح، که حدود ۸۰ هزار دلار برای هر پرتابگر و ۱۰۷ هزار دلار برای هر موشک است، یکی از محدودیت‌های آن محسوب می‌شود. با وجود این، جاولین همچنان یکی از موثرترین سلاح‌های ضد تانک در جهان به شمار می‌آید.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​