زمان همیشه یک مفهوم ثابت و قابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد، اما تجربه ما از آن می‌تواند کاملاً متفاوت باشد. گاهی اوقات یک هفته در خانه خیلی سریع می‌گذرد، درحالی‌که همان مدت در یک کشور جدید طولانی‌تر به نظر می‌رسد. این حس در سفر، به‌خصوص وقتی محیط جدیدی را کشف می‌کنیم، بیشتر به چشم می‌آید. از طرف دیگر، زمان وقتی حوصله‌مان سر می‌رود یا دردی را تحمل می‌کنیم، به شکل عجیبی کندتر پیش می‌رود. اما در لحظات سرگرم‌کننده مثل گوش دادن به موسیقی، بازی یا انجام کارهای خلاقانه، زمان انگار پرواز می‌کند.

بسیاری از افراد هم می‌گویند با افزایش سن، روزها و سال‌ها سریع‌تر سپری می‌شوند. اما این تغییرات معمولاً جزئی هستند و به نظر می‌رسد ذهن ما هنوز روی یک خط زمانی مشخص حرکت می‌کند. بااین‌حال، گاهی اوقات زمان می‌تواند کاملاً از کنترل خارج شود. دانشمندان پدیده‌ای به نام «گسترش زمان» یا Time Expansion Experience (TEE) را بررسی کرده‌اند که در آن ثانیه‌ها به نظر می‌رسند مانند دقیقه‌ها یا حتی ساعت‌ها. این اتفاق هم در شرایط بحرانی مثل تصادف و هم در لحظات آرامش مثل مدیتیشن یا مصرف مواد روان‌گردان دیده شده است. چرا این اتفاق می‌افتد؟ این سؤالی است که علم هنوز جواب کاملی برای آن ندارد.

چرا زمان برای ما سریع یا کند می‌شود؟

همه ما تجربه کرده‌ایم که در بعضی موقعیت‌ها زمان انگار کندتر یا سریع‌تر می‌گذرد، اما دلیل آن چیست؟ یکی از توضیحات رایج این است که سرعت پردازش اطلاعات در مغز ما نقش کلیدی دارد. وقتی ذهن ما مشغول پردازش اطلاعات زیاد، مثل جزئیات یک محیط جدید یا اتفاق غیرمنتظره است، زمان کندتر احساس می‌شود. کودکان به همین دلیل زمان را طولانی‌تر درک می‌کنند، چون در دنیایی پر از تجربه‌های تازه زندگی می‌کنند.

در مقابل، وقتی ما روی یک فعالیت خاص مثل بازی یا موسیقی تمرکز می‌کنیم، توجه‌مان محدود می‌شود و ذهن کمتر به افکار پراکنده می‌پردازد. این تمرکز شدید باعث می‌شود زمان سریع‌تر احساس شود. از طرف دیگر، وقتی بی‌حوصله یا خسته هستیم، ذهن ما پر از افکار نامرتب می‌شود و زمان طولانی‌تر به نظر می‌رسد. این توضیحات شاید برای تغییرات جزئی در ادراک زمان کافی باشند، اما زمانی که ثانیه‌ها به دقایق تبدیل می‌شوند، ماجرا پیچیده‌تر می‌شود.

پدیده «گسترش زمان» دقیقاً به این لحظات خاص مربوط می‌شود. در این حالت، ذهن طوری کار می‌کند که به نظر می‌رسد زمان متوقف شده یا به‌کندی پیش می‌رود. این تجربه می‌تواند در شرایط خطرناک یا حتی در موقعیت‌های آرام مثل مراقبه رخ دهد. دانشمندان هنوز نمی‌دانند چرا این اتفاق می‌افتد، اما نظریه‌های مختلفی برای توضیح آن ارائه کرده‌اند.

گسترش زمان؛ وقتی ثانیه‌ها کش می‌آیند

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که تجربه گسترش زمان اغلب در شرایط اضطراری مثل تصادف، سقوط یا حمله رخ می‌دهد. در چنین لحظاتی، افراد احساس می‌کنند زمان کش می‌آید و فرصتی برای فکر کردن و تصمیم‌گیری پیدا می‌کنند. مطالعات نشان داده‌اند که حدود ۸۵ درصد افراد حداقل یک بار چنین تجربه‌ای داشته‌اند. نیمی از این افراد گزارش داده‌اند که این حالت به آن‌ها کمک کرده از یک خطر جدی جان سالم به در ببرند.

برای مثال، زنی که در یک تصادف قرار داشت، گزارش داد که لحظه‌ای که مانع فلزی در حال افتادن روی خودروی او بود، به‌نظر رسید زمان متوقف شد. او در آن لحظه توانست تمام گزینه‌ها را در ذهنش مرور کند و به‌موقع از خطر فرار کند. چنین تجربه‌هایی محدود به موقعیت‌های اضطراری نیستند. ورزشکاران حرفه‌ای هم گزارش داده‌اند که در مسابقات، زمان به‌شدت کند شده و آن‌ها توانسته‌اند حرکات پیچیده‌ای را برنامه‌ریزی و اجرا کنند.

این پدیده در شرایط آرام مانند مدیتیشن یا حضور در طبیعت هم اتفاق می‌افتد. همچنین افرادی که مواد روان‌گردان مانند LSD یا آیاهواسکا مصرف کرده‌اند، گزارش داده‌اند که زمان برای آن‌ها به شکل غیرعادی کند شده است. یک فرد گفت که در حین تجربه LSD، واحدهای صدم ثانیه روی ساعت موبایلش مانند ثانیه‌های واقعی حرکت می‌کردند.

چه چیزی باعث گسترش زمان می‌شود؟

دانشمندان درباره علت گسترش زمان نظریه‌های مختلفی دارند. یکی از این فرضیه‌ها این است که در شرایط اضطراری، بدن ما هورمونی به نام نورآدرنالین (Noradrenaline) ترشح می‌کند که به ما کمک می‌کند سریع‌تر واکنش نشان دهیم. این نظریه می‌گوید که افزایش سرعت پردازش ذهنی باعث می‌شود زمان به نظر کندتر برسد. اما این توضیح با گزارش بسیاری از افراد تناقض دارد، چون آن‌ها در این لحظات اغلب احساس آرامش عمیقی دارند، نه استرس.

فرضیه دیگری این است که گسترش زمان درواقع یک خطای حافظه است. بر اساس این نظریه، ذهن ما در شرایط اضطراری اطلاعات بیشتری از محیط ثبت می‌کند. وقتی بعداً این خاطرات را مرور می‌کنیم، به نظر می‌رسد که زمان کندتر گذشته است. بااین‌حال، بسیاری از افرادی که چنین تجربه‌ای داشته‌اند، معتقدند که این اتفاق در همان لحظه و به‌صورت واقعی رخ داده است، نه اینکه فقط به‌عنوان یک خاطره در ذهنشان شکل گرفته باشد.

نقش هوشیاری تغییریافته در تغییر زمان

پژوهشگران معتقدند که گسترش زمان ممکن است نتیجه تغییر در وضعیت هوشیاری باشد. وقتی ذهن ما با شوک یا تمرکز شدید مواجه می‌شود، وارد حالتی متفاوت می‌شود که در آن مرزهای معمول ادراک از بین می‌روند. ورزشکاران در لحظات اوج تمرکز و مراقبه‌کنندگان در حالت‌های آرامش عمیق، این احساس را تجربه می‌کنند.

در این شرایط، حس جدا بودن از محیط کاهش می‌یابد و فرد خود را بخشی از جهان اطرافش احساس می‌کند. این تغییر در درک خود و محیط ممکن است باعث شود زمان کش بیاید و لحظات طولانی‌تر احساس شوند. این نظریه نشان می‌دهد که هوشیاری انسان پیچیدگی‌های زیادی دارد و ذهن ما می‌تواند در شرایط خاص به تجربه‌های خارق‌العاده‌ای دست پیدا کند که هنوز علم نتوانسته به‌طور کامل آن‌ها را توضیح دهد.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​