چرا برخی افراد هرگز دچار پوسیدگی دندان نمی‌شوند، در حالی که برخی دیگر حتی با رعایت بهداشت دهان و دندان، همچنان با مشکلات دندانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؟ پوسیدگی دندان یکی از رایج‌ترین مشکلات بهداشتی در سراسر جهان است، اما برخی افراد به طرز عجیبی از آن مصون هستند. آیا این موضوع به دلیل ژنتیک است، یا رژیم غذایی و سبک زندگی نیز نقش دارند؟ در تحقیقات علمی، مشخص شده که پوسیدگی دندان تنها به میزان مصرف قند مربوط نیست و عوامل مختلفی مانند ترکیب بزاق، باکتری‌های دهان و حتی نوع میکروبیوم بدن بر آن تأثیر می‌گذارند. برخی افراد دارای بزاقی با ترکیبات معدنی خاص هستند که به طور طبیعی از دندان‌هایشان محافظت می‌کند. از طرف دیگر، برخی میکروب‌های خاص در دهان می‌توانند به سلامت دندان‌ها کمک کنند. علاوه بر این، مطالعات جدید نشان داده که حتی سیستم ایمنی بدن و عادات غذایی اجداد ما هم در این موضوع نقش دارند. در ادامه، با ۱۰ دانستنی حقیقت علمی و جذاب درباره این پدیده آشنا می‌شویم.

۱- ژنتیک نقش مهمی در مقاومت دندان‌ها دارد

برخی افراد به صورت ژنتیکی دارای دندان‌های قوی‌تر و مقاوم‌تر در برابر پوسیدگی هستند. مطالعات نشان داده‌اند که ژن‌های مرتبط با ترکیب مینای دندان، میزان بزاق و حتی نوع باکتری‌های دهان در افراد مختلف متفاوت است. مثلاً، ژنی به نام ENAM مسئول تولید مینای دندان (Enamel) است و در برخی افراد، این ژن باعث ایجاد مینای ضخیم‌تر و مقاوم‌تر در برابر اسید می‌شود. علاوه بر این، برخی افراد به طور طبیعی بزاقی دارند که سطح کلسیم و فسفر بالایی دارد و به طور مداوم مینای دندان را بازسازی می‌کند. حتی نوع باکتری‌های مفید در دهان نیز می‌تواند از طریق ژنتیک منتقل شود و تأثیر زیادی بر سلامت دندان‌ها داشته باشد.

۲- باکتری‌های مفید دهان نقش حفاظتی دارند

همه باکتری‌های دهان مضر نیستند، بلکه برخی از آنها از دندان‌ها در برابر پوسیدگی محافظت می‌کنند. در دهان افراد سالم، نوعی باکتری به نام Streptococcus salivarius وجود دارد که مانع رشد باکتری‌های تولیدکننده اسید، مانند Streptococcus mutans، می‌شود. این باکتری‌های مفید با تولید ترکیبات ضدباکتری، رشد میکروب‌های مخرب را محدود می‌کنند. در واقع، تعادل بین باکتری‌های خوب و بد در دهان، تعیین‌کننده میزان پوسیدگی دندان است. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد دارای تعداد بیشتری از این باکتری‌های مفید، حتی در صورت مصرف مواد قندی، کمتر دچار پوسیدگی دندان می‌شوند.

۳- ترکیب بزاق می‌تواند از پوسیدگی جلوگیری کند

بزاق (Saliva) نقش بسیار مهمی در سلامت دندان‌ها دارد. ترکیبات بزاقی شامل آنزیم‌های ضدباکتری، مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر، و ترکیبات ضدالتهابی است که از مینای دندان محافظت می‌کنند. برخی افراد دارای بزاقی هستند که قدرت بیشتری در خنثی‌سازی اسیدها دارد، در حالی که برخی دیگر بزاقی با pH پایین‌تر دارند که محیطی ایده‌آل برای رشد باکتری‌های مضر فراهم می‌کند. همچنین، میزان تولید بزاق نیز اهمیت دارد؛ افرادی که بزاق بیشتری تولید می‌کنند، به طور طبیعی دندان‌های خود را بهتر شست‌وشو داده و از تجمع پلاک‌های دندانی جلوگیری می‌کنند.

۴- رژیم غذایی اجداد ما تأثیرگذار بوده است

تحقیقات نشان می‌دهد که اجداد ما، که عمدتاً رژیم غذایی کم‌قندی و سرشار از فیبر داشته‌اند، دندان‌های مقاوم‌تری نسبت به انسان مدرن داشتند. مصرف غذاهای طبیعی مانند سبزیجات، گوشت بدون فرآوری و غلات کامل، باعث تقویت دندان‌ها و فک می‌شده است. برعکس، ورود غذاهای فرآوری‌شده و قندی در دوران مدرن، تعادل میکروبیوم دهان را تغییر داده و احتمال پوسیدگی را افزایش داده است. به همین دلیل، برخی افرادی که همچنان رژیم غذایی کم‌قند و سرشار از مواد معدنی دارند، کمتر دچار پوسیدگی دندان می‌شوند.

۵- سیستم ایمنی بدن می‌تواند دندان‌ها را در برابر پوسیدگی مقاوم کند

علاوه بر عوامل خارجی، سیستم ایمنی بدن نیز در سلامت دندان‌ها تأثیرگذار است. برخی افراد دارای سیستم ایمنی قوی‌تری هستند که می‌تواند با کنترل سطح التهاب در دهان، از رشد باکتری‌های مضر جلوگیری کند. التهاب مزمن در دهان، که در اثر ضعف سیستم ایمنی یا بیماری‌های التهابی ایجاد می‌شود، می‌تواند محیطی مساعد برای رشد باکتری‌های مخرب فراهم کند. افرادی که سطح ایمنی بالاتری دارند، بزاقی غنی از ترکیبات ضدباکتری تولید می‌کنند که از دندان‌ها در برابر پوسیدگی محافظت می‌کند.

۶- تراکم بالاتر فلوراید در مینای دندان مقاومت را افزایش می‌دهد

فلوراید (Fluoride) یکی از مهم‌ترین مواد معدنی است که به تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی کمک می‌کند. برخی افراد به طور طبیعی دندان‌هایی دارند که میزان فلوراید بیشتری در ساختار مینای خود ذخیره کرده‌اند. این افراد حتی بدون استفاده منظم از خمیر دندان‌های فلورایددار نیز مقاومت بیشتری در برابر پوسیدگی دارند. فلوراید با جایگزینی یون‌های کلسیم و فسفر در مینای دندان، یک لایه محافظ تشکیل می‌دهد که از نفوذ اسیدها و باکتری‌های مخرب جلوگیری می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که مناطقی که آب آشامیدنی آن‌ها دارای مقدار بیشتری فلوراید است، میزان پوسیدگی دندان در بین ساکنانشان کمتر است. همچنین، برخی افراد به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، مینایی دارند که به طور موثرتری فلوراید را جذب می‌کند. این ویژگی باعث می‌شود که حتی با مصرف مواد قندی، دندان‌هایشان کمتر تحت تأثیر اسیدهای مخرب قرار بگیرد. تحقیقات علمی نشان می‌دهد که مینای غنی از فلوراید سخت‌تر و کم‌حلال‌تر از مینای معمولی است. این امر باعث افزایش مقاومت دندان‌ها در برابر محیط اسیدی دهان می‌شود. به همین دلیل، برخی افراد حتی بدون رعایت کامل بهداشت دهان و دندان نیز دچار پوسیدگی نمی‌شوند.

۷- میکروبیوم روده می‌تواند بر سلامت دندان‌ها تأثیر بگذارد

اگرچه بسیاری از افراد فکر می‌کنند سلامت دندان‌ها فقط به عوامل داخل دهان مرتبط است، اما تحقیقات جدید نشان داده‌اند که میکروبیوم روده (Gut Microbiome) نیز می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند. تعادل باکتری‌های مفید و مضر در روده می‌تواند بر التهاب‌های سیستمیک بدن تأثیر بگذارد، که در نهایت سلامت دندان‌ها را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی افراد دارای میکروبیومی هستند که باعث کاهش سطح التهاب در بدن و تقویت سیستم ایمنی می‌شود. این امر به کاهش التهابات لثه و جلوگیری از رشد باکتری‌های مضر در دهان کمک می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که رژیم غذایی سرشار از پروبیوتیک‌ها مانند ماست، کفیر و سبزیجات تخمیرشده، می‌تواند به رشد باکتری‌های مفید کمک کند و از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری نماید. از سوی دیگر، رژیم غذایی سرشار از قند و غذاهای فرآوری‌شده، تعادل میکروبیوم را به هم زده و محیطی مساعد برای رشد باکتری‌های مخرب دهان ایجاد می‌کند. علاوه بر این، ارتباط مستقیمی بین سلامت روده و تولید بزاق سالم در بدن وجود دارد. کسانی که میکروبیوم روده متعادلی دارند، معمولاً بزاق غنی‌تری دارند که با ترکیبات معدنی خود به محافظت از دندان‌ها کمک می‌کند. بنابراین، سلامت روده به طور غیرمستقیم بر سلامت دندان‌ها اثر می‌گذارد و می‌تواند تفاوت‌های فردی در میزان پوسیدگی دندان را توضیح دهد.

۸- نحوه جویدن غذا می‌تواند دندان‌ها را مقاوم‌تر کند

جویدن غذا (Chewing) نقش بسیار مهمی در تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی دارد. افرادی که عادت به جویدن غذاهای سخت‌تر مانند میوه‌های خام، سبزیجات فیبردار و آجیل دارند، معمولاً دندان‌های قوی‌تری دارند. جویدن این نوع غذاها باعث تحریک تولید بزاق و افزایش ترشح ترکیبات معدنی مفید در دهان می‌شود. علاوه بر این، جویدن غذاهای سفت به طور طبیعی به پاک‌سازی سطح دندان‌ها از باقی‌مانده‌های غذایی کمک می‌کند. این مسئله موجب کاهش تشکیل پلاک‌های دندانی شده و در نهایت از پوسیدگی جلوگیری می‌کند. در مقابل، افرادی که بیشتر غذاهای نرم و فرآوری‌شده مصرف می‌کنند، معمولاً دندان‌هایی ضعیف‌تر و مستعد پوسیدگی دارند. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد در جوامع سنتی که رژیم غذایی آن‌ها شامل جویدن زیاد است، پوسیدگی دندان کمتری دارند. جویدن باعث تحریک عضلات فک شده و استحکام استخوان‌های اطراف دندان را افزایش می‌دهد. در نتیجه، ساختار دندان‌ها در برابر فشارها و حملات اسیدی مقاوم‌تر باقی می‌ماند. بنابراین، عادت‌های غذایی و نحوه جویدن غذا می‌تواند یکی از عوامل کلیدی در جلوگیری از پوسیدگی دندان باشد.

۹- برخی افراد سطح بالاتری از آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی دارند

آنتی‌اکسیدان‌ها (Antioxidants) ترکیباتی هستند که با کاهش استرس اکسیداتیو در بدن، از بسیاری از بیماری‌ها، از جمله پوسیدگی دندان، جلوگیری می‌کنند. برخی افراد به طور طبیعی سطح بالاتری از آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن خود دارند، که به آن‌ها کمک می‌کند تا در برابر التهاب‌های دهانی و بیماری‌های لثه مقاوم‌تر باشند. ویتامین C، ویتامین E و ترکیبات پلی‌فنولی که در چای سبز و میوه‌های رنگی یافت می‌شوند، از جمله مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که در سلامت دهان نقش دارند. این ترکیبات با کاهش فعالیت باکتری‌های مضر در دهان و کاهش التهاب‌های لثه، از محیط اسیدی که عامل پوسیدگی دندان است جلوگیری می‌کنند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که رژیم غذایی غنی از آنتی‌اکسیدان دارند، میزان پوسیدگی کمتری دارند. همچنین، آنتی‌اکسیدان‌ها به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کرده و تولید بزاق سالم را افزایش می‌دهند. بزاق غنی از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی به‌طور طبیعی با عوامل مخرب مینای دندان مقابله می‌کند. برخی افراد به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، بدنشان آنتی‌اکسیدان‌های بیشتری تولید می‌کند، که همین امر می‌تواند یکی از دلایل مقاومت بیشتر آن‌ها در برابر پوسیدگی دندان باشد. بنابراین، میزان طبیعی آنتی‌اکسیدان‌ها در بدن نیز می‌تواند یک عامل مهم در سلامت دندان‌ها باشد.

۱۰- ساختار آناتومیکی دندان‌ها می‌تواند خطر پوسیدگی را کاهش دهد

یکی از دلایلی که برخی افراد هرگز دچار پوسیدگی دندان نمی‌شوند، تفاوت در ساختار آناتومیکی دندان‌هایشان است. دندان‌هایی که دارای شیارهای کم‌عمق‌تر روی سطح جونده (Occlusal Surface) هستند، کمتر در معرض گیر افتادن مواد غذایی و تجمع پلاک‌های دندانی قرار می‌گیرند. در مقابل، دندان‌هایی که دارای شیارهای عمیق‌تر هستند، بیشتر مستعد گیر افتادن مواد قندی و تشکیل پوسیدگی می‌شوند. برخی افراد به صورت ژنتیکی دندان‌هایی با شیارهای صاف‌تر و سطحی‌تر دارند که باعث کاهش احتمال تجمع باکتری‌ها و پلاک‌های دندانی می‌شود. علاوه بر این، فاصله بین دندان‌ها نیز تأثیر زیادی در بهداشت دهان دارد. دندان‌هایی که فاصله‌های طبیعی مناسبی دارند، امکان تمیز شدن بهتر با مسواک و نخ دندان را فراهم می‌کنند. همچنین، برخی افراد دارای مینای دندانی سخت‌تر و متراکم‌تر هستند که باعث کاهش نفوذ اسیدها به داخل ساختار دندان می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که افرادی که ساختار دندانی متناسب‌تری دارند، حتی با رعایت حداقل مراقبت‌های دندانی، کمتر دچار پوسیدگی می‌شوند. بنابراین، ویژگی‌های آناتومیکی دندان‌ها، که از والدین به ارث می‌رسند، می‌توانند نقش کلیدی در میزان مقاومت در برابر پوسیدگی داشته باشند.

  این نوشته‌ها را هم بخوانید ​