شاید برایتان جالب بوده که چرا خودتان یا برخی دوستان شما در حل معماهای ریاضی خیلی سریع و دقیق هستند، درحالی‌که بعضی دیگر چندین بار یک مسئله را بخوانند تا تازه متوجه شوند اصلا صورت مسئله چیست.

آیا هوش ریاضی چیزی است که با آن به دنیا می‌آییم یا می‌توان آن را تقویت کرد؟ از طرفی، آیا مغز این افراد متفاوت از بقیه کار می‌کند؟ یا شاید فقط تجربه بیشتری در حل معما دارند؟

توانایی حل معماهای ریاضی به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد که ترکیبی از ویژگی‌های ذهنی، تمرین و حتی شیوه آموزش است.

وقتی پای ریاضیات در میان باشد، بعضی‌ها آن را یک استعداد ذاتی می‌دانند، درحالی‌که برخی دیگر معتقدند با تمرین و تکنیک‌های درست می‌توان مهارت ریاضی را بهبود بخشید. به همین دلیل، افرادی که در حل معماهای ریاضی مهارت بالایی دارند، معمولاً یا از کودکی با این نوع چالش‌ها درگیر بوده‌اند یا مغز آن‌ها به‌صورت طبیعی توانایی پردازش داده‌های عددی را دارد. از طرف دیگر، سبک یادگیری هم در این موضوع نقش مهمی دارد؛ بعضی‌ها با حل مسئله و تمرین مداوم رشد می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر به‌صورت بصری و با استفاده از الگوهای ذهنی راه‌حل‌ها را پیدا می‌کنند.

در ادامه به ۱۰ فاکتور مهم که باعث برتری برخی افراد در حل معماهای ریاضی می‌شود، اشاره می‌کنم.

۱- مغز این افراد سریع‌تر الگوهای ریاضی را تشخیص می‌دهد

افرادی که در حل معماهای ریاضی قوی هستند، مغزشان به‌طور طبیعی توانایی شناسایی الگوهای عددی (numerical patterns) را سریع‌تر از دیگران دارد. این مهارت باعث می‌شود که بتوانند معماهای پیچیده را به بخش‌های ساده‌تر تقسیم کرده و پاسخ را راحت‌تر پیدا کنند. مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده که در این افراد، بخش قشر پیش‌پیشانی (prefrontal cortex) و لوب جداری (parietal lobe) فعال‌تر از دیگران است. این مناطق مسئول پردازش اعداد و تفکر منطقی هستند. بنابراین، اگر کسی بتواند به‌سرعت شباهت‌ها و روابط عددی را تشخیص دهد، در حل معماهای ریاضی عملکرد بهتری خواهد داشت.

۲- تمرین مداوم، مهارت ریاضی را تقویت می‌کند

برخلاف تصور رایج، افرادی که در حل معماهای ریاضی بهتر هستند، صرفاً باهوش‌تر از بقیه نیستند؛ بلکه آن‌ها به‌صورت مداوم در معرض چالش‌های ریاضی قرار گرفته‌اند. این تمرین باعث می‌شود که مسیرهای عصبی (neural pathways) مرتبط با تفکر تحلیلی تقویت شده و توانایی حل مسئله بهبود یابد. دانشمندان معتقدند که مغز مانند یک عضله است و هرچه بیشتر از آن استفاده شود، قوی‌تر می‌شود. بنابراین، اگر کسی از کودکی مرتب با پازل‌های منطقی (logic puzzles) و بازی‌های فکری درگیر باشد، احتمالاً در بزرگسالی هم در حل معماهای ریاضی عملکرد بهتری خواهد داشت.

۳- افراد با مهارت بالای ریاضی، حافظه کاری قوی‌تری دارند

حافظه کاری (working memory) نقش مهمی در حل معماهای ریاضی دارد. این نوع حافظه همان چیزی است که به ما اجازه می‌دهد اطلاعات را در ذهن نگه داشته و روی آن‌ها عملیات انجام دهیم. افرادی که در حل معماهای ریاضی بهتر هستند، معمولاً ظرفیت بیشتری در حافظه کاری خود دارند. به این معنا که می‌توانند چندین مرحله از یک مسئله را به‌طور هم‌زمان در ذهن خود نگه داشته و روی آن‌ها پردازش انجام دهند. دانشمندان دریافته‌اند که ارتباط مستقیمی بین قدرت حافظه کاری و مهارت حل مسئله وجود دارد. بنابراین، تمرین‌هایی که حافظه کاری را تقویت می‌کنند، مانند بازی‌های عددی و تمرینات شناختی (cognitive exercises)، می‌توانند به بهبود توانایی حل معماهای ریاضی کمک کنند.

۴- تفکر منطقی و توانایی تجزیه‌وتحلیل در آن‌ها قوی‌تر است

یکی از ویژگی‌های مشترک افراد توانمند در حل معماهای ریاضی، تفکر منطقی قوی است. این افراد معمولاً می‌توانند یک مسئله را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کرده و هر قسمت را به‌صورت مجزا بررسی کنند. در واقع، آن‌ها به جای حفظ کردن فرمول‌ها، بیشتر روی درک مفاهیم و الگوهای پشت مسائل تمرکز دارند. این ویژگی باعث می‌شود که بتوانند حتی معماهای جدید و پیچیده را حل کنند، زیرا آن‌ها صرفاً به‌دنبال جواب نیستند، بلکه سعی می‌کنند بفهمند که چرا یک پاسخ درست است.

۵- آن‌ها از حل معماهای ریاضی لذت می‌برند

شاید مهم‌ترین دلیل برتری برخی افراد در حل معماهای ریاضی این باشد که آن‌ها واقعاً از این کار لذت می‌برند. علاقه به حل مسائل باعث می‌شود که افراد زمان بیشتری را به تمرین و تفکر اختصاص دهند، بدون اینکه احساس خستگی کنند. تحقیقات روان‌شناسی نشان داده است که وقتی فردی از یک فعالیت لذت می‌برد، سطح دوپامین در مغز او افزایش پیدا می‌کند که این امر منجر به افزایش تمرکز و یادگیری بهتر می‌شود. بنابراین، اگر کسی از حل معماهای ریاضی خوشش بیاید، به‌طور طبیعی در این کار بهتر خواهد شد، زیرا با انگیزه بیشتری تمرین می‌کند و ذهنش همیشه آماده پذیرش چالش‌های جدید است.

۶- تأثیر ژنتیک بر توانایی حل معماهای ریاضی

برخی مطالعات نشان داده‌اند که توانایی حل مسائل ریاضی تا حدی تحت تأثیر ژنتیک (genetics) قرار دارد. دانشمندان کشف کرده‌اند که برخی از ژن‌ها با عملکرد بهتر در مهارت‌های عددی (numerical skills) مرتبط هستند. افرادی که والدین آن‌ها در ریاضیات قوی بوده‌اند، معمولاً خودشان نیز در این زمینه عملکرد بهتری دارند. البته این به معنای یک چیز ثابت و مطلق نیست، بلکه محیط و تمرین همچنان نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند. تحقیقات روی دوقلوهای همسان (identical twins) نشان داده است که استعداد ریاضی تا ۵۰ درصد ارثی است. این یعنی نیمی از توانایی ما در حل معماهای ریاضی می‌تواند از طریق ژن‌ها منتقل شود. اما در نهایت، تقویت این مهارت به میزان تلاش و تمرین فرد بستگی دارد. حتی اگر کسی از نظر ژنتیکی مستعد نباشد، می‌تواند با تمرین مداوم این ضعف را جبران کند. بنابراین، استعداد ریاضی ترکیبی از ژنتیک و یادگیری است که هر دو بر عملکرد فرد تأثیر دارند.

۷- افرادی که زبان‌های بیشتری بلدند، در ریاضی بهتر عمل می‌کنند

تحقیقات نشان داده‌اند که یادگیری چندین زبان می‌تواند بر توانایی حل مسائل ریاضی تأثیر مثبت بگذارد. افراد چندزبانه معمولاً ذهن انعطاف‌پذیرتری دارند و در پردازش هم‌زمان اطلاعات مختلف بهتر عمل می‌کنند. حل معماهای ریاضی اغلب نیاز به تغییر دیدگاه و استفاده از روش‌های مختلف دارد، مهارتی که در افراد چندزبانه قوی‌تر دیده می‌شود. همچنین یادگیری زبان جدید باعث تقویت حافظه کاری (working memory) می‌شود که یکی از عوامل مهم در پردازش داده‌های عددی است. برخی مطالعات نشان داده‌اند که کودکان چندزبانه در مسائل ریاضی که نیاز به منطق دارند، عملکرد بهتری دارند. دلیل این موضوع می‌تواند این باشد که مغز این افراد به جابه‌جایی سریع بین مفاهیم عادت کرده است. از طرف دیگر، زبان و ریاضیات هر دو دارای ساختارهای خاص و قوانین مشخصی هستند که درک آن‌ها نیاز به تفکر تحلیلی دارد. این نشان می‌دهد که یادگیری زبان‌های جدید می‌تواند یک روش غیرمستقیم برای تقویت مهارت‌های ریاضی باشد.

۸- مغز افراد مستعد ریاضی کارآمدتر عمل می‌کند

مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده است که مغز افرادی که در حل معماهای ریاضی مهارت دارند، کارآمدترعمل می‌کند. در این افراد، هنگام حل مسائل ریاضی، مغز انرژی کمتری مصرف می‌کند و اطلاعات را سریع‌تر پردازش می‌کند. این کارآمدی به این معناست که آن‌ها می‌توانند با تلاش کمتر، به نتایج بهتری برسند. محققان دریافته‌اند که مغز این افراد مسیرهای عصبی (neural pathways) مشخصی را برای پردازش اعداد و الگوهای ریاضی توسعه داده است. این مسیرها باعث می‌شود که آن‌ها بتوانند مسائل پیچیده را با روش‌های ساده‌تر و خلاقانه‌تر حل کنند. علاوه بر این، بخش‌های خاصی از مغز مانند لوب جداری (parietal lobe) و قشر پیش‌پیشانی (prefrontal cortex) در آن‌ها فعال‌تر است. این بخش‌ها مسئول تحلیل داده‌های عددی و تفکر منطقی هستند. در نتیجه، مغز آن‌ها بدون اتلاف انرژی اضافی، اطلاعات عددی را پردازش کرده و سریع‌تر به نتیجه می‌رسد. این تفاوت باعث می‌شود که افراد با توانایی ریاضی بالا، در مواجهه با معماهای پیچیده، کمتر احساس خستگی کنند.

۹- افرادی که بازی‌های فکری انجام می‌دهند، در حل مسائل ریاضی بهترند

بازی‌های فکری مانند شطرنج، سودوکو، مکعب روبیک و پازل‌های منطقی می‌توانند مهارت‌های ریاضی را بهبود ببخشند. این بازی‌ها به تقویت تفکر انتقادی (critical thinking) و افزایش توانایی حل مسئله کمک می‌کنند. افرادی که به‌طور مداوم با این نوع بازی‌ها درگیر هستند، ذهنشان به تحلیل سریع‌تر داده‌های عددی عادت می‌کند. حل معماهای ریاضی نیاز به پردازش چندمرحله‌ای دارد، چیزی که در بازی‌های فکری نیز به چشم می‌خورد. علاوه بر این، بازی‌های فکری باعث افزایش تمرکز و حافظه کاری می‌شوند که دو عامل کلیدی در حل مسائل ریاضی هستند. تحقیقات نشان داده است که کودکانی که مرتباً شطرنج بازی می‌کنند، در ریاضیات عملکرد بهتری دارند. این نشان می‌دهد که این‌گونه بازی‌ها می‌توانند تفکر منطقی و استدلال ریاضی را تقویت کنند. حتی بزرگسالان نیز می‌توانند از این روش برای بهبود مهارت‌های ریاضی خود استفاده کنند. به همین دلیل، بسیاری از مدارس و مؤسسات آموزشی از بازی‌های فکری به‌عنوان ابزاری برای آموزش ریاضی استفاده می‌کنند.

۱۰- استرس کمتر، عملکرد ریاضی بهتر

استرس یکی از عواملی است که می‌تواند توانایی حل مسائل ریاضی را به‌شدت کاهش دهد. وقتی افراد در موقعیت‌های پراسترس مانند امتحانات قرار می‌گیرند، مغز آن‌ها به‌جای پردازش منطقی، بیشتر روی ترس و اضطراب تمرکز می‌کند. این موضوع باعث می‌شود که فرد حتی در حل مسائل ساده نیز دچار اشتباه شود. در مقابل، افرادی که در مدیریت استرس مهارت دارند، معمولاً در حل معماهای ریاضی عملکرد بهتری دارند. تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، تنفس عمیقو ورزش می‌توانند به کاهش استرس و افزایش تمرکز کمک کنند. همچنین، برخی افراد به دلیل تجربه و تمرین زیاد، هنگام مواجهه با مسائل ریاضی اعتمادبه‌نفس بیشتری دارند و دچار اضطراب نمی‌شوند. مغز در حالت آرامش، بهتر می‌تواند اطلاعات را پردازش کرده و تصمیمات درستی بگیرد. به همین دلیل، کاهش استرس یکی از روش‌های مؤثر برای بهبود عملکرد در حل معماهای ریاضی است.