توانایی پاک کردن خاطرات ناخوشایند و فلش‌بک‌های مرتبط با آسیب‌های روانی می‌تواند تأثیر قابل توجهی در درمان اختلالات روانی مانند استرس پس از سانحه (PTSD)، اضطراب، و افسردگی داشته باشد. اکنون تیمی از پژوهشگران بین‌المللی روشی نوآورانه برای تضعیف خاطرات بد کشف کرده‌اند: جایگزینی یا تضعیف خاطرات منفی با فعال‌سازی خاطرات مثبت. این روش غیرتهاجمی، بر توانایی مغز برای پردازش و بازسازی خاطرات در طول خواب تمرکز دارد و می‌تواند راهکاری امیدوارکننده برای درمان‌های آینده باشد.

آزمایش خاطرات منفی و جایگزینی با تصاویر مثبت

پژوهشگران در این مطالعه از ۳۷ شرکت‌کننده خواستند تا کلمات بی‌معنی را با تصاویری منفی مانند زخم‌های انسانی یا حیوانات خطرناک مرتبط کنند. این تمرین برای تثبیت خاطرات منفی طراحی شده بود.

پس از یک شب خواب، نیمی از این کلمات با تصاویری مثبت همچون مناظر آرامش‌بخش و چهره‌های خندان جایگزین شدند.

در شب دوم، در مرحله خواب غیرسریع (NREM)، صداهای مرتبط با کلمات ضبط‌شده برای شرکت‌کنندگان پخش شد. این مرحله از خواب که در ذخیره‌سازی و تثبیت خاطرات نقش کلیدی دارد، به پژوهشگران امکان داد تا تأثیر این فرآیند را بر مغز بررسی کنند.

مکانیسم تضعیف خاطرات در مغز

با استفاده از دستگاه الکتروانسفالوگرافی (EEG)، پژوهشگران فعالیت مغز شرکت‌کنندگان را در حین پخش صداها اندازه‌گیری کردند. نتایج نشان داد که فعالیت در باند تتا (Theta-band)، که با پردازش خاطرات احساسی مرتبط است، هنگام استفاده از محرک‌های مثبت افزایش یافت. این افزایش فعالیت، نشان‌دهنده تأثیر بازنویسی خاطرات در سطح عمیق‌تر مغز بود. روز بعد، شرکت‌کنندگان گزارش دادند که کمتر خاطرات منفی مرتبط با کلمات را به خاطر می‌آورند و خاطرات مثبت با میزان بیشتری در ذهن آن‌ها تداعی می‌شد.

تلاش‌های دیگر برای پاک کردن خاطرات بد

این پژوهش بخشی از مجموعه تلاش‌های علمی برای درک و مدیریت خاطرات ناخوشایند است. در پژوهش‌های قبلی، روش‌هایی مانند تحریک عمیق مغز (Deep Brain Stimulation) و تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS: Transcranial Magnetic Stimulation) استفاده شده‌اند. این روش‌ها با ایجاد تغییرات در فعالیت الکتریکی مغز، به تضعیف یا بازنویسی خاطرات بد کمک می‌کنند. روش‌های دیگری مانند درمان با استفاده از مهارکننده‌های پروتئین (Protein Inhibitors) نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این روش‌ها با هدف جلوگیری از تثبیت یا بازتولید خاطرات در مرحله ذخیره‌سازی عمل می‌کنند.

همچنین، داروهایی مانند پروپرانولول (Propranolol)، که یک بتابلاکر است، در کاهش تأثیرات احساسی خاطرات بد مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این داروها با کاهش واکنش‌های عاطفی مرتبط با خاطرات، شدت تأثیر آن‌ها را کاهش می‌دهند. این روش‌ها، هرچند مؤثر، نیازمند تحقیقات بیشتری برای درک عوارض جانبی و پایداری اثرات هستند.

پاک کردن خاطرات در ادبیات و سینما

ایده پاک کردن خاطرات بد بارها در ادبیات و سینما مطرح شده و توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. یکی از برجسته‌ترین مثال‌ها، فیلم درخشش ابدی یک ذهن پاک (Eternal Sunshine of the Spotless Mind) به کارگردانی میشل گوندری است. در این فیلم، شخصیت‌های اصلی از روشی علمی برای حذف خاطرات ناخوشایند یک رابطه شکست‌خورده استفاده می‌کنند، اما در نهایت درمی‌یابند که این خاطرات بخشی از هویت و رشد آن‌ها بوده است.

رمان 1984 اثر جورج اورول نیز به طور غیرمستقیم به موضوع دستکاری خاطرات اشاره دارد، جایی که حکومت، گذشته را بازنویسی می‌کند تا مردم را کنترل کند. البته اینجا غرض خاطرات واقعا بد مردم نبوده.

همچنین در سریال آینه سیاه یا بلک میرر (Black Mirror)، قسمت‌های مختلفی به تکنولوژی‌های مرتبط با پاک کردن یا بازبینی خاطرات پرداخته‌اند، مانند اپیزود کل تاریخ تو (The Entire History of You) که درباره بازپخش دیجیتال خاطرات است.

امیدهای آینده برای بازنویسی خاطرات

پاک کردن یا تضعیف خاطرات ناخوشایند، هرچند در مراحل اولیه تحقیق قرار دارد، نویدبخش افق‌های تازه‌ای در درمان اختلالات روانی است. توانایی تغییر خاطرات منفی بدون نیاز به مداخلات تهاجمی یا دارویی می‌تواند زندگی بسیاری از افراد را تغییر دهد. این پژوهش نشان می‌دهد که جایگزینی خاطرات بد با خاطرات مثبت، به‌ویژه در طول خواب، می‌تواند به عنوان یک روش غیرتهاجمی و مؤثر عمل کند. با این حال، بررسی پایداری این اثرات و چگونگی استفاده عملی از آن‌ها در دنیای واقعی نیازمند تحقیقات بیشتری است.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​