چرا بعضی افراد خواب‌های رنگی می‌بینند و برخی دیگر فقط تصاویر سیاه و سفید را تجربه می‌کنند؟ این موضوع برای مدت‌ها مورد توجه محققان بوده است. تحقیقات نشان می‌دهد که خواب‌های رنگی به عوامل مختلفی مانند سن، عادات روزانه و حتی نوع رسانه‌هایی که افراد مشاهده می‌کنند بستگی دارد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که در دوران کودکی بیشتر تلویزیون‌های سیاه و سفید تماشا کرده‌اند، بیشتر خواب‌های سیاه و سفید می‌بینند. از طرف دیگر، خواب‌های رنگی ممکن است به دلیل عملکرد مغز در پردازش اطلاعات بصری و تأثیر خاطرات رنگی ایجاد شوند. همچنین، برخی پژوهشگران معتقدند که نحوه پردازش تصاویر در خواب تحت تأثیر تجربیات فردی و سبک زندگی قرار دارد. در کنار این موارد، رویاهای رنگی می‌توانند تحت تأثیر عوامل روانی مانند میزان استرس و خلاقیت ذهنی نیز باشند. بنابراین، پاسخ به این سؤال که چرا بعضی افراد خواب‌های رنگی می‌بینند و برخی نه، به ترکیبی از علم، روان‌شناسی و تجربیات شخصی بازمی‌گردد. در ادامه به 10 دانستنی جالب در این زمینه می‌پردازیم.

۱- تأثیر رسانه‌های تصویری بر خواب‌های رنگی

مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که در دوران کودکی بیشتر تلویزیون‌های سیاه و سفید تماشا کرده‌اند، بیشتر خواب‌های سیاه و سفید می‌بینند. در مقابل، کسانی که از ابتدا تلویزیون رنگی دیده‌اند، معمولاً خواب‌های رنگی دارند. این موضوع نشان می‌دهد که حافظه بصری و تجربیات اولیه تأثیر زیادی بر نحوه درک رنگ‌ها در خواب دارند. این یافته به‌خوبی نشان می‌دهد که ذهن انسان چگونه اطلاعات بصری را در طول زمان پردازش و ذخیره می‌کند.

۲- ارتباط سن با رویاهای رنگی

تحقیقات نشان داده‌اند که افراد مسن‌تر (به‌ویژه کسانی که قبل از دهه ۱۹۶۰ به دنیا آمده‌اند) بیشتر خواب‌های سیاه و سفید می‌بینند. این موضوع احتمالاً به دلیل تأثیر رسانه‌های قدیمی و تلویزیون‌های سیاه و سفید در دوران کودکی آن‌ها است. اما در میان جوان‌ترها، خواب‌های رنگی بسیار رایج‌تر است و کمتر کسی تجربه دیدن رویاهای سیاه و سفید را دارد. این تفاوت، نشان‌دهنده تأثیر محیط فرهنگی و فناوری بر درک بصری در خواب است.

۳- تأثیر خلاقیت ذهنی بر رنگ خواب‌ها

افرادی که قوه تخیل قوی‌تری دارند و در زمینه‌های هنری و خلاقانه فعالیت می‌کنند، بیشتر خواب‌های رنگی و حتی با جزئیات پیچیده‌تر می‌بینند. پژوهش‌ها نشان داده است که افرادی که نویسنده، نقاش یا طراح هستند، بیشتر رویاهایی با رنگ‌های روشن و ترکیب‌های غیرمعمول تجربه می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که ذهن خلاق می‌تواند حتی در خواب نیز به تولید تصاویری متفاوت و خاص بپردازد.

۴- نقش استرس و احساسات در رنگ رویاها

احساسات قوی مانند اضطراب، شادی یا ترس، می‌توانند بر نحوه ادراک رنگ‌ها در خواب تأثیر بگذارند. برخی افراد گزارش داده‌اند که هنگام تجربه استرس شدید، خواب‌هایشان به رنگ‌های تیره‌تر و کم‌رنگ‌تر تغییر کرده است. در مقابل، کسانی که احساسات مثبت و آرامش بیشتری دارند، خواب‌هایی با رنگ‌های روشن‌تر و زنده‌تر می‌بینند. بنابراین، رویاهای رنگی نه‌تنها نشان‌دهنده نحوه پردازش اطلاعات در مغز، بلکه بازتابی از احساسات درونی افراد نیز هستند.

۵- ارتباط بین حافظه و رنگ در خواب

رنگ‌ها در خواب ممکن است نشانه‌ای از خاطرات و تجربیات ذخیره‌شده در حافظه باشند. تحقیقات نشان داده‌اند که خاطرات مهم و تأثیرگذار، معمولاً به رنگ دیده می‌شوند، درحالی‌که خاطرات روزمره و کم‌اهمیت ممکن است در خواب‌های سیاه و سفید ظاهر شوند. این موضوع نشان می‌دهد که مغز در هنگام خواب، اطلاعاتی را که از نظر احساسی یا معنایی مهم‌تر هستند، به شیوه‌ای متفاوت پردازش و نمایش می‌دهد.

۶- خواب‌های رنگی و تأثیر تغذیه بر آنها

مطالعات نشان داده است که نوع تغذیه می‌تواند بر محتوای خواب و حتی رنگ‌های موجود در رویاها تأثیر بگذارد. برخی تحقیقات حاکی از آن است که مصرف غذاهای غنی از ویتامین B6 می‌تواند موجب افزایش وضوح و رنگارنگ شدن خواب‌ها شود. این ویتامین در موادی مانند موز، ماهی، و غلات کامل یافت می‌شود و نقش مهمی در تبدیل تریپتوفان به سروتونین دارد که بر کیفیت خواب تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، برخی گزارش‌ها نشان داده‌اند که افرادی که شب‌ها غذاهای تند یا سنگین مصرف می‌کنند، رویاهایی شفاف‌تر و گاه غیرمعمول می‌بینند. ارتباط این پدیده احتمالاً به دلیل تأثیر مواد غذایی بر متابولیسم بدن و افزایش فعالیت مغز در هنگام خواب است. از سوی دیگر، کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند منیزیم و روی ممکن است باعث افزایش خواب‌های بی‌رنگ و غیرشفاف شود. همچنین، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که رژیم‌های غذایی کم‌کالری دارند یا به‌طور موقت گرسنگی را تجربه می‌کنند، رویاهای پررنگ‌تر و زنده‌تری مشاهده می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که عملکرد مغز در پردازش رنگ‌ها می‌تواند مستقیماً تحت تأثیر وضعیت تغذیه و سطح انرژی بدن باشد. بنابراین، تغذیه سالم نه‌تنها بر کیفیت خواب، بلکه بر رنگ و وضوح رویاها نیز تأثیر دارد.

۷- نقش ژنتیک در رنگی بودن خواب‌ها

تحقیقات علمی نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی می‌توانند در تعیین اینکه فرد بیشتر خواب‌های رنگی می‌بیند یا سیاه و سفید، نقش داشته باشند. برخی افراد به دلیل ترکیب ژنتیکی خاصی که در نحوه پردازش اطلاعات بصری و ذخیره‌سازی حافظه دارند، تمایل بیشتری به دیدن خواب‌های رنگی دارند. مطالعات دوقلوها نشان داده است که اگر یکی از دوقلوهای همسان خواب‌های رنگی و زنده ببیند، احتمال زیادی وجود دارد که دیگری نیز تجربه مشابهی داشته باشد. این مسئله نشان می‌دهد که علاوه بر تأثیرات محیطی، ساختار ژنتیکی مغز نیز در این زمینه نقش ایفا می‌کند. از سوی دیگر، برخی محققان معتقدند که میزان سلول‌های مخروطی شبکیه (Cone Cells) که مسئول تشخیص رنگ‌ها هستند، می‌تواند بر نحوه درک رنگ در خواب تأثیرگذار باشد. برخی افراد دارای حساسیت بالاتری نسبت به رنگ‌ها در بیداری هستند که این موضوع ممکن است در خواب آن‌ها نیز منعکس شود. همچنین، ژنتیک بر میزان ترشح ملاتونین  و سروتونین تأثیر دارد که می‌تواند در تنظیم خواب و کیفیت رؤیاها نقش کلیدی ایفا کند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که شاید برخی افراد به‌طور طبیعی بیشتر از دیگران خواب‌های رنگی را تجربه کنند.

۸- تأثیر آسیب‌های مغزی بر رنگ رویاها

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که آسیب‌های مغزی و مشکلات عصبی می‌توانند بر نحوه دیدن رنگ‌ها در خواب تأثیر بگذارند. افرادی که دچار ضربه‌های مغزی (Traumatic Brain Injury – TBI) شده‌اند، گاهی خواب‌هایی متفاوت از قبل تجربه می‌کنند که ممکن است شامل رنگ‌های غیرعادی یا رویاهای کاملاً سیاه و سفید باشند. این تغییرات معمولاً به دلیل تأثیر آسیب‌های مغزی بر ناحیه قشر بینایی مغز (Visual Cortex) رخ می‌دهد که وظیفه پردازش تصاویر را بر عهده دارد. برخی گزارش‌ها نشان داده‌اند که افرادی که در گذشته دچار آسیب در ناحیه پس‌سری مغز شده‌اند، ممکن است رنگ‌ها را در خواب کمتر تجربه کنند. همچنین، برخی اختلالات عصبی مانند پارکینسون  و آلزایمر باعث کاهش توانایی مغز در پردازش رنگ در خواب می‌شوند. از سوی دیگر، برخی از بیمارانی که پس از آسیب مغزی دچار سندرم بینایی پس از آسیب (Post-Traumatic Vision Syndrome – PTVS) شده‌اند، در خواب‌های خود رنگ‌هایی غیرطبیعی، بسیار روشن یا کمرنگ‌تر از حد معمول می‌بینند. این موضوع نشان می‌دهد که بینایی در خواب می‌تواند مستقیماً تحت تأثیر عملکرد مغز و آسیب‌های احتمالی قرار بگیرد.

۹- خواب‌های رنگی در افراد نابینا

افرادی که نابینا به دنیا آمده‌اند، خواب‌هایی متفاوت از افراد بینا تجربه می‌کنند، اما اگر فردی بعد از چند سال بینایی خود را از دست بدهد، ممکن است همچنان خواب‌های رنگی ببیند. در کسانی که از بدو تولد نابینا هستند، رویاها بیشتر شامل صدا، لمس، بو و احساسات هستند، اما افرادی که بعدها نابینا شده‌اند، بسته به زمانی که بینایی خود را از دست داده‌اند، ممکن است همچنان خواب‌هایی با عناصر بصری داشته باشند. برخی گزارش‌ها نشان داده است که اگر فردی تا سنین نوجوانی بینایی داشته باشد، احتمال بیشتری دارد که تا مدت‌ها پس از نابینا شدن، خواب‌های رنگی ببیند. این موضوع به این دلیل است که مغز اطلاعات بصری را در طول زندگی ذخیره می‌کند و حتی پس از نابینا شدن، این اطلاعات همچنان در ناخودآگاه باقی می‌مانند. همچنین، در نابینایان مادرزاد، قشر بینایی مغز هنوز فعال است اما به جای پردازش رنگ‌ها، بیشتر در پردازش اصوات و احساسات لمسی نقش دارد. این موضوع نشان می‌دهد که مغز حتی در غیاب بینایی، همچنان در تلاش برای ایجاد تصاویری در ذهن است، اما آن‌ها را به شیوه‌ای متفاوت از افراد بینا تجربه می‌کند.

۱۰- خواب‌های رنگی و تأثیر داروها بر آن‌ها

برخی داروها و مواد شیمیایی می‌توانند بر نحوه دیدن رنگ‌ها در خواب تأثیر بگذارند. برای مثال، داروهای ضدافسردگی مانند SSRIها (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors) که سطح سروتونین را در مغز افزایش می‌دهند، ممکن است باعث افزایش وضوح و رنگارنگ‌تر شدن رویاها شوند. از سوی دیگر، برخی داروهای آرام‌بخش یا ضداضطراب مانند بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines) می‌توانند باعث کاهش شدت رنگ‌ها در خواب شوند. همچنین، داروهایی که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند، مانند برخی از داروهای ضدروان‌پریشی یا داروهای خواب‌آور قوی، ممکن است رویاها را سیاه و سفید، کدر یا کمتر شفاف کنند. علاوه بر این، برخی داروهای محرک مانند آمفتامین‌ها (Amphetamines) می‌توانند باعث افزایش فعالیت مغزی و در نتیجه رویاهای روشن‌تر و شدیدتر شوند. برخی افراد گزارش کرده‌اند که پس از قطع مصرف داروهای خاص، خواب‌های آن‌ها برای مدتی تغییر کرده و رنگارنگ‌تر یا شفاف‌تر شده است. بنابراین، استفاده از داروها می‌تواند بر عملکرد مغز در هنگام خواب تأثیر گذاشته و تجربه رنگ در خواب‌ها را دستخوش تغییر کند.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​