نوروز برای بسیاری از ما شادی، تازگی و دورهمی‌های خانوادگی را به همراه دارد. لحظه چیدن سفره هفت‌سین یا شنیدن صدای بهار، حس زندگی را زنده می‌کند. اما روانشناسان هشدار می‌دهند که همین جشن زیبا برای برخی افراد می‌تواند استرس و اضطراب به دنبال داشته باشد. پشت این سنت‌های دوست‌داشتنی، فشارها و انتظاراتی وجود دارد که گاهی حال آدم را خراب می‌کند. از خانه‌تکانی و خرید لباس نو گرفته تا مدیریت هزینه‌ها و برنامه‌ریزی دیدارها، همه این‌ها می‌توانند بار سنگینی روی دوش فرد بگذارند.

به گفته روانشناسان، این فقط خستگی ساده نیست. اگر این فشارها درست مدیریت نشوند، می‌توانند به اضطراب شدید یا حتی مشکلات روانی جدی‌تر منجر شوند. در این مقاله می‌خواهیم ببینیم چرا نوروز برای بعضی‌ها استرس‌زاست، این استرس چه تأثیری روی روانشان دارد و چطور می‌شود با راهکارهای علمی و کاربردی، عید را به روزهای آرام و شاد تبدیل کرد.

چرا نوروز می‌تواند استرس‌زا باشد؟

روانشناسان می‌گویند نوروز گاهی به یک رقابت ناخواسته تبدیل می‌شود. خودتان را تصور کنید: می‌خواهید خانه‌تان تمیز و مرتب باشد، سفره‌تان پر و زیبا به نظر بیاید و لباس‌های نو و شیکی بپوشید. اما این فقط از خودتان نیست؛ نگاه دیگران هم فشار را بیشتر می‌کند. مثلاً یکی از فامیل می‌آید و می‌گوید “چرا سفره‌ات این‌طور است؟” یا درباره وضع زندگی‌تان نظر می‌دهد. اینجاست که استرس شروع می‌شود.

حالا یک موقعیت واقعی را در نظر بگیرید: مادری که باید خانه را آماده کند، برای بچه‌ها خرید کند و مهمانی هم ترتیب دهد. ناگهان یکی زنگ می‌زند که “فردا می‌آییم دیدنت!” و او هنوز فرصت نکرده آجیل بخرد. روانشناسان معتقدند این فشارهای اجتماعی می‌توانند ذهن را به‌سرعت آشوب‌زده کنند.

موضوع بعدی، هزینه‌هاست. نزدیک سال نو که می‌شود، انگار همه‌چیز گران‌تر می‌شود: شیرینی، آجیل، لباس، هدیه. روانشناسان اشاره می‌کنند که اگر این مخارج از توان مالی فرد بیشتر باشد، احساس ناتوانی و نگرانی به سراغش می‌آید. مثلاً در مغازه ایستاده‌اید و فکر می‌کنید با این پول لباس بچه‌ها را بخرید یا پذیرایی مهمان‌ها را جور کنید؟

تغییر برنامه‌های روزانه هم عامل دیگری است. تعطیلات نوروز پر از دیدارها، سفرها و فعالیت‌های اجتماعی می‌شود که نظم زندگی را به‌هم می‌ریزد. روانشناسان می‌گویند برای کسی که به روال ثابت عادت دارد یا از شلوغی لذت نمی‌برد—مثل آدم‌های درون‌گرا—این تغییرات می‌تواند حسابی آزاردهنده باشد.

یک نکته دیگر هم مقایسه است. در شبکه‌های اجتماعی یا مهمانی‌ها، سفره‌های پرزرق‌وبرق و سفرهای لوکس دیگران را می‌بینید و با خودتان فکر می‌کنید “چرا من نمی‌توانم؟”. روانشناسان تأکید دارند که این حس کمبود خودش به استرس دامن می‌زند.

تأثیرات روانی اضطراب نوروزی

روانشناسان توضیح می‌دهند که استرس نوروز می‌تواند کم‌کم روی روان و جسم اثر بگذارد. اولش شاید فقط یک نگرانی کوچک باشد: “آیا مهمان‌ها از پذیرایی‌ام راضی‌اند؟” یا “اگر پولم نرسد چه؟”. اما این فکرها بزرگ‌تر می‌شوند. شب‌ها به جای استراحت، ذهنتان درگیر حساب‌وکتاب و برنامه‌ریزی فرداست و خوابتان نمی‌برد.

بدن هم واکنش نشان می‌دهد. تپش قلب، سردرد یا خستگی مداوم از نشانه‌هایی است که روانشناسان به آن‌ها اشاره می‌کنند. یک بار خودم قبل از عید آن‌قدر دنبال خرید دویدم که آخر روز فقط دلم می‌خواست ساکت بنشینم. این‌ها علائم اضطراب هستند که اگر ادامه پیدا کنند، جدی‌تر می‌شوند.

برای کسانی که از قبل با وسواس یا اضطراب اجتماعی درگیرند، نوروز می‌تواند شرایط را بدتر کند. روانشناسان می‌گویند مثلاً اگر وسواسی باشید، شاید ساعت‌ها نگران باشید که “آیا هفت‌سینم به‌اندازه کافی خوب است؟”. یا اگر از جمع فراری باشید، مهمانی‌های شلوغ فشار زیادی به شما وارد می‌کند.

در موارد شدید، این استرس می‌تواند به افسردگی فصلی یا حتی عصبانیت منجر شود. روانشناسان مثال می‌زنند که گاهی فرد آن‌قدر تحت فشار است که ناخودآگاه سر بچه‌ها یا خانواده‌اش فریاد می‌زند، فقط چون نمی‌تواند همه کارها را با هم مدیریت کند.

نوروز و تأثیرش روی گروه‌های خاص

واقعیت این است که نوروز برای همه یکسان نیست و بعضی گروه‌ها بیشتر در معرض استرس قرار می‌گیرند. مثلاً بچه‌ها را در نظر بگیرید: از یک طرف عیدی و لباس نو برایشان هیجان‌انگیز است، اما اگر پدر و مادرشان مضطرب باشند، این حس به آن‌ها هم منتقل می‌شود.

سالمندان هم گاهی نوروز را با دلتنگی تجربه می‌کنند. اگر توانایی‌شان برای مهمانی دادن یا دور هم جمع شدن کم شده باشد، حسرت گذشته حالشان را می‌گیرد.

کسانی که عزیزی را از دست داده‌اند هم در این روزها ضربه بیشتری می‌خورند. جای خالی یک نفر—مثلاً مادربزرگی که همیشه سبزه گره می‌زد—می‌تواند غم و اضطراب را عمیق‌تر کند.

شاغل‌ها هم با چالش خودشان روبه‌رو هستند. تعطیلات کوتاه و نیاز به تعادل بین کار و خانواده، می‌تواند آن‌ها را تحت فشار بگذارد.

راهکارهایی برای مدیریت استرس نوروزی

روانشناسان برای این استرس‌ها راهکارهای ساده و مؤثری دارند که می‌تواند حالتان را بهتر کند:

• توقعات را کم کنید: لازم نیست همه‌چیز بی‌نقص باشد. یک نوروز ساده با حال خوب، از عید پر زرق‌وبرق اما پراسترس بهتر است. مثلاً به جای اینکه کل خانه را زیر و رو کنید، فقط بخش‌هایی که مهمان‌ها می‌بینند را مرتب کنید و به خودتان سخت نگیرید.
• هزینه‌ها را مدیریت کنید: قبل از عید بودجه‌تان را مشخص کنید. به جای خریدهای گران، روی حس خوب دورهمی‌ها تمرکز کنید. مثلاً یک چای گرم و گفت‌وگو می‌تواند به اندازه یک هدیه پرهزینه ارزشمند باشد. حتی می‌توانید با مهمان‌ها قرار بگذارید که به جای هدیه، فقط حضورشان را به هم هدیه کنند.
• برنامه‌ریزی منطقی داشته باشید: دیدارها را در طول تعطیلات تقسیم کنید. اگر خسته شدید، با یک عذرخواهی مودبانه به خودتان استراحت بدهید. مثلاً بگویید “این بار نمی‌رسم، ولی حتماً بعداً می‌بینمتان”. این کار به شما فرصت می‌دهد انرژی‌تان را بازیابی کنید.

• آرامش را تمرین کنید: روانشناسان تکنیک‌های مختلفی را پیشنهاد می‌دهند. یکی از ساده‌ترین‌ها تنفس عمیق است: چهار ثانیه نفس بکشید، چهار ثانیه نگه دارید و چهار ثانیه آرام بیرون بدهید. این کار ضربان قلب را تنظیم می‌کند و ذهن را آرام می‌کند. پیاده‌روی کوتاه در پارک یا گوش دادن به موسیقی آرام هم گزینه‌های دیگری است که متخصصان توصیه می‌کنند. مثلاً یک ربع در روز را به خودتان اختصاص دهید و از شلوغی دور شوید.
• از متخصص کمک بگیرید: اگر حس کردید نمی‌توانید، با روانشناس آنلاین مشورت کنید. صحبت با یک نفر که راهکارهای علمی بلد است، می‌تواند بار ذهنتان را سبک کند. پلتفرم‌ها به شما امکان می‌دهند سریع و آنلاین راهنمایی بگیرید، بدون اینکه لازم باشد از خانه بیرون بروید.

تحقیقات روانشناسی درباره نوروز

روانشناسان در سال‌های اخیر به بررسی تأثیر نوروز بر سلامت روان پرداخته‌اند و نتایج جالبی به دست آورده‌اند. مثلاً پژوهشی که در ایران انجام شده، نشان می‌دهد حدود ۳۰ درصد از مردم در روزهای منتهی به نوروز افزایش سطح استرس را گزارش می‌کنند. روانشناسان معتقدند این آمار به‌خاطر فشارهای مالی و اجتماعی است که در این دوره شدت می‌گیرد.

یک مطالعه دیگر روی افرادی که به اضطراب اجتماعی مبتلا بودند، نشان داد که تعطیلات نوروز علائمشان را تا ۴۰ درصد تشدید می‌کند، چون مجبورند در جمع‌های شلوغ حاضر شوند. این افراد اغلب ترجیح می‌دهند از دیدارها دوری کنند، اما فشار فرهنگی این اجازه را به آن‌ها نمی‌دهد.

تحقیقات همچنین به تأثیر نوروز روی خواب اشاره دارند. روانشناسان دریافته‌اند که تغییر برنامه‌های روزانه و نگرانی‌های مالی باعث می‌شود افراد در این ایام کمتر از حد معمول بخوابند، و این کمبود خواب خودش اضطراب را بیشتر می‌کند. مثلاً در یک پژوهش، شرکت‌کنندگان گزارش دادند که شب‌های قبل از عید به‌طور متوسط دو ساعت کمتر از روزهای عادی می‌خوابند.

در مورد راهکارها هم پژوهش‌ها حرف برای گفتن دارند. روانشناسان در مطالعاتشان نشان داده‌اند که تکنیک‌های ساده مثل تنفس عمیق یا برنامه‌ریزی منظم، تا ۵۰ درصد از شدت استرس کم می‌کند. این یافته‌ها تأیید می‌کنند که با چند تغییر کوچک، می‌شود نوروز را به تجربه‌ای آرام‌تر تبدیل کرد.

نتیجه‌گیری

نوروز می‌تواند روزهای شاد و خاطره‌انگیزی بسازد، اما روانشناسان هشدار می‌دهند که فشارهای اجتماعی، مالی و تغییرات زندگی ممکن است این شادی را کم‌رنگ کنند. با راهکارهایی مثل کاهش توقعات، مدیریت بودجه و کمک گرفتن از متخصصان، می‌شود این چالش‌ها را پشت سر گذاشت. اگر دنبال یک عید آرام هستید، “دکترساینا” با مشاوره آنلاینش کنار شماست. حالا وقتش است برای روانتان قدمی بردارید و نوروز را با آرامش تجربه کنید.