گاهی وقتی از بیمارانم سابقه دارویی می‌گیرم به اسامی‌ای اشاره می‌کنند که به عنوان پزشکان اصلا نشنیده‌ام. بعدا می‌بینم نام تجاری دارو را چک می‌کنم متوجه می‌شوم که چه اسامی تجاری عجیب و غریبی بر داروها نهاده‌اند. به این ترتیب، در حوزه داروهای پایین‌آورنده چربی خون و فشار خون و دستگاه گوارش و روانپزشکی، تعداد اسامی‌ای که یک پزشک بداند، چندین برابر می‌شود و خدا پدر اینترنت را بیامرزد!

شاید بسیاری از آنها فرمولاسیون و اثر تتقریبا مشابهی داشته باشند، اما هر کدام با نامی متفاوت! بدیهی لست که پزشک می‌تواند نام ژنریک (Generic Name) دارو را تجویز کند تا این مشکل پیش نیاید.

جالب است که برخی بیماران تصور می‌کنند که نام تجاری یک دارو به معنای کیفیت بهتر آن است، در حالی که بسیاری از داروهای ژنریک از همان ترکیبات فعال استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، برخی پزشکان به‌دلایل مختلف، مثل توصیه شرکت‌های داروسازی، تمایل دارند داروها را با نام تجاری خاصی تجویز کنند. اما آیا این روش همیشه منطقی است؟

در بسیاری از کشورها، قوانین خاصی برای تجویز دارو وجود دارد. برخی کشورها پزشکان را ملزم می‌کنند که ابتدا نام ژنریک دارو را بنویسند و سپس اگر نیاز بود، نام تجاری آن را هم ذکر کنند. از سوی دیگر، در برخی موارد، یک برند خاص ممکن است واقعاً اثربخشی بهتری داشته باشد، حتی اگر ترکیب آن مشابه نسخه ژنریک باشد. این مسئله به عواملی مانند فرمولاسیون، مواد جانبی و میزان جذب دارو در بدن بستگی دارد. این تفاوت‌ها باعث شده که بحث‌های زیادی درباره تأثیر تجویز دارو با نام تجاری شکل بگیرد. حالا بیایید 10 دانستنی جالب را در این مورد بررسی کنیم.

۱. تجویز دارو با نام تجاری می‌تواند باعث سردرگمی بیماران شود

وقتی پزشکان دارویی را با نام تجاری تجویز می‌کنند، برخی بیماران تصور می‌کنند که باید فقط همان برند را تهیه کنند. در حالی که در بسیاری از موارد، داروهای ژنریک با همان ترکیبات و اثربخشی وجود دارند، اما به دلیل تفاوت در نام، بیماران ممکن است آن‌ها را بی‌اثر یا کم‌کیفیت بدانند. این مسئله خصوصاً در بیمارانی که داروهای متعددی مصرف می‌کنند، می‌تواند مشکل‌ساز باشد. گاهی اوقات یک بیمار در نسخه‌های مختلف، داروهای یکسان را با نام‌های تجاری متفاوت دریافت می‌کند و تصور می‌کند که چندین داروی مختلف مصرف می‌کند. در نتیجه، احتمال مصرف بیش از حد (Overdose) یا تداخل دارویی (Drug Interaction) افزایش می‌یابد. برای جلوگیری از این سردرگمی، برخی کشورها الزام کرده‌اند که پزشکان نام ژنریک را در کنار نام تجاری ذکر کنند.

۲. برخی داروهای برند، اثربخشی بهتری نسبت به ژنریک‌ها دارند

اگرچه داروهای ژنریک معمولاً همان ماده فعال (Active Ingredient) را دارند، اما تفاوت‌هایی در مواد جانبی، فرمولاسیون و شیوه جذب آن‌ها در بدن وجود دارد. در برخی موارد، داروهای برند از تکنولوژی‌های بهتری برای آزادسازی تدریجی دارو (Extended Release Formulation) استفاده می‌کنند که می‌تواند اثربخشی را بهبود ببخشد. به همین دلیل، برخی پزشکان ترجیح می‌دهند در مورد داروهای حساس مانند داروهای قلبی یا روان‌پزشکی، نسخه برند را تجویز کنند. با این حال، در بیشتر موارد، داروهای ژنریک کاملاً معادل داروهای برند هستند و تفاوت محسوسی در تأثیر آن‌ها مشاهده نمی‌شود. با وجود این، برخی بیماران پس از تغییر از نسخه برند به ژنریک، احساس می‌کنند که دارو کمتر مؤثر است، که گاهی اوقات ناشی از اثر روانی (Placebo Effect) است.

۳. قوانین تجویز دارو با نام تجاری در کشورهای مختلف متفاوت است

در بسیاری از کشورها، پزشکان ملزم هستند که ابتدا نام ژنریک دارو را تجویز کنند و فقط در موارد خاص، مجاز به نوشتن نام تجاری هستند. برای مثال، در بریتانیا، سازمان خدمات سلامت ملی (NHS – National Health Service) به پزشکان توصیه می‌کند که داروها را به‌صورت ژنریک تجویز کنند تا هزینه‌های درمان کاهش یابد. در کشورهای اروپایی دیگر مانند فرانسه، داروسازان اجازه دارند که نسخه‌های برند را به ژنریک معادل تبدیل کنند، مگر اینکه پزشک مشخصاً تجویز نسخه برند را الزامی بداند. در ایالات متحده، پزشکان آزادی بیشتری در انتخاب بین نسخه برند و ژنریک دارند، اما بیمه‌ها معمولاً داروهای ژنریک را ترجیح می‌دهند و برای نسخه برند، هزینه بیشتری از بیمار دریافت می‌کنند. این تفاوت‌های قانونی باعث می‌شود که در برخی کشورها، مصرف‌کنندگان بیشتر به داروهای ژنریک اعتماد کنند و در برخی دیگر، همچنان داروهای برند محبوب‌تر باشند.

۴. حمایت مالی شرکت‌های داروسازی از پزشکان می‌تواند بر تجویز داروهای برند تأثیر بگذارد

یکی از دلایلی که برخی پزشکان داروهای برند را ترجیح می‌دهند، حمایت‌های مالی و تبلیغاتی شرکت‌های داروسازی است. در بسیاری از کشورها، این شرکت‌ها سمینارها، کنفرانس‌ها و برنامه‌های آموزشی برای پزشکان برگزار می‌کنند و به طور غیرمستقیم، آن‌ها را به تجویز داروهای برند خود ترغیب می‌کنند. برخی پزشکان به دلیل دریافت نمونه‌های رایگان (Free Samples) از شرکت‌های داروسازی، بیماران خود را به مصرف داروهای برند تشویق می‌کنند. البته در بسیاری از کشورها، قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای محدود کردن این تأثیرات وضع شده است. برای مثال، در برخی مناطق، پزشکان موظف هستند که هرگونه هدیه یا پرداختی که از شرکت‌های داروسازی دریافت می‌کنند، گزارش دهند. با این حال، همچنان برخی بیماران به دلیل تجویز پزشک، به نسخه‌های برند اعتماد بیشتری دارند.

۵. هزینه داروهای برند معمولاً چندین برابر داروهای ژنریک است

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های داروهای برند و ژنریک، قیمت آن‌هاست. داروهای برند به دلیل هزینه‌های تحقیق و توسعه، تبلیغات و بازاریابی، معمولاً بسیار گران‌تر از نسخه‌های ژنریک هستند. هنگامی که یک شرکت داروسازی داروی جدیدی را تولید می‌کند، برای مدت مشخصی حق انحصاری (Patent Protection) دارد و می‌تواند قیمت بالایی برای آن تعیین کند. اما پس از پایان دوره انحصار، شرکت‌های دیگر مجاز به تولید نسخه‌های ژنریک می‌شوند که هزینه کمتری دارد. در بسیاری از کشورها، دولت‌ها با ترویج مصرف داروهای ژنریک، سعی در کاهش هزینه‌های درمانی دارند. با این حال، برخی بیماران همچنان تصور می‌کنند که قیمت بالاتر داروی برند به معنای کیفیت بهتر آن است، در حالی که این مسئله در بسیاری از موارد صحت ندارد. پزشکان و داروسازان می‌توانند با آگاهی‌بخشی، بیماران را در انتخاب داروی مناسب راهنمایی کنند.

۶. برخی بیماران به دلیل نام تجاری دارو، به آن اعتماد بیشتری دارند

بسیاری از بیماران وقتی نام یک برند خاص را می‌شنوند، احساس امنیت بیشتری دارند و تصور می‌کنند که آن دارو مؤثرتر است. این موضوع به تأثیر روانی برندینگ (Branding Effect) مربوط می‌شود که در آن نام و شهرت یک برند بر درک افراد از کیفیت محصول تأثیر می‌گذارد. برخی بیماران به مصرف دارویی که همیشه استفاده کرده‌اند عادت دارند و اگر پزشک نسخه ژنریک را تجویز کند، ممکن است احساس کنند که کیفیت درمان کاهش یافته است. در حالی که از نظر علمی، داروهای ژنریک معمولاً همان اثر را دارند، اما باور بیماران می‌تواند روی تجربه آن‌ها از دارو تأثیر بگذارد. برخی افراد حتی ممکن است به دلیل تغییر بسته‌بندی یا شکل قرص، احساس کنند که دارو دیگر روی آن‌ها اثر نمی‌گذارد. این مسئله به اثر پلاسیبو (Placebo Effect) مربوط می‌شود که در آن انتظار فرد از یک دارو می‌تواند بر نتیجه درمان تأثیر بگذارد. از سوی دیگر، برخی افراد تجربه نامطلوبی با یک برند خاص داشته‌اند و به همین دلیل از مصرف آن خودداری می‌کنند. این باورها می‌توانند انتخاب بیمار و حتی تجویز پزشک را تحت تأثیر قرار دهند.

۷. تفاوت‌های جزئی در فرمولاسیون می‌تواند بر نحوه اثرگذاری دارو تأثیر بگذارد

گرچه داروهای ژنریک از همان ماده فعال داروهای برند استفاده می‌کنند، اما ممکن است در فرمولاسیون، مواد جانبی (Excipients) و روش تولید تفاوت‌هایی داشته باشند. برخی از این تفاوت‌ها می‌تواند بر میزان جذب دارو در بدن (Bioavailability) تأثیر بگذارد. برای مثال، دو دارو با ترکیب یکسان ممکن است به دلیل تفاوت در سرعت حل شدن، میزان جذب متفاوتی داشته باشند. این موضوع در داروهای حساس مانند داروهای ضدصرع (Antiepileptic Drugs) یا داروهای تیروئید (Thyroid Medications) اهمیت بیشتری دارد. برخی بیماران که از داروی ژنریک به برند تغییر می‌دهند (یا بالعکس)، ممکن است احساس کنند که اثر دارو کمی متفاوت است. در بیشتر موارد، این تفاوت‌ها ناچیز هستند و تأثیر بالینی قابل توجهی ندارند، اما در موارد خاص، پزشکان ترجیح می‌دهند که بیمار فقط یک نوع خاص از دارو را مصرف کند.

۸. برخی بیمه‌ها فقط هزینه داروهای ژنریک را پوشش می‌دهند

در بسیاری از کشورها، شرکت‌های بیمه درمانی ترجیح می‌دهند هزینه داروهای ژنریک را پرداخت کنند، زیرا این داروها ارزان‌تر از نسخه‌های برند هستند. در این سیستم‌ها، اگر بیماری اصرار داشته باشد که نسخه برند را دریافت کند، ممکن است مجبور شود هزینه اضافی بپردازد. برخی بیمه‌ها حتی به داروخانه‌ها اجازه می‌دهند که به‌طور خودکار نسخه برند را با داروی ژنریک جایگزین کنند، مگر اینکه پزشک در نسخه تصریح کرده باشد که تغییر دارو مجاز نیست. این سیاست‌ها با هدف کاهش هزینه‌های درمانی و بهینه‌سازی منابع دارویی اجرا می‌شوند. با این حال، در برخی موارد، بیماران به دلیل پوشش بیمه‌ای نامناسب، به دارویی که به آن عادت کرده‌اند دسترسی پیدا نمی‌کنند. این مسئله می‌تواند باعث نارضایتی بیماران و حتی کاهش پایبندی به مصرف دارو (Medication Adherence) شود. برای حل این مشکل، برخی پزشکان تلاش می‌کنند تا بیماران را نسبت به اثربخشی داروهای ژنریک آگاه کنند.

۹. گاهی تغییر نام تجاری دارو می‌تواند عوارض جانبی جدیدی ایجاد کند

برخی بیماران گزارش کرده‌اند که پس از تغییر از یک داروی برند به یک داروی ژنریک یا برعکس، عوارض جانبی متفاوتی را تجربه کرده‌اند. این تغییرات معمولاً به دلیل تفاوت در مواد جانبی دارو، پوشش قرص (Coating) یا فرآیند جذب رخ می‌دهد. برخی از این مواد جانبی می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات گوارشی شوند، حتی اگر ماده فعال اصلی یکسان باشد. برای مثال، برخی داروهای ژنریک از مواد نگهدارنده یا رنگ‌های مصنوعی متفاوتی استفاده می‌کنند که ممکن است برای برخی بیماران ایجاد حساسیت کند. همچنین در برخی داروهای کنترل فشار خون یا دیابت، تفاوت در سرعت جذب می‌تواند بر تأثیر دارو در بدن تأثیر بگذارد. به همین دلیل، اگر بیماری پس از تغییر نام تجاری دارو دچار عوارض غیرعادی شد، باید با پزشک خود مشورت کند.

۱۰. در برخی موارد، پزشکان باید از نظر قانونی نسخه برند را تجویز کنند

در برخی کشورها، پزشکان در موارد خاص موظفند که نام تجاری یک دارو را در نسخه ذکر کنند. این قانون معمولاً برای داروهایی اعمال می‌شود که تفاوت‌های جزئی در فرمولاسیون می‌تواند تأثیر بالینی مهمی داشته باشد. برای مثال، در برخی داروهای تیروئید، داروهای ضدانعقاد (Anticoagulants) و داروهای ضدروان‌پریشی (Antipsychotics)، تغییر از برند به ژنریک ممکن است باعث تغییرات نامطلوب در وضعیت بیمار شود. همچنین در برخی بیماران که واکنش‌های آلرژیک خاصی به مواد جانبی دارند، پزشکان مجبورند داروی برند خاصی را تجویز کنند. علاوه بر این، برخی کشورها اجازه نمی‌دهند که داروخانه‌ها بدون مجوز پزشک نسخه را تغییر دهند، به‌ویژه در مورد داروهای حساس. این قوانین برای حفظ ایمنی بیماران طراحی شده‌اند، اما در عین حال ممکن است هزینه‌های درمان را افزایش دهند.