روان‌شناسان سه ویژگی منفی اصلی در شخصیت انسان را شناسایی کرده‌اند که به «سه‌گانهٔ تاریک» معروف است: روان‌آزاری (Psychopathy)، خودشیفتگی (Narcissism) و ماکیاولیسم (Machiavellianism). این ویژگی‌ها اغلب در افرادی دیده می‌شوند که دست به رفتارهای فریبکارانه، استثمارگرانه یا بی‌رحمانه می‌زنند.

اما حقیقت از این هم تاریک‌تر است. در کنار این سه ویژگی، تمایلات منفی دیگری نیز در انسان وجود دارد؛ مانند خودخواهی (Egoism)، سادیسم (Sadism)، کینه‌جویی (Spitefulness) و بی‌وجدانی اخلاقی (Moral Disengagement). اما آیا همه این ویژگی‌ها منشأ واحدی دارند؟

پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ انجام شد، نشان داد که یک نیروی بنیادی در پس تمام این تمایلات تاریک نهفته است.

عامل تاریک شخصیت؛ ریشهٔ مشترک تمام گرایش‌های منفی

در این تحقیق، دانشمندان از دانشگاه‌های آلمان و دانمارک سعی کردند دلیل اصلی تمام رفتارهای منفی و خودخواهانهٔ انسان را پیدا کنند. نتیجهٔ پژوهش، کشف مفهومی جدید بود که آن را «عامل تاریک شخصیت» یا D-Factor نامیدند.

مفهوم این عامل شباهت زیادی به «عامل g» یا General Intelligence Factor دارد که بیش از یک قرن پیش توسط چارلز اسپیرمن (Charles Spearman)، روان‌شناس انگلیسی، معرفی شد. او متوجه شد افرادی که در یک نوع آزمون هوش عملکرد خوبی دارند، معمولاً در سایر آزمون‌های شناختی هم موفق‌اند. به عبارت دیگر، نوعی هوش عمومی وجود دارد که می‌توان آن را سنجید.

دانشمندان دریافتند که ویژگی‌های تاریک شخصیت نیز همانند هوش، دارای یک هستهٔ مشترک هستند. به این معنا که تمام ویژگی‌های منفی شخصیت، جلوه‌های مختلفی از یک گرایش بنیادی هستند.

چگونه عامل D سنجیده شد؟

محققان در یک مطالعهٔ گسترده، چهار پژوهش جداگانه را روی بیش از ۲۵۰۰ نفر انجام دادند. هدف، بررسی میزان ۹ ویژگی شخصیتی تاریک در افراد مختلف بود:

🔸 خودخواهی (Egoism): تمایل به اولویت دادن به منافع شخصی حتی به قیمت آسیب رساندن به دیگران.
🔸 ماکیاولیسم (Machiavellianism): گرایش به فریبکاری، دستکاری و استثمار دیگران برای رسیدن به اهداف شخصی.
🔸 بی‌وجدانی اخلاقی (Moral Disengagement): توجیه رفتارهای غیراخلاقی و نادیده گرفتن اصول اخلاقی.
🔸 خودشیفتگی (Narcissism): احساس برتری، غرور و نیاز به تأیید دیگران.
🔸 احساس استحقاق روانی (Psychological Entitlement): باور به این که فرد بدون دلیل خاصی شایستهٔ مزایا و حقوق ویژه است.
🔸 روان‌آزاری (Psychopathy): نداشتن همدلی، بی‌تفاوتی نسبت به رنج دیگران، و تمایل به رفتارهای ضد اجتماعی.
🔸 سادیسم (Sadism): لذت بردن از تحقیر، آزار یا درد رساندن به دیگران.
🔸 منفعت‌طلبی (Self-Interest): توجه بیش از حد به نفع شخصی بدون در نظر گرفتن پیامدهای آن.
🔸 کینه‌جویی (Spitefulness): میل به آسیب رساندن به دیگران حتی اگر خود فرد نیز متضرر شود.

چگونه پژوهش انجام شد؟

شرکت‌کنندگان باید میزان موافقت یا مخالفت خود را با جملاتی همچون:
✅ «می‌دانم که فرد خاصی هستم، چون دیگران مدام این را به من می‌گویند.»
✅ «برای رسیدن به اهدافم هر چیزی را می‌گویم.»
✅ «پیشرفت بدون کمی دور زدن قوانین سخت است.»
✅ «آزار دادن دیگران می‌تواند هیجان‌انگیز باشد.»

پس از جمع‌آوری پاسخ‌ها، محققان از تحلیل‌های آماری استفاده کردند تا بفهمند که آیا این ویژگی‌های شخصیتی از یک منشأ مشترک سرچشمه می‌گیرند. نتایج نشان داد که تمام این تمایلات تاریک با یکدیگر هم‌پوشانی دارند و همه آن‌ها به نوعی ریشه در عامل D دارند.

عامل D چگونه در افراد مختلف نمایان می‌شود؟

عامل D در افراد مختلف می‌تواند به اشکال متفاوتی بروز کند. برخی ممکن است آن را بیشتر به صورت خودشیفتگی تجربه کنند، برخی دیگر ممکن است ویژگی‌های روان‌آزارانه داشته باشند، و برخی ممکن است ترکیبی از این خصوصیات را در خود داشته باشند.

اینگو زتلر (Ingo Zettler)، سرپرست این پژوهش، توضیح می‌دهد: عامل D نشان می‌دهد که یک فرد تا چه حد احتمال دارد رفتارهای منفی و مخرب از خود نشان دهد. این رفتارها می‌توانند شامل دروغ‌گویی، قانون‌شکنی، فریبکاری و حتی خشونت باشند.

چرا شناخت عامل D اهمیت دارد؟

این کشف جدید می‌تواند به درک بهتر رفتارهای ضد اجتماعی کمک کند. از خشونت‌های افراطی و جرایم سازمان‌یافته گرفته تا تخلفات مالی و فساد در بخش‌های دولتی و خصوصی، عامل D می‌تواند در پیش‌بینی این رفتارها نقش کلیدی داشته باشد.

زتلر توضیح می‌دهد: درک میزان D-Factor در یک فرد می‌تواند ابزار مفیدی برای پیش‌بینی احتمال ارتکاب دوبارهٔ جرم یا رفتارهای مضر باشد. به عنوان مثال، می‌توان از آن برای ارزیابی مجرمان و احتمال بازگشت آن‌ها به جرم یا حتی در محیط‌های کاری برای شناسایی افرادی که ممکن است دست به فریبکاری و تقلب بزنند، استفاده کرد.

آیا شما هم عامل D دارید؟

اگر کنجکاو هستید که بدانید خودتان تا چه حد این ویژگی را دارید، می‌توانید آزمون آنلاین عامل D را انجام دهید. این پژوهش ممکن است روزی به بهبود درمان‌های روان‌شناختی و درک عمیق‌تر رفتارهای تاریک انسانی منجر شود.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​