پلاسیبو یا دارونما (Placebo) پدیدهای شگفتانگیز در علم پزشکی است که نشان میدهد باور و ذهن انسان چه تأثیر عمیقی بر بدن دارد. از قرنها پیش، دانشمندان متوجه شدند که افراد میتوانند با مصرف داروهای تقلبی یا درمانهای بیاثر، بهبود یابند، تنها به این دلیل که فکر میکنند این درمان واقعی است. پلاسیبو یا دارونما در بسیاری از آزمایشهای بالینی (Clinical Trials) بهعنوان معیاری برای سنجش کارایی داروها به کار میرود. شواهد علمی نشان میدهند که پلاسیبو میتواند بر درد، افسردگی، اضطراب و حتی برخی بیماریهای فیزیکی تأثیر بگذارد. دانشمندان معتقدند که پلاسیبو میتواند تغییرات واقعی در مغز و سیستم عصبی ایجاد کند. پلاسیبو فقط یک توهم ذهنی نیست، بلکه باعث آزاد شدن مواد شیمیایی مثل اندورفین (Endorphins) و دوپامین (Dopamine) در مغز میشود. این پدیده حتی در جراحیهای ساختگی نیز جواب داده و برخی بیماران پس از یک عمل جراحی غیرواقعی احساس بهبودی داشتهاند. مطالعات نشان دادهاند که حتی آگاهی از اینکه فرد در حال مصرف پلاسیبو است، باز هم میتواند اثر درمانی داشته باشد. این نشان میدهد که ذهن چقدر قدرتمند است و میتواند بدن را فریب دهد. در ادامه، 15 حقیقت جالب درباره پلاسیبو را بررسی میکنیم که دیدگاه شما را نسبت به این پدیده علمی تغییر خواهد داد.
۱- پلاسیبو یا دارونما حتی وقتی بیمار بداند که واقعی نیست، باز هم اثر دارد!
شاید عجیب به نظر برسد، اما مطالعات نشان دادهاند که حتی زمانی که به بیماران گفته شود که دارویی که مصرف میکنند پلاسیبو است، باز هم تأثیر درمانی دارد. در یک تحقیق علمی، به برخی بیماران مبتلا به سندرم روده تحریکپذیر (Irritable Bowel Syndrome – IBS) گفته شد که دارویی که دریافت میکنند پلاسیبو است. با این حال، آنها پس از چند هفته کاهش علائم را تجربه کردند. این موضوع نشان میدهد که آگاهی از فریب بودن پلاسیبو مانع از تأثیر آن نمیشود. دانشمندان این پدیده را “پلاسیبوی باز” (Open-Label Placebo) مینامند. دلیل این اتفاق این است که انتظار ذهنی افراد همچنان باعث ایجاد تغییرات بیولوژیکی در مغز و بدن میشود. این تحقیق نشان میدهد که باور ذهنی ما حتی بدون نیاز به فریب نیز میتواند در درمان بیماریها نقش داشته باشد.
۲- پلاسیبو نهتنها روی انسانها، بلکه روی حیوانات هم تأثیر دارد!
یکی از شگفتانگیزترین یافتههای علمی این است که پلاسیبو تنها به انسان محدود نمیشود، بلکه در حیوانات نیز اثرگذار است. در برخی آزمایشها، حیواناتی که درمانهای تقلبی دریافت کردهاند، بهبود علائم بیماری را نشان دادهاند. به عنوان مثال، در یک مطالعه روی سگهای مبتلا به صرع (Epilepsy)، برخی از آنها به جای داروی واقعی، یک قرص بیاثر دریافت کردند. با این حال، تعداد دفعات حملات صرع در برخی از آنها کاهش یافت. این نشان میدهد که شاید مکانیزم پلاسیبو چیزی فراتر از انتظار ذهنی باشد و بتواند تغییرات فیزیولوژیکی واقعی ایجاد کند. محققان معتقدند که پلاسیبو در حیوانات به دلیل شرطیسازی کلاسیک (Classical Conditioning) رخ میدهد، مشابه همان چیزی که پاولوف (Pavlov) در سگهایش مشاهده کرد. این یافتهها نشان میدهند که حتی در دنیای حیوانات نیز مغز میتواند بدن را تحت تأثیر قرار دهد.
۳- پلاسیبو میتواند باعث آزاد شدن مواد شیمیایی طبیعی در بدن شود!
اثر پلاسیبو فقط یک حس فریبخورده نیست، بلکه تغییرات واقعی در شیمی بدن ایجاد میکند. تحقیقات نشان دادهاند که هنگام مصرف پلاسیبو، مغز موادی مانند اندورفین (Endorphins)، دوپامین (Dopamine) و سروتونین (Serotonin) ترشح میکند که نقش مهمی در کاهش درد و ایجاد حس خوشحالی دارند. در یک مطالعه، بیماران مبتلا به پارکینسون (Parkinson’s Disease) که پلاسیبو مصرف کردند، افزایش سطح دوپامین در مغز خود را تجربه کردند. این اثر تقریباً مشابه مصرف داروهای واقعی برای این بیماری بود. این بدان معناست که بدن میتواند خودش داروهای مورد نیاز را تولید کند، تنها به این شرط که مغز باور داشته باشد درمان واقعی دریافت میکند. این یکی از دلایلی است که پزشکان به قدرت ذهن و روان در فرآیند درمان اهمیت زیادی میدهند.
۴- اثر دارونما در رنگ و شکل داروها متفاوت است!
جالب است بدانید که حتی رنگ و شکل داروهای پلاسیبو میتواند بر میزان تأثیر آنها اثر بگذارد. مطالعات نشان دادهاند که قرصهای قرمز و نارنجی بیشتر با اثرات تحریککننده (Stimulant Effects) همراه هستند، در حالی که قرصهای آبی و سبز بیشتر اثر آرامبخش دارند. همچنین، داروهای پلاسیبو که بهصورت تزریقی (Injection) داده میشوند، تأثیر بیشتری نسبت به قرصها دارند. حتی اندازه و شکل دارو نیز مهم است؛ قرصهای بزرگتر معمولاً تأثیر بیشتری نسبت به قرصهای کوچک دارند، و کپسولها بیشتر از قرصهای ساده اثرگذارند. این موضوع نشان میدهد که مغز ما به جزئیات ظاهری نیز توجه میکند و این اطلاعات بر نحوه واکنش بدن تأثیر میگذارند. این یافتهها نشان میدهند که باور به دارو، تنها محدود به ترکیبات آن نیست، بلکه ویژگیهای بصری و تجربه حسی نیز نقش مهمی در عملکرد پلاسیبو دارند.
۵- پلاسیبو میتواند اثر معکوس داشته باشد (نوسیبو – Nocebo)!
همانطور که پلاسیبو میتواند باعث بهبود علائم شود، میتواند تأثیر منفی نیز داشته باشد، که به آن “اثر نوسیبو” (Nocebo Effect) میگویند. در این حالت، اگر فرد باور داشته باشد که دارویی عوارض جانبی خواهد داشت، احتمالاً آن عوارض را تجربه خواهد کرد، حتی اگر دارو بیاثر باشد. در یک مطالعه، به بیماران گفته شد که داروی آنها ممکن است باعث سردرد شود. نتیجه این بود که تعداد زیادی از افراد واقعاً سردرد را تجربه کردند، با اینکه دارویی که دریافت کرده بودند، پلاسیبو بود. این نشان میدهد که ذهن میتواند نهتنها بیماری را درمان کند، بلکه حتی میتواند بیماریهای جدید ایجاد کند! اثر نوسیبو یکی از بزرگترین چالشها در پزشکی است، زیرا باورهای منفی بیماران ممکن است تأثیر واقعی بر وضعیت سلامتی آنها بگذارد.
۶- پلاسیبو (دارونما) در قرن هجدهم برای اولین بار بهعنوان یک روش درمانی مطرح شد
اگرچه مفهوم تأثیر ذهن بر بدن قدمتی هزاران ساله دارد، اما اولین استفاده علمی از پلاسیبو (دارونما) به قرن هجدهم بازمیگردد. در سال ۱۷۷۲، ویلیام کولن (William Cullen)، پزشک اسکاتلندی، اصطلاح “پلاسیبو” را برای اولین بار در یک متن پزشکی به کار برد. او از این واژه برای توصیف داروهایی استفاده کرد که بیشتر برای آرام کردن بیمار بودند تا برای درمان واقعی بیماری. در آن زمان، پزشکان متوجه شده بودند که برخی بیماران حتی بدون دریافت داروی واقعی احساس بهبودی میکنند. در قرن نوزدهم، پزشکان از دارونماها بهعنوان راهی برای بررسی اثرات واقعی داروها استفاده کردند. آنها به برخی بیماران دارونما میدادند و نتایج را با بیمارانی که داروی واقعی دریافت میکردند مقایسه میکردند. در اوایل قرن بیستم، استفاده از دارونما در آزمایشهای بالینی پزشکی به شکل گستردهای گسترش یافت. با پیشرفت علم پزشکی، دانشمندان دریافتند که این اثر ناشی از قدرت تلقین و واکنشهای بیوشیمیایی در مغز است. امروزه، پلاسیبو به یکی از مهمترین ابزارهای تحقیقاتی در علم پزشکی تبدیل شده است. بسیاری از داروهای جدید قبل از ورود به بازار باید در برابر پلاسیبو آزمایش شوند. اگر دارویی عملکردی بهتر از پلاسیبو نداشته باشد، معمولاً تأیید نمیشود. این نشان میدهد که حتی در دوران مدرن، دارونما هنوز نقشی کلیدی در تحقیقات پزشکی دارد.
۷- اولین آزمایش علمی مدرن بر روی اثر دارونما در دهه ۱۹۵۰ انجام شد
تا پیش از قرن بیستم، استفاده از دارونما بیشتر بهصورت تجربی و غیرساختاریافته بود. اما در دهه ۱۹۵۰، برای اولین بار آزمایشی علمی و دقیق برای بررسی اثر پلاسیبو انجام شد. هنری بیچر (Henry K. Beecher)، پزشک آمریکایی، در سال ۱۹۵۵ مقالهای منتشر کرد که نشان داد ۳۵ درصد از بیماران در آزمایشهای پزشکی فقط با دریافت پلاسیبو بهبود پیدا کردهاند. او این پدیده را “اثر دارونما” (Placebo Effect) نامید و نقش آن را در درمان بیماران بررسی کرد. این تحقیق باعث شد که در آزمایشهای دارویی، پلاسیبو بهعنوان یک معیار استاندارد مورد استفاده قرار بگیرد. امروزه، تقریباً تمام داروهای جدید قبل از تأیید، باید در مطالعات دوسوکور (Double-Blind Studies) مورد آزمایش قرار گیرند. در این روش، گروهی از بیماران داروی واقعی و گروهی دیگر پلاسیبو دریافت میکنند، بدون اینکه خودشان یا پزشکانشان بدانند کدام دارو واقعی است. این آزمایشها نشان دادند که حتی بیمارانی که فقط دارونما دریافت میکنند، ممکن است بهبودی واقعی را تجربه کنند. این موضوع باعث شد که دانشمندان به تأثیر قدرت ذهن در درمان بیماریها بیشتر توجه کنند. بیچر با تحقیقات خود اثبات کرد که انتظارات و باورهای بیمار تأثیر بسزایی بر فرایند درمان دارد. یافتههای او هنوز هم در علم پزشکی و داروسازی مدرن استفاده میشوند.
۸- پلاسیبو (دارونما) حتی میتواند بر عملکرد ورزشکاران تأثیر بگذارد
اثر دارونما فقط در پزشکی کاربرد ندارد، بلکه در دنیای ورزش نیز تأثیر قابلتوجهی دارد. تحقیقات نشان دادهاند که ورزشکارانی که تصور میکنند مکملهای انرژیزا یا داروهای تقویتکننده مصرف کردهاند، عملکرد بهتری از خود نشان میدهند، حتی اگر آنچه مصرف کردهاند فقط یک دارونما بوده باشد. در یک مطالعه علمی، به گروهی از ورزشکاران دارونمایی داده شد که ادعا شده بود استروئید آنابولیک (Anabolic Steroid) است. جالب اینجاست که این ورزشکاران نهتنها احساس قدرت بیشتری داشتند، بلکه عملکردشان نیز بهبود یافت. این نشان میدهد که باور به تأثیر یک ماده میتواند باعث افزایش قدرت بدنی شود، حتی اگر هیچ ماده مؤثری در آن وجود نداشته باشد. در برخی از این مطالعات، شرکتکنندگان توانستهاند وزنههای سنگینتری را بلند کنند یا سریعتر بدوند، صرفاً به دلیل این که فکر میکردند تحت تأثیر یک داروی تقویتی قرار دارند. دانشمندان معتقدند که این اثر ناشی از افزایش انگیزه، کاهش استرس و افزایش تمرکز ذهنی است. برخی از مربیان ورزشی حتی از این پدیده برای تقویت روحیه و عملکرد ورزشکاران خود استفاده میکنند. نکته جالب اینجاست که اثر پلاسیبو در ورزش میتواند حتی به کاهش درد و خستگی نیز کمک کند. بنابراین، قدرت ذهن نهتنها در درمان بیماریها، بلکه در بهبود عملکرد فیزیکی نیز نقش مهمی ایفا میکند.
۹- دارونما میتواند سیستم ایمنی بدن را تحت تأثیر قرار دهد
شواهد علمی نشان دادهاند که پلاسیبو میتواند سیستم ایمنی بدن را تقویت یا تضعیف کند، بسته به اینکه فرد چه انتظاری از درمان داشته باشد. در یک مطالعه، بیمارانی که تصور میکردند داروی تقویتکننده ایمنی مصرف میکنند، افزایش سطح آنتیبادیها (Antibodies) و سلولهای ایمنی را تجربه کردند. این در حالی است که گروهی دیگر که فکر میکردند دارویی تضعیفکننده سیستم ایمنی دریافت کردهاند، واقعاً کاهش عملکرد ایمنی را نشان دادند. این تحقیق نشان داد که باور افراد میتواند حتی بر واکنشهای دفاعی بدن تأثیر بگذارد. این اثر میتواند برای درمان بیماریهایی مانند آلرژی، آسم و حتی بیماریهای خودایمنی (Autoimmune Diseases) مورد استفاده قرار گیرد. در یک مطالعه دیگر، به بیماران مبتلا به سرماخوردگی دارونمایی داده شد که ادعا شده بود داروی ضدویروس است. این بیماران بهبودی سریعتری را تجربه کردند، در حالی که گروه کنترل که دارونما دریافت نکرده بودند، مدت بیشتری بیمار ماندند. این یافتهها نشان میدهند که پلاسیبو میتواند بر واکنشهای بیولوژیکی بدن تأثیر بگذارد و حتی سیستم ایمنی را به مقابله با بیماریها ترغیب کند.
۱۰- پلاسیبو در درمان اعتیاد نیز کاربرد دارد
یکی از کاربردهای شگفتانگیز دارونما در درمان اعتیاد به مواد مخدر، الکل و سیگار است. برخی مطالعات نشان دادهاند که افرادی که فکر میکنند دارویی برای کاهش علائم ترک مصرف کردهاند، در واقع علائم کمتری را تجربه میکنند، حتی اگر آن دارو پلاسیبو باشد. در یک آزمایش، به گروهی از معتادان به نیکوتین گفته شد که از یک برچسب ترک سیگار (Nicotine Patch) واقعی استفاده میکنند، در حالی که در واقع فقط یک برچسب بیاثر دریافت کرده بودند. جالب اینجاست که این افراد کاهش میل به سیگار و کاهش علائم ترک را تجربه کردند. این نشان میدهد که باور به تأثیر یک درمان، میتواند به کاهش وابستگی به مواد کمک کند. برخی تحقیقات نیز نشان دادهاند که پلاسیبو میتواند میزان دوپامین را در مغز افزایش دهد، همان مادهای که هنگام مصرف مواد مخدر آزاد میشود. این موضوع میتواند به کاهش تمایل به مصرف مواد کمک کند. دانشمندان در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه میتوان از این اثر در برنامههای ترک اعتیاد استفاده کرد. این یافتهها نشان میدهند که ذهن میتواند حتی در برابر اعتیاد، ابزاری قوی برای بهبودی باشد.
۱۱- اثر پلاسیبو در بازاریابی و تبلیغات؛ وقتی باور به کیفیت، واقعیت را میسازد
پلاسیبو تنها در پزشکی کاربرد ندارد، بلکه در بازاریابی و تبلیغات نیز تأثیر قابلتوجهی دارد. شرکتها با استفاده از استراتژیهای خاص میتوانند محصولی را طوری معرفی کنند که مشتریان احساس کنند کیفیت آن بالاتر از واقعیت است. در یک تحقیق، به شرکتکنندگان نوشیدنیهای انرژیزا با برچسبهای مختلف داده شد، درحالیکه همه آنها از یک فرمول یکسان برخوردار بودند. افرادی که تصور میکردند نوشیدنی آنها از یک برند گرانقیمت و باکیفیت است، عملکرد بهتری در آزمونهای ذهنی و بدنی داشتند. در مقابل، کسانی که فکر میکردند محصولی ارزان و بیکیفیت مصرف کردهاند، عملکرد ضعیفتری نشان دادند. این نشان میدهد که حتی تصور کیفیت بر اساس برندینگ، میتواند بر تجربه واقعی افراد اثر بگذارد. همین اصل در صنعت لوازم آرایشی، لباس و حتی غذا نیز به کار میرود. مردم معمولاً وقتی فکر میکنند کالایی لوکس و گرانقیمت است، کیفیت بالاتری را تجربه میکنند، حتی اگر محصول از نظر فنی تفاوتی با نسخه ارزانتر نداشته باشد. این پدیده نشان میدهد که بازاریابان با تأکید بر برندسازی و بستهبندی میتوانند اثر پلاسیبو را در فروش محصولات تقویت کنند.
۱۲- این اثر در یادگیری و تقویت حافظه؛ باور به هوش میتواند عملکرد ذهن را بهبود دهد
اثر پلاسیبو حتی در یادگیری و حافظه نیز قابل مشاهده است. در یک مطالعه علمی، به گروهی از دانشآموزان قرصی داده شد که ادعا شده بود میتواند توانایی یادگیری آنها را افزایش دهد، درحالیکه این قرصها هیچگونه ماده مؤثری نداشتند. نتایج نشان داد که دانشآموزانی که باور داشتند دارو باعث افزایش تمرکزشان میشود، عملکرد بهتری در امتحانات داشتند. در مقابل، دانشآموزانی که چنین قرصی دریافت نکرده بودند، پیشرفت کمتری نشان دادند. این مطالعه ثابت کرد که باور به توانایی ذهنی، میتواند عملکرد واقعی را تحت تأثیر قرار دهد. علاوه بر این، تحقیقات نشان دادهاند که دانشآموزانی که به آنها گفته میشود “باهوشتر از دیگران هستند”، نتایج بهتری در آزمونهای علمی کسب میکنند. این پدیده بهعنوان “اثر انتظارات معلم” (Pygmalion Effect) نیز شناخته میشود، که نشان میدهد اگر به فردی گفته شود که توانایی بالایی دارد، احتمالاً عملکرد بهتری نشان خواهد داد. این موضوع نشان میدهد که باور و تلقین میتواند نقش کلیدی در فرآیند یادگیری و تقویت ذهن داشته باشد.
۱۳- پلاسیبو در درمانهای زیبایی و تناسب اندام؛ وقتی ذهن، تغییرات بدنی را واقعی میکند
در دنیای تناسب اندام و زیبایی، اثر پلاسیبو بهشدت مشهود است. در یک مطالعه علمی، به گروهی از افراد گفته شد که یک کرم ضدچروک فوقالعاده مؤثر را استفاده میکنند، درحالیکه کرم فقط یک مرطوبکننده معمولی بود. نتایج نشان داد که این افراد پس از چند هفته، واقعاً احساس کردند که پوستشان جوانتر و صافتر شده است. همین اثر در مکملهای ورزشی نیز دیده شده است. در یک تحقیق دیگر، به ورزشکاران قرصی داده شد که گفته میشد حاوی یک مکمل تقویت عضلات است، اما در واقع دارونما بود. کسانی که این قرص را مصرف کردند، نسبت به گروه کنترل، بهبود عملکرد و افزایش قدرت بیشتری را گزارش دادند. این نشان میدهد که باور به تأثیر یک درمان زیبایی یا ورزشی میتواند باعث تغییرات واقعی در بدن شود. بسیاری از شرکتهای آرایشی و تناسب اندام از این پدیده استفاده میکنند تا تأثیر محصولات خود را تقویت کنند. همین موضوع باعث شده است که برخی افراد تنها با اتکا به انگیزه و تلقین، تغییرات مثبت در بدن خود تجربه کنند. این یافتهها تأیید میکنند که ذهن میتواند تأثیرات فیزیکی واقعی ایجاد کند، حتی در حوزههایی مانند زیبایی و تناسب اندام.
۱۴- این اثر در موسیقی و تجربه شنیداری؛ کیفیتی که در ذهن ساخته میشود
اثر دارونما حتی در موسیقی و تجربه شنیداری افراد نیز قابل مشاهده است. در یک مطالعه علمی، به گروهی از افراد هدفونهایی داده شد و به آنها گفته شد که این هدفونها از تکنولوژی جدیدی برای بهبود کیفیت صدا برخوردارند. درحالیکه این هدفونها هیچ تفاوتی با مدلهای معمولی نداشتند، افراد گزارش کردند که موسیقی را واضحتر، شفافتر و دلپذیرتر میشنوند. همین اثر در مورد تجربه کنسرتهای زنده نیز وجود دارد. افرادی که فکر میکنند در یک سالن کنسرت با آکوستیک فوقالعاده حضور دارند، معمولاً از کیفیت صدا بیشتر لذت میبرند، حتی اگر سالن تفاوتی با مکانهای دیگر نداشته باشد. در یک تحقیق دیگر، دو نسخه از یک قطعه موسیقی را برای شنوندگان پخش کردند و به آنها گفتند یکی از آنها با تجهیزات صوتی فوقالعاده ضبط شده است. افرادی که فکر میکردند نسخه “پیشرفتهتر” را میشنوند، از آن بیشتر لذت بردند، حتی با اینکه هر دو نسخه یکسان بودند. این موضوع نشان میدهد که انتظار ما از کیفیت موسیقی میتواند مستقیماً بر تجربه شنیداری ما اثر بگذارد. در واقع، بخشی از آنچه ما از موسیقی “میشنویم”، در ذهن ما پردازش و تغییر داده میشود.
۱۵- اثر پلاسیبو در بازیهای ویدیویی و تجربه گیمینگ؛ وقتی ذهن، مهارت را بهبود میدهد
اثر دارونما در دنیای بازیهای ویدیویی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. در یک مطالعه، به گروهی از بازیکنان یک دسته بازی (Controller) داده شد و گفته شد که این کنترلر دارای قابلیت “افزایش دقت” است. با اینکه این کنترلر کاملاً معمولی بود، این افراد گزارش کردند که دقت تیراندازی و عملکرد کلی آنها در بازی بهبود یافته است. این نشان میدهد که اگر یک بازیکن باور داشته باشد که تجهیزات یا بازی او بهتر است، ممکن است واقعاً عملکرد بهتری نشان دهد. همچنین در برخی تحقیقات، بازیکنانی که فکر میکردند شخصیت درون بازی آنها قویتر شده، عملکرد بهتری داشتند، حتی اگر ویژگیهای بازی تغییر نکرده بود. این اثر حتی در میان افرادی که از مانیتورهای گرانقیمتتر برای بازی استفاده میکنند نیز مشاهده شده است. برخی بازیکنان فکر میکنند که استفاده از سختافزار پیشرفتهتر، باعث افزایش سرعت واکنشهای آنها میشود، درحالیکه بسیاری از این تغییرات صرفاً به دلیل باور ذهنی آنها است. این تحقیقات نشان میدهد که انتظارات ما از ابزارهای بازی، میتواند مستقیماً بر عملکرد و تجربه گیمینگ تأثیر بگذارد.
برای مطالعه بیشتر شما : + و +
نوشتههای مرتبط:
دارونماها، جلوهای از تأثیر روان روی تَن در آدمی
تاریخچه پلاسبو و اهداف استفاده از آن
پلاسیبو: آیا باور به یک “چیز”، میتواند هویت آنرا آنچنان تغییر دهد که انتظارات انسان را برآورده کند؟
این نوشتهها را هم بخوانید
source