در تازه‌ترین پژوهش‌های زیست‌شناسی در جنوب غربی چین، دانشمندان موفق به کشف گونه‌ای جدید از ماهیان غارزی شده‌اند که ظاهری منحصربه‌فرد دارد. این ماهی که به دلیل رنگ طلایی براق خود توجه زیادی را به خود جلب کرده، ماهی خط‌طلایی شینگ‌رِن (Sinocyclocheilus xingrenensis) نام گرفته و در نزدیکی شهر شینگ‌رِن (Xingren) در استان گوئیژو (Guizhou) یافت شده است.

این کشف نه‌تنها به دلیل ظاهر درخشان این ماهی، بلکه به خاطر ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی که در روند تکامل آن مشاهده شده، مورد توجه محققان قرار گرفته است. بر اساس نتایج تحقیقاتی که روی این گونه انجام شده، به نظر می‌رسد که ماهی خط‌طلایی شینگ‌رِن هنوز در مسیر تکامل برای زندگی در محیط تاریک غارها قرار دارد و ویژگی‌های بدنش هنوز کاملاً با این محیط سازگار نشده است.

ویژگی‌های ژنتیکی و تفاوت‌های ظاهری این ماهی نادر

تیم پژوهشی که این ماهی را مورد مطالعه قرار داده، دریافت که این گونه جدید، از نظر DNA و ویژگی‌های بدنی با سایر اعضای جنس «سینوسایکلوکِیلوس» (Sinocyclocheilus) تفاوت‌های مشخصی دارد. این جنس شامل گونه‌های مختلفی از ماهیان غارزی است که در نواحی کارستی جنوب غربی چین زندگی می‌کنند. ویژگی‌های متمایز این ماهی عبارت‌اند از:

• اندازه کوچک‌تر نسبت به سایر گونه‌های نزدیک
• تعداد متفاوت پرتوهای (Rays) موجود در باله‌ها
• بدون فلس بودن، که مشخصه‌ای رایج در بسیاری از ماهیان غارزی است
• چشمان بزرگ و توسعه‌یافته، برخلاف سایر ماهیان غارزی که اغلب چشمانشان تحلیل رفته یا کاملاً از بین رفته است

این ترکیب غیرمعمول از ویژگی‌های آناتومیکی، نشان می‌دهد که این گونه احتمالاً به‌تازگی به زیستگاه غاری خود نقل‌مکان کرده و هنوز در مرحله‌ی تطبیق با این محیط جدید قرار دارد.

چرا این ماهی هنوز چشمان بزرگی دارد؟

یکی از ویژگی‌های عجیب این ماهی که دانشمندان را به چالش کشیده، اندازه بزرگ چشمان آن است. اکثر موجودات زنده‌ای که برای مدت طولانی در غارهای تاریک زندگی کرده‌اند، چشمان خود را کوچک‌تر کرده یا حتی به‌کلی از دست داده‌اند. این تغییر، نتیجه‌ی فشارهای انتخاب طبیعی برای کاهش هزینه‌های متابولیکی در محیط‌های تاریک است. اما ماهی خط‌طلایی شینگ‌رِن برخلاف این قاعده، چشمانی کاملاً بزرگ دارد.

این یافته، محققان را به این نتیجه رسانده که این ماهی احتمالاً مدت زیادی نیست که وارد زیستگاه غاری شده و هنوز در مرحله سازگاری قرار دارد. از آنجا که این گونه هنوز چشمان خود را حفظ کرده، می‌توان حدس زد که روند تطبیق آن به محیط تاریک هنوز به سرانجام نرسیده است و ممکن است در آینده، به سرنوشت سایر ماهیان غارزی دچار شود و چشمان خود را از دست بدهد.

مطالعه تاریخ تکاملی این ماهی: قدمتی چند میلیون ساله

برای درک بهتر تاریخ تکاملی این ماهی، پژوهشگران DNA آن را مورد بررسی دقیق قرار دادند. نتایج این تحقیق نشان داد که از بین رفتن فلس‌ها در جنس سینوسایکلوکِیلوس، یک پدیده نسبتاً جدید است و احتمالاً در دوره پلیستوسن (Pleistocene) رخ داده است. دوره پلیستوسن، که حدود ۲.۶ میلیون تا ۱۱ هزار سال پیش ادامه داشته، زمانی بوده که تغییرات اقلیمی گسترده‌ای در کره زمین رخ داده است و بسیاری از گونه‌های جانوری برای سازگاری با شرایط جدید، دستخوش تغییرات تکاملی شده‌اند.

این یافته‌ها به این نکته اشاره دارند که ماهی خط‌طلایی شینگ‌رِن یکی از تازه‌ترین گونه‌هایی است که مسیر تکامل به‌سوی زندگی در غارها را در پیش گرفته و احتمالاً طی میلیون‌ها سال آینده، تغییرات بیشتری را تجربه خواهد کرد.

خطراتی که این ماهی را تهدید می‌کند

با وجود تازگی این کشف، دانشمندان هشدار داده‌اند که این ماهی نادر ممکن است پیش از آنکه فرصت تکامل کامل در محیط غار را داشته باشد، در معرض انقراض قرار گیرد. علت اصلی این نگرانی، محل زیست این گونه است که در قلب یک روستا قرار دارد.

مهم‌ترین تهدیدهایی که این ماهی را در معرض خطر قرار داده‌اند:

• توسعه شهرنشینی در منطقه و احتمال تخریب زیستگاه آن
• آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های انسانی
• دخالت‌های مستقیم در محیط غارها، مانند تغییر مسیر جریان‌های آبی و استفاده‌های نادرست از منابع طبیعی
• دانشمندان تأکید کرده‌اند که حفاظت از این گونه باید در اولویت قرار گیرد، زیرا اگر اقدامات حفاظتی کافی انجام نشود، این ماهی ممکن است پیش از آنکه مسیر تکامل خود را به سرانجام برساند، برای همیشه از بین برود.

آینده‌ای نامشخص برای یک ماهی طلایی درخشان

کشف ماهی خط‌طلایی شینگ‌رِن، یک نمونه شگفت‌انگیز از فرایندهای تکاملی در دنیای طبیعی است. این گونه هنوز در حال تغییر و تطبیق با محیط زندگی خود است و می‌تواند به دانشمندان سرنخ‌های ارزشمندی درباره‌ی چگونگی سازگاری موجودات زنده با زیستگاه‌های جدید در طول زمان بدهد.

با این حال، آینده این ماهی وابسته به اقداماتی است که اکنون انجام می‌شود. اگر بتوان زیستگاه این ماهی را از مداخلات انسانی محافظت کرد، شاید شاهد تکامل و تغییرات جالب‌تری در نسل‌های آینده آن باشیم. اما در غیر این صورت، این ماهی طلایی ممکن است به سرنوشت بسیاری از گونه‌های در معرض خطر دچار شده و پیش از آنکه علم بتواند به‌طور کامل آن را مطالعه کند، ناپدید شود.