پیش از دهه ۱۹۶۰، دریاچه آرال Aral Sea یکی از بزرگ‌ترین منابع آب شیرین جهان بود و در گستره‌ای وسیع میان ازبکستان و قزاقستان می‌درخشید. اما امروز، آنچه از این دریاچه باقی مانده، تنها تکه‌های کوچکی از آب است که حدود ۸۰۰۰ کیلومتر مربع را پوشش می‌دهند، در حالی که بستر خشک آن اکنون به بیابانی جدید به نام آرال‌کوم Aralkum Desert تبدیل شده است.

تأثیرهای مرگبار خشک شدن دریاچه آرال

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که از سال ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۵، میزان گرد و غبار معلق در جو منطقه تقریباً دو برابر شده و از ۱۴ میلیون به ۲۷ میلیون تُن متریک رسیده است. این گرد و غبار که از بستر خشک‌شده دریاچه برخاسته، کیفیت هوا را در شهرهای اطراف به شدت کاهش داده و حتی تا ۸۰۰ کیلومتر دورتر گسترش یافته است. این بحران، علاوه بر تشدید ذوب یخچال‌های طبیعی، بحران آب منطقه را نیز وخیم‌تر کرده است.

طوفان‌های گرد و غبار نمک‌های سمی را در سراسر منطقه پراکنده می‌کنند و باعث نابودی محصولات کشاورزی در صدها کیلومتر دورتر و آلودگی منابع آب آشامیدنی شده‌اند. اما آنچه این گرد و غبار را از سایر بیابان‌های طبیعی خطرناک‌تر می‌کند، وجود ترکیبات شیمیایی باقی‌مانده از آزمایش‌های سلاح‌های شیمیایی شوروی و مقادیر بالای کودها و سموم کشاورزی است که از مزارع صنعتی به این دریاچه وارد شده‌اند.

چرا دریاچه آرال خشک شد؟

بین دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰، دو رودخانه اصلی منطقه – آمودریا Amu Darya و سیردریا Syr Darya – که از کوهستان‌ها سرچشمه می‌گرفتند و دریاچه آرال را تغذیه می‌کردند، برای آبیاری مزارع پنبه در وسعت ۷ میلیون هکتار  تغییر مسیر داده شدند. این سیاست کشاورزی عظیم که از دوران شوروی آغاز شد، باعث کاهش سریع سطح آب دریاچه شد و آن را به دو بخش جداگانه تقسیم کرد. در نهایت، شوری آب باقی‌مانده به سطحی بالاتر از آب‌های اقیانوس رسید و حیات بومی دریاچه را نابود کرد.

با فروپاشی اکوسیستم منطقه، هزاران نفر که از طریق صیادی زندگی می‌کردند، معیشت خود را از دست دادند. امروز، بقایای زنگ‌زده کشتی‌های ماهیگیری در شن‌های بیابان آرال‌کوم پراکنده‌اند و به نمادی از این فاجعه تبدیل شده‌اند.

تأثیرات انسانی و تلاش برای مهار بحران

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض گرد و غبار آلوده منطقه، باعث افزایش مشکلات سلامتی در میان ساکنان، از جمله ناهنجاری‌های مادرزادی در نوزادان شده است. برای کاهش این بحران، دولت‌های منطقه در حال اجرای پروژه‌های گسترده‌ای برای پوشاندن بستر خشک دریاچه با گیاهان مقاوم به شوری هستند.

دانشمندان محلی به دنبال گونه‌هایی از گیاهان هستند که بتوانند در خاک بسیار نمکی این منطقه رشد کنند. در همین حال، اتحادیه اروپا و سازمان USAID نیز برای اجرای این طرح‌های گسترده کمک‌هایی ارائه کرده‌اند، اما هنوز مشخص نیست که این حمایت‌ها تا چه زمانی ادامه خواهند داشت.

دریاچه آرال؛ زنگ خطری برای تمام جهان

فاجعه آرال تنها یک بحران منطقه‌ای نیست. تحقیقات نشان داده‌اند که دریاچه‌ها و منابع آبی داخلی در آفریقا، خاورمیانه، اروپا، استرالیا و ایالات متحده نیز به دلیل توسعه کشاورزی صنعتی و فشارهای تغییرات اقلیمی در حال کوچک شدن هستند.

دریاچه آرال، نمونه‌ای هشداردهنده از پیامدهای پیچیده و مرگبار بی‌توجهی به منابع آبی طبیعی است. اگر این روند ادامه یابد، مناطق بیشتری در سراسر جهان با سرنوشت مشابهی روبه‌رو خواهند شد و بحران آب، یکی از جدی‌ترین تهدیدات برای نسل‌های آینده خواهد بود.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​