لبنیات از دیرباز در رژیم غذایی انسان‌ها جایگاه ویژه‌ای داشته و در طب سنتی نیز به‌عنوان یکی از ارکان اصلی حفظ سلامتی و درمان برخی بیماری‌ها توصیه شده است. این مقاله به بررسی جایگاه لبنیات در طب سنتی ایرانی، مزاج لبنیات، اثرات درمانی آن، منع مصرف در شرایط خاص و نکات مرتبط با مصرف صحیح آن می‌پردازد.

در طب سنتی ایرانی، مواد غذایی بر اساس مزاج (گرمی و سردی) و طبع بدن انسان دسته‌بندی می‌شوند. لبنیات که شامل شیر، ماست، دوغ، کره، پنیر، و سایر فرآورده‌های آن است، همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است. این مقاله تلاش می‌کند تا با نگاهی جامع، نقش لبنیات در طب سنتی، مزایا و معایب مصرف آن را بررسی کند.

لبنیات از دیدگاه طب سنتی

 مزاج لبنیات

• شیر: طبیعت شیر در طب سنتی ایرانی معتدل مایل به سرد و مرطوب است، اگرچه نوع حیوان و تغذیه آن می‌تواند بر طبع شیر تأثیر بگذارد.
• ماست: ماست طبعی سرد و تر دارد و برای افرادی با مزاج گرم توصیه می‌شود.
• دوغ: دوغ طبعی سرد و تر دارد و مصرف آن در فصل گرما به تعادل بدن کمک می‌کند.
• پنیر: طبع پنیر تازه سرد و مرطوب است، اما پنیر کهنه طبعی سرد و خشک دارد.
• کره: کره طبع گرم و مرطوب دارد و در مقایسه با سایر لبنیات برای افراد با مزاج سرد مناسب‌تر است.
• کشک: طبع کشک سرد و خشک است.

 خواص درمانی لبنیات در طب سنتی

لبنیات از نظر طب سنتی خواص متعددی دارند که بر اساس نوع فرآورده متفاوت است:

• شیر: شیر در طب سنتی به‌عنوان یک غذای کامل معرفی شده که برای تقویت عمومی بدن، رفع خشکی بدن، بهبود عملکرد دستگاه گوارش و آرامش ذهن مناسب است.
• ماست: ماست به‌عنوان ملین و تسکین‌دهنده گرمای بدن شناخته می‌شود.
• کشک: مصرف کشک برای تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان توصیه شده است.
• کره: کره برای تقویت نیروی بدن، افزایش انرژی و بهبود وضعیت گوارش مفید است.
• دوغ: دوغ خاصیت ضدعطش دارد و به هضم غذا کمک می‌کند.
• پنیر: مصرف پنیر تازه برای آرامش اعصاب و خواب بهتر توصیه شده است.

نقش لبنیات در درمان بیماری‌ها

طب سنتی لبنیات را به‌عنوان درمانی برای برخی بیماری‌ها مطرح کرده است:

• تقویت سیستم ایمنی بدن: مصرف منظم شیر و لبنیات به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.
• درمان یبوست: شیر و ماست به‌عنوان مواد ملین، یبوست را برطرف می‌کنند.
• درمان گرمازدگی: دوغ و ماست در روزهای گرم تابستان به تعدیل دمای بدن کمک می‌کنند.
• رفع سوءمزاج گرم و خشک: لبنیات، به‌ویژه ماست و دوغ، برای افراد با مزاج گرم و خشک مناسب هستند.

موارد منع مصرف لبنیات در طب سنتی

با وجود خواص فراوان، لبنیات برای همه افراد و در همه شرایط مناسب نیست. در طب سنتی به موارد زیر اشاره شده است:

عدم تحمل لاکتوز: افراد دارای حساسیت به لاکتوز باید از مصرف مستقیم شیر پرهیز کنند.

سوءمزاج سرد و تر: مصرف بیش‌ازحد ماست و دوغ برای افراد با طبع سرد و تر توصیه نمی‌شود، زیرا باعث تشدید علائمی مانند خستگی، درد مفاصل و نفخ می‌شود.

در شب: مصرف پنیر و ماست در شب می‌تواند باعث ضعف گوارش و سنگینی خواب شود.

در بیماری‌های بلغمی: افراد مبتلا به بیماری‌های بلغمی (مثل روماتیسم و سینوزیت) باید مصرف لبنیات را کاهش دهند.

توصیه‌های مصرف لبنیات در طب سنتی

مصرف همراه مصلحات:

برای شیر: افزودن مقداری گلاب یا زعفران.

برای ماست و دوغ: استفاده از مصلحاتی مانند نعناع، آویشن، یا پونه.

برای پنیر: مصرف آن با گردو یا سبزیجات تازه.

اعتدال در مصرف: زیاده‌روی در مصرف لبنیات می‌تواند باعث اختلال در هضم و ایجاد بلغم شود.

مصرف در زمان مناسب: مصرف لبنیات در صبح یا عصر توصیه می‌شود، اما مصرف آن در شب به‌ویژه برای افراد سردمزاج توصیه نمی‌شود.

لبنیات در فصل‌های مختلف از دیدگاه طب سنتی

• تابستان: مصرف ماست، دوغ و کشک برای تعدیل گرمای بدن مناسب است.
• زمستان: مصرف شیر گرم همراه با عسل یا خرما برای تقویت بدن توصیه می‌شود.
• بهار و پاییز: در این فصول باید اعتدال در مصرف رعایت شود و از لبنیاتی با طبع گرم‌تر مانند کره و پنیر کهنه استفاده شود.

نتیجه‌گیری

لبنیات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گروه‌های غذایی در طب سنتی ایرانی نقش بسزایی در حفظ سلامتی دارد. بااین‌حال، انتخاب نوع لبنیات، زمان مصرف و رعایت اعتدال اهمیت زیادی دارد. افرادی که از مشکلات گوارشی یا مزاج خاصی رنج می‌برند، باید با مشورت پزشک طب سنتی لبنیات را مصرف کنند. در نهایت، استفاده درست از این مواد غذایی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و حفظ تعادل بدن کمک کند.

۲۱ بهمن ۱۴۰۳ ۱۲:۰۴