در طول تاریخ، برخی کتاب‌ها به دلایل نامشخص ناپدید شده‌اند، اما شواهدی از وجود آن‌ها همچنان باقی مانده است. کتاب‌های گمشده‌ای که تاریخ را تغییر می‌دادند، اسرارآمیزترین اسنادی هستند که در نوشته‌های دیگر، اشاره‌هایی به آن‌ها شده است، اما خودشان هرگز یافت نشده‌اند. تصور کنید که اگر شاهنامه فردوسی، آثار افلاطون یا کتاب‌های علمی دوران باستان از بین می‌رفتند، چه بر سر تمدن می‌آمد! برخی از این آثار گمشده توسط فلاسفه، دانشمندان یا حتی امپراتوری‌ها نابود شدند تا دانش آن‌ها به فراموشی سپرده شود. برخی دیگر در آتش‌سوزی‌های تاریخی یا جنگ‌ها از بین رفتند و تنها اشاره‌هایی از آن‌ها در نوشته‌های بعدی به جا ماند. دانشمندان تلاش کرده‌اند تا با استفاده از متون موجود، نشانه‌هایی از این کتاب‌های گمشده پیدا کنند. سوال اینجاست: آیا این آثار واقعاً وجود داشتند یا فقط یک افسانه هستند؟ شواهد تاریخی نشان می‌دهد که این کتاب‌ها می‌توانستند مسیر تمدن را تغییر دهند.

۱- کتاب‌های گمشده‌ی کتابخانه اسکندریه؛ نابودی یک تمدن علمی

کتابخانه اسکندریه یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی دنیای باستان بود که مجموعه‌ای از دانش یونان، مصر، هند و بین‌النهرین را در خود داشت. بسیاری از متون علمی، فلسفی و ریاضی در این کتابخانه نگهداری می‌شد، اما در یک یا چند حادثه تاریخی، این مجموعه عظیم از بین رفت. مورخان معتقدند که در این کتابخانه آثاری از نویسندگانی مانند ارشمیدس، هیپارخوس و بطلمیوس وجود داشته که اطلاعات ارزشمندی در مورد جهان، ریاضیات و نجوم ارائه می‌دادند. نابودی این کتابخانه، که به گفته برخی در آتش‌سوزی ناشی از حمله رومیان یا مسلمانان صورت گرفت، باعث شد که قرن‌ها از پیشرفت علمی عقب بمانیم. شواهد نشان می‌دهد که برخی از این متون در دوران اسلامی ترجمه شده‌اند، اما بسیاری از آن‌ها برای همیشه از دست رفته‌اند.

۲- “کتاب سوم ارسطو درباره شعر” که می‌توانست هنر را تغییر دهد

ارسطو، فیلسوف یونانی، دو کتاب مهم درباره هنر و شعر نوشت که امروزه به نام “بوطیقا” (Poetics) شناخته می‌شوند. اما منابع تاریخی نشان می‌دهند که این اثر در اصل شامل سه بخش بوده است که یکی از آن‌ها درباره کمدی و خنده بوده است. این بخش از بین رفته و هیچ نسخه‌ای از آن در دسترس نیست. برخی مورخان معتقدند که این کتاب می‌توانست درک ما از کمدی و نمایش را تغییر دهد و تأثیر عمیقی بر تئاتر و ادبیات بگذارد. در حالی که نظریات ارسطو درباره تراژدی تأثیر زیادی بر نمایش‌نامه‌نویسانی چون شکسپیر و مولیر گذاشت، بخش گمشده می‌توانست مسیر طنز و نمایش‌های کمدی را دگرگون کند. هنوز مشخص نیست که این بخش از عمد نابود شده یا در گذر زمان از بین رفته است.

۳- “کتاب مکانیکای ارشمیدس” که احتمالا علم فیزیک را جلو می‌انداخت

ارشمیدس یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان دوران باستان بود که بسیاری از نظریات فیزیکی او پایه‌گذار علوم مهندسی و مکانیک شد. یکی از آثار گمشده او به نام “مکانیکا” (Mechanica) شامل ایده‌هایی در مورد ماشین‌های ساده، اهرم‌ها و قوانین فیزیکی بود. شواهدی از این کتاب در نوشته‌های دیگر دانشمندان مانند بطلمیوس و هرون اسکندرانی دیده شده است. مورخان معتقدند که اگر این اثر باقی مانده بود، انقلاب صنعتی می‌توانست قرن‌ها زودتر رخ دهد. به دلیل از دست رفتن این اطلاعات، بسیاری از اصول مکانیکی بعدها دوباره کشف شدند، در حالی که ارشمیدس پیش از این آن‌ها را بررسی کرده بود. کشف بخشی از نوشته‌های او در یک نسخه دست‌نویس قدیمی نشان داد که برخی مفاهیم مدرن مانند حساب انتگرال توسط ارشمیدس پیش‌بینی شده بود، اما با گم شدن آثارش، این علم قرن‌ها عقب افتاد.

۴- “گاسپل‌های گمشده” که می‌توانستند تاریخ مذاهب را تغییر دهند

در میان آثار گمشده تاریخی، برخی از مهم‌ترین کتاب‌ها مربوط به متون مذهبی هستند. در میان گاسپل‌های گمشده (Lost Gospels)، متونی مانند انجیل توماس و انجیل یهودا وجود دارند که دیدگاه‌های متفاوتی درباره زندگی و تعالیم حضرت مسیح ارائه می‌دهند. این آثار در شورای نیقیه در سال ۳۲۵ میلادی از متون رسمی حذف شدند و بسیاری از نسخه‌های آن‌ها نابود شد. اما کشف برخی از این متون در قرن بیستم، مانند متون نجع حمادی، نشان داد که برخی شاخه‌های اولیه مسیحیت دیدگاه‌های بسیار متفاوتی داشتند. محققان معتقدند که اگر این متون در دسترس می‌بودند، شاخه‌های مختلف مسیحیت به گونه‌ای متفاوت شکل می‌گرفتند و ممکن بود تاریخ ادیان مسیر دیگری را طی کند.

۵- “کتاب فلزات زکریای رازی” که می‌توانست شیمی را متحول کند

زکریای رازی یکی از برجسته‌ترین دانشمندان دوران اسلامی بود که آثار متعددی در زمینه شیمی و پزشکی نوشت. یکی از مهم‌ترین آثار او، “کتاب الأسرار” (The Book of Secrets)، شامل فرمول‌های شیمیایی و روش‌های مختلف برای خالص‌سازی فلزات بود. اما این کتاب به دلایل نامعلومی از بین رفته است. برخی از بخش‌های آن در آثار دانشمندان بعدی مانند جابر بن حیان و ابن سینا دیده می‌شود، اما نسخه کامل آن ناپدید شده است. محققان معتقدند که اگر این کتاب باقی مانده بود، بسیاری از کشفیات شیمیایی مانند فرآیندهای پالایش فلزات و اسیدها زودتر رخ می‌دادند. برخی شواهد نشان می‌دهد که این کتاب توسط کیمیاگران اروپایی در قرون وسطی مطالعه شده، اما نسخه‌ای از آن باقی نمانده است.

۶- کمی افسانه و شبه‌‌علم: “کتاب جادوهای سلیمان” که دانش کیمیاگران را پنهان کرد

یکی از اسرارآمیزترین کتاب‌های گمشده در تاریخ، اثری است که به سلیمان نبی (King Solomon) نسبت داده شده و گفته می‌شود حاوی دانش جادویی، کیمیاگری و احضار ارواح بوده است. این کتاب که به نام “کلید بزرگ سلیمان” (Greater Key of Solomon) شناخته می‌شود، در نوشته‌های قرون وسطی بارها مورد اشاره قرار گرفته است. برخی محققان باور دارند که نسخه‌ای از این کتاب در دوره امپراتوری روم وجود داشته اما عمداً از بین برده شده است. شواهدی از این کتاب در آثار کیمیاگران قرون وسطی دیده شده که نشان می‌دهد بخش‌هایی از آن در متون مخفیانه باقی مانده است. برخی بر این باور بوده‌انداگر این اثر به طور کامل وجود داشت، شاید درک ما از شیمی، نجوم و حتی علم روان
نظریه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد این کتاب ممکن است در یکی از بایگانی‌های سری واتیکان یا در دست گروه‌های مخفی باشد!

۷- “کتاب سیاست ماکیاولی” که شاید خطرناک‌ترین اثر گمشده باشد

نیکولو ماکیاولی، فیلسوف و سیاستمدار ایتالیایی، به خاطر کتاب “شهریار” (The Prince) مشهور است، اما شواهدی وجود دارد که او کتابی دیگر در مورد سیاست نوشته که از بین رفته است. گفته می‌شود این اثر شامل تکنیک‌های پیشرفته‌تری درباره فریب سیاسی، جنگ روانی و کنترل اجتماعی بوده است. برخی مورخان معتقدند که این کتاب توسط قدرت‌های زمان خودش نابود شد تا از دسترسی گسترده به ایده‌های خطرناک آن جلوگیری شود. در برخی از نامه‌های ماکیاولی اشاره شده که او در حال نگارش یک متن سیاسی گسترده‌تر بوده که بعدها هیچ اثری از آن باقی نمانده است. اگر این کتاب موجود بود، ممکن بود درک ما از سیاست مدرن و استراتژی‌های دیپلماتیک دگرگون شود. برخی تئوری‌های توطئه ادعا می‌کنند که نسخه‌هایی از آن هنوز در میان سیاستمداران و رهبران خاصی وجود دارد. اما تاکنون، هیچ نسخه‌ای از این اثر کشف نشده است و تنها اشاراتی از آن در نامه‌های ماکیاولی و برخی نوشته‌های معاصران او باقی مانده است.

۸- “گمشده‌های ابن سینا” که علم پزشکی را جلوتر می‌برد

ابن سینا یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان و پزشکان جهان اسلام بود که کتاب “قانون در طب” (The Canon of Medicine) او قرن‌ها به عنوان منبع اصلی پزشکی در اروپا و آسیا تدریس می‌شد. اما گزارش‌هایی وجود دارد که او چندین اثر پزشکی دیگر نیز نوشته که به دلایل مختلف از بین رفته‌اند. یکی از این آثار، گفته می‌شود که شامل توضیحاتی درباره سیستم گردش خون و ایمنی بدن بوده که می‌توانست قرن‌ها زودتر مسیر علم پزشکی را تغییر دهد. برخی شواهد نشان می‌دهد که پزشکان بعدی مانند ابن نفیس بخش‌هایی از این دانش را در آثار خود آورده‌اند، اما اصل نوشته‌های ابن سینا گم شده است. برخی نسخه‌های ناقص این کتاب‌ها در آرشیوهای کهن اسلامی و اروپایی وجود دارد اما تاکنون نسخه‌ای کامل از آن‌ها یافت نشده است. اگر این آثار از بین نرفته بودند، ممکن بود علم پزشکی به ویژه در مورد بیماری‌های عفونی و ایمنی بدن، قرن‌ها زودتر پیشرفت کند.

۹- “کتاب اسرار تمدن مایا” که ممکن است حقیقت تاریخ را تغییر دهد

تمدن مایا یکی از پیشرفته‌ترین تمدن‌های باستانی بود که دانش بالایی در نجوم، ریاضیات و معماری داشت. اما بسیاری از متون آن‌ها در حمله اسپانیایی‌ها در قرن شانزدهم نابود شد. مورخان معتقدند که در میان این متون، کتابی وجود داشته که جزئیاتی درباره منشأ مایاها و ارتباط آن‌ها با تمدن‌های دیگر ارائه می‌داده است. تنها چند متن باقی‌مانده از مایاها، مانند دست‌نوشته درسدن (Dresden Codex)، حاوی پیش‌بینی‌های نجومی شگفت‌انگیزی هستند که نشان می‌دهد این تمدن دارای دانشی پیشرفته درباره حرکت سیارات بوده است. اما کتاب‌های مهم‌تری مانند “کتاب شورای چیلام بالام” (Chilam Balam) که گفته می‌شود شامل اسرار پیشگویی‌ها و تاریخ دقیق مایاها بوده، گم شده‌اند. برخی نظریه‌پردازان معتقدند که این کتاب‌ها ممکن است اطلاعاتی درباره ارتباط تمدن مایا با سایر نقاط جهان داشته باشد. با از بین رفتن این کتاب‌ها، بسیاری از پرسش‌های مهم درباره منشأ، زبان و فناوری‌های آن‌ها بی‌پاسخ مانده است.

۱۰- “کتاب ریاضیات دیوفانتوس” که ممکن بود نظریه اعداد را متحول کند

دیوفانتوس اسکندرانی یکی از بزرگ‌ترین ریاضیدانان یونان باستان بود که تحقیقات او در زمینه نظریه اعداد (Number Theory) پایه‌گذار بسیاری از شاخه‌های ریاضی مدرن شد. برخی از آثار او باقی مانده است، اما نوشته‌هایی که به نظر می‌رسد حاوی پیشرفته‌ترین مباحث او در مورد معادلات دیوفانتی (Diophantine Equations) بوده، از بین رفته است. اگر این کتاب‌ها موجود بودند، شاید مفاهیمی که امروز در ریاضیات مدرن مورد استفاده قرار می‌گیرند، قرن‌ها زودتر کشف می‌شدند. برخی شواهد نشان می‌دهد که ریاضیدانان اسلامی مانند الخوارزمی و عمر خیام به بخش‌هایی از نوشته‌های گمشده او دسترسی داشته‌اند. از آنجایی که ریاضیات نقش کلیدی در فناوری‌های مدرن دارد، اگر این کتاب از بین نرفته بود، شاید امروز پیشرفت‌های علمی و فناوری به مرحله‌ای فراتر از آنچه داریم رسیده بود. گم شدن این کتاب یکی از بزرگ‌ترین ضررهای علمی در تاریخ ریاضیات محسوب می‌شود.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​