بیماری سلیاک Coeliac disease یک اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به پروتئینی به نام گلوتن که در گندم، جو و چاودار یافت می‌شود، واکنش نشان می‌دهد. این واکنش منجر به آسیب به روده کوچک شده و در نتیجه جذب مواد مغذی مختل می‌شود.

تاریخچه کشف بیماری سلیاک

• 1888: ساموئل جی، پزشک بریتانیایی، برای اولین بار ارتباط بین سوء جذب و رژیم غذایی را در کودکان توصیف کرد.
• دهه 1940: ویلم کارل دیکه، پزشک هلندی، نشان داد که حذف گندم از رژیم غذایی کودکان مبتلا به سلیاک، علائم آنها را بهبود می‌بخشد.
• دهه 1950: محققان دریافتند که پروتئین گلوتن موجود در گندم، عامل اصلی این واکنش خودایمنی است.

علائم و نشانه‌های بیماری سلیاک

علائم بیماری سلیاک می‌تواند بسیار متنوع باشد و از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از افراد هیچ علامتی ندارند، در حالی که برخی دیگر علائم گوارشی شدید یا مشکلات دیگری را تجربه می‌کنند.

علائم گوارشی:

• درد و نفخ شکم: این علائم می‌توانند خفیف تا شدید باشند و پس از مصرف غذاهای حاوی گلوتن تشدید شوند.
• اسهال مزمن یا یبوست: تغییر در عادات روده می‌تواند یکی از علائم اصلی بیماری سلیاک باشد.
• استفراغ: استفراغ مکرر می‌تواند منجر به کم آبی بدن و سوء تغذیه شود.
• کاهش وزن یا عدم افزایش وزن در کودکان: به دلیل اختلال در جذب مواد مغذی، کودکان ممکن است وزن نگیرند یا وزن کم کنند.
• خستگی: خستگی مزمن و بی‌حالی می‌تواند یکی از علائم غیر اختصاصی بیماری سلیاک باشد.
• کمبود اشتها: کاهش اشتها و بی‌میلی به غذا خوردن نیز در برخی از افراد دیده می‌شود.

سایر علائم:

• کم خونی: کمبود آهن و سایر مواد مغذی می‌تواند منجر به کم خونی شود.
• مشکلات پوستی (مانند درماتیت هرپتیفرم): این بثورات خارش‌دار و قرمز رنگ می‌توانند یکی از علائم خاص بیماری سلیاک باشند.
• درد مفاصل: درد و التهاب مفاصل نیز در برخی از بیماران دیده می‌شود.
• مشکلات عصبی (مانند سردرد، تشنج و نوروپاتی): در موارد نادر، بیماری سلیاک می‌تواند بر سیستم عصبی نیز تأثیر بگذارد.
• ناباروری یا سقط مکرر: در زنان، بیماری سلیاک می‌تواند با مشکلات باروری مرتبط باشد.
• تاخیر در بلوغ: در کودکان و نوجوانان، بیماری سلیاک می‌تواند منجر به تاخیر در بلوغ شود.

همه‌گیرشناسی یا اپیدمیولوژی بیماری سلیاک

• بیماری سلیاک در سراسر جهان دیده می‌شود، اما در برخی مناطق مانند اروپا و آمریکای شمالی شایع‌تر است.
• تقریباً 1% از جمعیت جهان به بیماری سلیاک مبتلا هستند.
• این بیماری در زنان دو برابر مردان است.
• بیماری سلیاک می‌تواند در هر سنی شروع شود، اما اغلب در دوران کودکی یا اوایل بزرگسالی تشخیص داده می‌شود.
• افراد مبتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی، مانند دیابت نوع 1 و بیماری تیروئید، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سلیاک هستند.

روش‌های تشخیصی بیماری سلیاک

تشخیص بیماری سلیاک شامل مراحل مختلفی است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

1. آزمایش خون:

آزمایش آنتی‌بادی: این آزمایش‌ها سطح آنتی‌بادی‌های خاصی را در خون اندازه‌گیری می‌کنند که در افراد مبتلا به سلیاک افزایش می‌یابد. مهم‌ترین این آنتی‌بادی‌ها عبارتند از:آنتی‌بادی ضد اندومیزیوم (EMA)
آنتی‌بادی ضد ترانس گلوتامیناز بافتی (tTG)
آنتی‌بادی‌های ضد گلیادین (Gliadin)
آزمایش ژنتیک: این آزمایش وجود ژن‌های خاصی (HLA DQ2 و HLA DQ8) را بررسی می‌کند که با بیماری سلیاک مرتبط هستند. اگرچه این آزمایش نمی‌تواند به طور قطعی بیماری را تشخیص دهد، اما می‌تواند در تشخیص افراد در معرض خطر کمک کننده باشد.

2. بیوپسی روده کوچک:

اگر آزمایش خون نشان دهنده احتمال سلیاک باشد، پزشک انجام بیوپسی از روده کوچک را توصیه می‌کند. در این روش، نمونه کوچکی از بافت روده برداشته شده و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. آسیب به پرزهای روده کوچک، که از ویژگی‌های بارز بیماری سلیاک است، در این بررسی قابل مشاهده است.

3. سایر روش‌ها:

آزمایش تحمل لاکتوز: از آنجا که آسیب به روده کوچک می‌تواند منجر به عدم تحمل لاکتوز شود، این آزمایش می‌تواند در تشخیص بیماری سلیاک کمک کننده باشد.
مطالعات تصویربرداری: در برخی موارد، از روش‌های تصویربرداری مانند آندوسکوپی و انتروگرافی برای بررسی روده کوچک استفاده می‌شود.

روش‌های درمانی بیماری سلیاک

در حال حاضر، تنها درمان مؤثر برای بیماری سلیاک، رژیم غذایی بدون گلوتن مادام‌العمر است. این رژیم شامل حذف کامل گندم، جو، چاودار و تمام محصولاتی است که حاوی این غلات هستند.

1. رژیم غذایی بدون گلوتن:

این رژیم باید توسط یک متخصص تغذیه مجرب که در زمینه بیماری سلیاک تخصص دارد، طراحی شود.
حذف کامل گلوتن از رژیم غذایی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، زیرا بسیاری از غذاها و محصولات فرآوری شده حاوی گلوتن هستند.
برچسب مواد غذایی باید به دقت بررسی شود و از مصرف محصولاتی که حاوی گلوتن هستند، خودداری شود.
برخی از غذاهای بدون گلوتن شامل برنج، ذرت، سیب زمینی، کینوا، و انواع میوه‌ها و سبزیجات هستند.

2. داروها:

در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی را برای کاهش التهاب و بهبود علائم تجویز کند.
این داروها معمولاً شامل کورتیکواستروئیدها و داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی هستند.

3. مکمل‌ها:

از آنجا که بیماری سلیاک می‌تواند منجر به سوء جذب مواد مغذی شود، مصرف مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی مانند آهن، کلسیم و ویتامین D ممکن است ضروری باشد.

پیش‌آگهی بیماری سلیاک

• با رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن، اکثر افراد مبتلا به سلیاک بهبود قابل توجهی در علائم خود تجربه می‌کنند و از عوارض جدی بیماری جلوگیری می‌شود. آسیب به روده کوچک نیز با گذشت زمان بهبود می‌یابد. با این حال، تشخیص و درمان دیرهنگام بیماری سلیاک می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند موارد زیر شود:
• سوء تغذیه
• کم خونی
• پوکی استخوان
• ناباروری
• افزایش خطر ابتلا به برخی از سرطان‌ها

مراقبت‌ها و توصیه‌ها برای بیماران سلیاک

1. رعایت دقیق رژیم غذایی بدون گلوتن: این مهم‌ترین بخش در مدیریت بیماری سلیاک است.
2. مراجعه منظم به پزشک و متخصص تغذیه: برای پایش علائم، بررسی عوارض و دریافت راهنمایی‌های لازم.
3. آموزش و آگاهی: بیماران و خانواده‌های آنها باید در مورد بیماری سلیاک، علائم، روش‌های تشخیص و درمان، و نحوه رعایت رژیم غذایی بدون گلوتن اطلاعات کافی داشته باشند.
4. حمایت روانی: بیماری سلیاک می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد، بنابراین حمایت روانی و مشاوره می‌تواند بسیار مفید باشد.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​