افزایش وزن می‌تواند نتیجه‌ی عوامل متعددی از جمله رژیم غذایی، سبک زندگی، ژنتیک و شرایط پزشکی باشد. اما یکی از عوامل کمتر مورد توجه قرار گرفته، تأثیر داروها بر افزایش وزن است. بسیاری از داروهای رایج، از جمله داروهای ضدافسردگی، آنتی‌سایکوتیک‌ها، استروئیدها، داروهای دیابت و برخی داروهای ضد فشار خون، می‌توانند باعث افزایش وزن شوند. این تأثیر معمولاً به دلیل تغییر در متابولیسم، افزایش اشتها، احتباس مایعات یا تأثیر بر هورمون‌های بدن رخ می‌دهد.

در این مقاله، به بررسی داروهای مختلفی که ممکن است موجب افزایش وزن شوند، مکانیسم‌های احتمالی این اثر و راهکارهایی برای مدیریت وزن در بیمارانی که نیاز به مصرف این داروها دارند، خواهیم پرداخت.

 مکانیسم‌های افزایش وزن ناشی از داروها

تأثیر داروها بر افزایش وزن می‌تواند از طریق چندین مکانیسم رخ دهد، از جمله:

• افزایش اشتها: برخی داروها بر روی نواحی مغزی کنترل‌کننده‌ی اشتها تأثیر گذاشته و میل به غذا خوردن را افزایش می‌دهند.
• کاهش متابولیسم: برخی داروها سرعت سوخت و ساز بدن را کاهش داده و باعث افزایش تجمع چربی می‌شوند.
• احتباس مایعات: برخی داروها باعث نگه‌داشتن آب و سدیم در بدن شده که به افزایش وزن منجر می‌شود.
• تغییر در متابولیسم قند و چربی: بعضی داروها می‌توانند مقاومت به انسولین را افزایش داده و ذخیره چربی را در بدن بیشتر کنند.
• کاهش فعالیت بدنی: داروهایی که باعث خستگی یا بی‌حالی می‌شوند، می‌توانند به طور غیرمستقیم فعالیت بدنی را کاهش داده و منجر به افزایش وزن شوند.

 داروهای مؤثر بر افزایش وزن

 داروهای ضدافسردگی و ضدروان‌پریشی

برخی از داروهای مورد استفاده در درمان افسردگی و بیماری‌های روانی می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند.

• داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (TCA): این داروها شامل آمی‌تریپتیلین، نورتریپتیلین و ایمی‌پرامین هستند که اغلب باعث افزایش وزن به دلیل افزایش اشتها و کاهش متابولیسم می‌شوند.
• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI): برخی داروهای این گروه مانند پاروکستین ممکن است منجر به افزایش وزن شوند، اگرچه برخی دیگر مانند فلوکستین ممکن است اثری معکوس داشته باشند.
• مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOI): داروهایی مانند فنلزین با تغییر در متابولیسم باعث افزایش وزن می‌شوند.
• داروهای ضدروان‌پریشی (آنتی‌سایکوتیک‌ها): این گروه شامل اولانزاپین، کلوزاپین و ریسپریدون است که از طریق افزایش اشتها و کاهش حساسیت به انسولین باعث افزایش وزن می‌شوند.

 داروهای کورتیکواستروئیدی (استروئیدها)

داروهایی مانند پردنیزولون و دگزامتازون که برای بیماری‌های التهابی و خودایمنی استفاده می‌شوند، باعث افزایش وزن از طریق:

• افزایش اشتها
• تغییر در متابولیسم چربی و توزیع چربی در بدن (چاقی مرکزی)
• افزایش احتباس آب و سدیم

این داروها می‌توانند منجر به چاقی در ناحیه‌ی شکم و صورت شوند که به عنوان “صورت ماهی‌تابه‌ای” شناخته می‌شود.

داروهای دیابت

برخی داروهای مورد استفاده در کنترل دیابت نوع 2 ممکن است باعث افزایش وزن شوند:

• انسولین: باعث افزایش ذخیره‌ی چربی در بدن و کاهش دفع گلوکز از طریق ادرار می‌شود.
• سولفونیل‌اوره‌ها (مانند گلی‌بن‌کلامید و گلی‌کلازید): باعث افزایش ترشح انسولین و در نتیجه افزایش وزن می‌شوند.
• تیازولیدین دیون‌ها (مانند روزیگلیتازون و پیوگلیتازون): باعث احتباس مایعات و افزایش چربی بدن می‌شوند.

در مقابل، برخی داروهای جدیدتر مانند مهارکننده‌های SGLT-2 و آگونیست‌های GLP-1 ممکن است باعث کاهش وزن شوند.

 داروهای ضد فشار خون

برخی از داروهای ضد فشار خون نیز ممکن است افزایش وزن ایجاد کنند:

• بتابلوکرها (مانند متوپرولول و پروپرانولول): باعث کاهش متابولیسم و کاهش فعالیت بدنی می‌شوند.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم (مانند آملودیپین): ممکن است از طریق احتباس مایعات منجر به افزایش وزن شوند.

 راهکارهای مدیریت وزن در افرادی که این داروها را مصرف می‌کنند

برای بیمارانی که نیاز به مصرف این داروها دارند، می‌توان با تغییرات سبک زندگی و راهکارهای پزشکی، از افزایش وزن جلوگیری کرد:

اصلاح رژیم غذایی: مصرف غذاهای کم‌کالری، پر از فیبر و پروتئین بالا می‌تواند کمک‌کننده باشد.

افزایش فعالیت بدنی: ورزش منظم می‌تواند متابولیسم را افزایش داده و از افزایش وزن جلوگیری کند.

نظارت پزشکی منظم: مشورت با پزشک برای جایگزینی دارو با گزینه‌های کم‌اثرتر بر وزن، در صورت امکان.

کنترل استرس و خواب کافی: خواب ناکافی و استرس می‌تواند اثرات افزایش وزن داروها را تشدید کند.

استفاده از داروهای جایگزین: برخی داروها ممکن است تأثیر کمتری بر وزن داشته باشند، مانند متفورمین برای بیماران دیابتی یا بوسپیرون به جای برخی داروهای ضدافسردگی.

نتیجه‌گیری

تأثیر داروهای خاص بر افزایش وزن یک موضوع مهم در مدیریت سلامت بیماران است. بسیاری از داروهای ضدافسردگی، آنتی‌سایکوتیک‌ها، استروئیدها، داروهای دیابت و ضد فشار خون می‌توانند از طریق افزایش اشتها، کاهش متابولیسم، احتباس مایعات و سایر مکانیسم‌ها باعث افزایش وزن شوند. آگاهی از این اثرات و استفاده از راهکارهای مدیریت وزن، می‌تواند به حفظ سلامت بیماران کمک کند. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان دارویی مصرف می‌کنید که باعث افزایش وزن شده است، مشورت با پزشک و اصلاح سبک زندگی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

۲۵ بهمن ۱۴۰۳ ۱۵:۲۵