پس از دهه‌ها پژوهش و برخی شک و تردیدها، اکنون با اطمینان علمی تأیید شده است که حفره اوزون در قطب جنوب در حال بازیابی است. این موفقیت نتیجه یک تلاش جهانی برای کاهش انتشار مواد تخریب‌کننده اوزون است، موادی که از اواسط قرن بیستم باعث از بین رفتن این سد محافظتی حیاتی در جو زمین شده بودند.

یک پژوهش جدید که توسط دانشمندان مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT – Massachusetts Institute of Technology) انجام شده، برای نخستین بار با دقت آماری بالا ثابت کرده است که روند بهبودی لایه اوزون واقعی است و ناشی از کاهش مواد مخرب آن، نه صرفاً تغییرات جوی طبیعی.

این مطالعه علمی، مهر تأییدی بر یکی از مهم‌ترین پیروزی‌های زیست‌محیطی در تاریخ بشر است.

قطعیت علمی: آیا می‌توان مشکلات زیست‌محیطی را حل کرد؟

در سال‌های اخیر، شواهد متعددی نشان داده بودند که حفره اوزون کوچک‌تر شده است، اما بسیاری از پژوهشگران محتاط بودند و تأیید قطعی این روند را به زمان بیشتری موکول می‌کردند.

اما اکنون، این تحقیق اولین مطالعه‌ای است که با دقت علمی بالا میزان اطمینان به این روند را مشخص کرده است.

سوزان سالومون (Susan Solomon)، دانشمند برجسته علوم جوی در MIT و نویسنده اصلی این مطالعه، درباره یافته‌های جدید می‌گوید:

«ما اکنون با ۹۵ درصد اطمینان علمی تأیید کرده‌ایم که لایه اوزون در حال بازیابی است. این اتفاق فوق‌العاده‌ای است. و ثابت می‌کند که بشر واقعاً می‌تواند مشکلات زیست‌محیطی را حل کند.»

لایه اوزون چیست و چرا اهمیت دارد؟

لایه اوزون (Ozone Layer) بخشی از استراتوسفر (Stratosphere) است که در ارتفاع ۱۵ تا ۳۰ کیلومتری از سطح زمین قرار دارد و نسبت به سایر قسمت‌های جو، دارای غلظت بالایی از مولکول‌های اوزون (O₃) است.

این لایه، نقش حیاتی در حفاظت از حیات روی زمین ایفا می‌کند، زیرا با جذب پرتوهای فرابنفش (UV – Ultraviolet) خورشید، مانع از رسیدن مقدار زیادی از این اشعه‌های مضر به سطح زمین می‌شود.

بدون این محافظ طبیعی، میزان سرطان پوست و آب‌مروارید در انسان‌ها افزایش می‌یافت، رشد گیاهان تحت تأثیر قرار می‌گرفت و اکوسیستم‌های دریایی به‌شدت آسیب می‌دیدند.

چگونه حفره‌ای در لایه اوزون ایجاد شد؟

در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، دانشمندان متوجه شدند که لایه اوزون در حال از بین رفتن است و یک حفره بزرگ در آن بر فراز قطب جنوب شکل گرفته است. پژوهش‌ها نشان دادند که این تخریب عمدتاً به دلیل استفاده گسترده از کلروفلوئوروکربن‌ها (CFCs – Chlorofluorocarbons) بوده است.

CFCها ترکیباتی مصنوعی بودند که در اسپری‌های آئروسل، مواد خنک‌کننده یخچال‌ها و کولرها، حلال‌های شیمیایی و برخی فرایندهای صنعتی استفاده می‌شدند.

زمانی که این ترکیبات وارد جو زمین می‌شدند، در استراتوسفر تحت تأثیر تابش خورشید قرار می‌گرفتند و اتم‌های کلر (Cl) را آزاد می‌کردند. این اتم‌های کلر واکنش‌های شیمیایی زنجیره‌ای ایجاد می‌کردند که باعث شکسته‌شدن مولکول‌های اوزون و از بین رفتن این لایه محافظتی می‌شد.

اما چرا این اتفاق به‌ویژه در قطب جنوب رخ داد؟

✔ دمای بسیار سرد این منطقه موجب شکل‌گیری ابرهای استراتوسفری قطبی (Polar Stratospheric Clouds) می‌شود که شرایط را برای واکنش‌های مخرب اوزون فراهم می‌کنند.
✔ گردباد قطبی (Polar Vortex) باعث می‌شود که مواد شیمیایی تخریب‌کننده اوزون در جو به دام بیفتند و طی ماه‌های بهار در نیمکره جنوبی، فرآیند تخریب اوزون را تسریع کنند.

اقدامی جهانی برای نجات زمین: پروتکل مونترال

در سال ۱۹۸۶، سوزان سالومون یکی از نخستین دانشمندانی بود که به قطب جنوب سفر کرد تا مدارک غیرقابل‌انکاری را درباره ارتباط بین CFCها و تخریب اوزون جمع‌آوری کند.

پس از انتشار یافته‌های علمی او، جامعه جهانی دریافت که باید اقدام کند. در سال ۱۹۸۷، ۱۹۷ کشور جهان و اتحادیه اروپا توافقنامه بین‌المللی پروتکل مونترال (Montreal Protocol) را امضا کردند که هدف آن حذف تدریجی استفاده از CFCها و سایر مواد تخریب‌کننده اوزون بود.

این اقدام، یکی از موفق‌ترین توافق‌های زیست‌محیطی در تاریخ بشر لقب گرفت، چرا که تمام کشورهای جهان بدون استثنا به آن پایبند ماندند.

نشانه‌های بازیابی: آیا حفره اوزون واقعاً در حال بسته‌شدن است؟

در دهه‌های اخیر، دانشمندان هر سال در ماه سپتامبر، زمانی که قطب جنوب گرم می‌شود و حفره اوزون به بیشترین میزان خود می‌رسد، این پدیده را بررسی کرده‌اند.

مشاهدات نشان داده که در سال‌های اخیر، حفره اوزون در مقایسه با دهه‌های گذشته کوچک‌تر شده است. اما برخی دانشمندان به دلیل نوسانات طبیعی جو زمین درباره این روند شک داشتند.

اکنون، با بررسی ۱۵ سال داده‌های مشاهده‌ای، پژوهشگران با اطمینان تأیید کرده‌اند که کاهش تخریب اوزون، نتیجه مستقیم کاهش CFCها است و ارتباطی به تغییرات طبیعی جو ندارد.

آینده: آیا می‌توانیم شاهد ناپدیدشدن کامل حفره اوزون باشیم؟

اگر این روند ادامه یابد، دانشمندان پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۰۳۵، حفره اوزون ممکن است به‌طور کامل ناپدید شود.

سوزان سالومون در این باره می‌گوید:

«شاید در حدود سال ۲۰۳۵، ما به اولین سالی برسیم که در آن هیچ تخریبی در لایه اوزون قطب جنوب رخ ندهد. این برای من بسیار هیجان‌انگیز خواهد بود.

و برخی از شما در طول عمر خود شاهد ناپدیدشدن کامل حفره اوزون خواهید بود. و این یک دستاورد بشری است.»

نتیجه‌گیری: نجات زمین امکان‌پذیر است

این پژوهش ثابت می‌کند که با اقدام جهانی و همکاری بین‌المللی، می‌توان مشکلات زیست‌محیطی را حل کرد.

وقتی که بحران اوزون شناسایی شد، جهان یکپارچه عمل کرد و اکنون شاهد نتایج آن هستیم.

با همین رویکرد، می‌توانیم بحران‌های دیگر مانند گرمایش زمین را نیز مهار کنیم – اگر اراده لازم را داشته باشیم.

منبع: Nature