بیماری‌های قلبی و عروقی همچنان مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر در سراسر جهان به شمار می‌روند. هر سال میلیون‌ها نفر به دلیل حملات قلبی و سکته‌های مغزی جان خود را از دست می‌دهند. بسیاری از این موارد به دلیل آترواسکلروز atherosclerosis (تصلب شرایین) رخ می‌دهند، یک بیماری که باعث باریک شدن و سخت شدن رگ‌های خونی می‌شود. در حال حاضر، روش‌های پیشگیری و درمانی شامل مصرف داروهای کاهش‌دهنده کلسترول مانند استاتین‌ها statins و داروهای رقیق‌کننده خون است. این داروها می‌توانند روند بیماری را کند کنند، اما آن را به‌طور کامل متوقف نمی‌کنند.

اما چه می‌شود اگر راهی وجود داشته باشد که بتواند از بروز این بیماری از همان ابتدا جلوگیری کند؟ حالا، دانشمندان در حال توسعه واکسنی هستند که می‌تواند از حملات قلبی و سکته مغزی جلوگیری کند. همان‌طور که واکسن‌ها توانسته‌اند از ما در برابر بیماری‌های عفونی مانند کووید-۱۹ محافظت کنند، این فناوری ممکن است روزی بتواند سیستم ایمنی بدن را به گونه‌ای هدایت کند که با آترواسکلروز مقابله کند و از بروز بیماری‌های قلبی جلوگیری کند.

چرا آترواسکلروز یک مشکل جدی است؟

آترواسکلروز یکی از عوامل اصلی سکته مغزی و حمله قلبی است. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که مواد چرب، کلسترول، کلسیم و دیگر ترکیبات در داخل دیواره رگ‌های خونی تجمع پیدا کرده و باعث ایجاد پلاک‌های سخت می‌شوند.

مشکل اصلی این است که این پلاک‌ها دو تهدید بزرگ ایجاد می‌کنند:

باریک شدن رگ‌ها: با تجمع این پلاک‌ها، فضای داخلی رگ‌ها کم شده و جریان خون به شدت محدود می‌شود. این محدودیت جریان خون می‌تواند باعث درد قفسه سینه (آنژین angina) و کاهش اکسیژن‌رسانی به اندام‌های بدن شود.
انسداد ناگهانی: در برخی موارد، این پلاک‌ها پاره شده و قطعاتی از آنها وارد جریان خون می‌شوند. این قطعات می‌توانند باعث ایجاد لخته‌های خونی شوند که رگ‌ها را به‌طور کامل مسدود می‌کنند. اگر این انسداد در رگ‌های قلب رخ دهد، منجر به حمله قلبی می‌شود و اگر در مغز رخ دهد، سکته مغزی اتفاق می‌افتد.

واکسنی که سیستم ایمنی را برای مقابله با آترواسکلروز تنظیم می‌کند

پروفسور زیاد مَلّات Ziad Mallat، متخصص پزشکی قلب و عروق از دانشگاه کمبریج، به دنبال راهی برای متوقف کردن این روند است. او بر این باور است که واکسن می‌تواند کلیدی برای حل این مشکل باشد.

به گفته او، آترواسکلروز نه‌تنها یک اختلال ناشی از کلسترول بالا است، بلکه یک بیماری مربوط به سیستم ایمنی نیز محسوب می‌شود. هنگامی که چربی‌ها در دیواره رگ‌ها تجمع پیدا می‌کنند، سیستم ایمنی بدن آن را به عنوان یک تهدید تلقی کرده و واکنش نشان می‌دهد. اما این واکنش بیش از حد شدید می‌تواند منجر به التهاب مزمن شده و وضعیت را بدتر کند. در واقع، بدن با حمله به خودش، آسیب بیشتری به رگ‌های خونی وارد می‌کند.

او در حال رهبری یک پروژه بزرگ به نام iMAP است که هدف آن درک بهتر این بیماری و توسعه روش‌های جدید برای کنترل آن است. تیم او شامل دانشمندان از حوزه‌های مختلف، از زیست‌شناسی و ژنتیک گرفته تا هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی است. آنها قصد دارند با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، نقشه‌ای سه‌بعدی از پلاک‌های چربی ایجاد کنند که به درک دقیق‌تر نقش سلول‌های ایمنی در آترواسکلروز کمک خواهد کرد.

پیشرفت‌های جدید در واکسن‌های ضد آترواسکلروز

در حالی که تحقیقات کمبریج روی درک بهتر این بیماری متمرکز است، گروهی از دانشمندان چینی موفق شده‌اند یک واکسن آزمایشی برای پیشگیری از تصلب شرایین توسعه دهند. این واکسن که در مجله Nature Communications منتشر شده، بر پایه فناوری نانو طراحی شده و نتایج آن در مدل‌های حیوانی موفقیت‌آمیز بوده است.

این واکسن از پروتئینی به نام p210 استفاده می‌کند که در کاهش التهاب و کند کردن روند آترواسکلروز نقش دارد. محققان این پروتئین را به نانوذرات اکسید آهن متصل کرده‌اند و همراه با یک ادجوانت adjuvant (تقویت‌کننده واکنش ایمنی)، آن را به بدن تزریق می‌کنند.

عملکرد این واکسن به این صورت است که ابتدا سیستم ایمنی را تحریک می‌کند تا علیه پلاک‌های چربی واکنش نشان دهد. سپس، سلول‌های دندریتیک dendritic cells فعال شده و آنتی‌بادی‌هایی را تولید می‌کنند که می‌توانند از ایجاد پلاک‌های جدید جلوگیری کنند.

نتایج اولیه آزمایش‌های حیوانی نشان داده است که این واکسن توانسته است روند آترواسکلروز را کند کرده و میزان پلاک‌های چربی را کاهش دهد. با این حال، هنوز نیاز به تحقیقات بیشتری برای بررسی ایمنی و تأثیر آن بر انسان وجود دارد.

واکسن علیه بیماری‌های قلبی: رویا یا واقعیت؟

اگرچه این تحقیقات در مراحل اولیه قرار دارند، اما امیدهای زیادی را برای آینده ایجاد کرده‌اند. تصور کنید که روزی به جای مصرف روزانه داروهای مختلف برای کنترل کلسترول و جلوگیری از حملات قلبی، تنها با دریافت یک واکسن بتوان از این مشکلات جلوگیری کرد.

مزایای احتمالی این روش شامل موارد زیر است:

کاهش نیاز به داروهای روزانه: بسیاری از افراد باید برای سال‌ها داروهایی مانند استاتین‌ها مصرف کنند که می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند.

کاهش نیاز به جراحی‌های پرهزینه: در حال حاضر، بیمارانی که دچار انسداد رگ‌ها هستند، باید تحت عمل‌هایی مانند آنژیوپلاستی angioplasty یا قرار دادن استنت stent قرار بگیرند. اما واکسن می‌تواند این نیاز را کاهش دهد.

افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی: با کاهش خطر حملات قلبی و سکته، افراد می‌توانند زندگی سالم‌تری داشته باشند.

آیا این واکسن به زودی در دسترس خواهد بود؟

اگرچه این تحقیقات نشان داده‌اند که واکسن‌های ضد آترواسکلروز می‌توانند پتانسیل زیادی برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی داشته باشند، اما هنوز راه درازی تا تبدیل‌شدن به یک درمان قطعی برای انسان وجود دارد. دانشمندان باید آزمایش‌های بالینی گسترده‌ای انجام دهند تا مطمئن شوند این واکسن‌ها ایمن و مؤثر هستند.

با این حال، این پژوهش‌ها نقطه عطف مهمی در علم پزشکی به شمار می‌روند. برای اولین بار، ما به جای درمان علائم بیماری، به دنبال ریشه‌کن کردن آن هستیم. اگر این تلاش‌ها موفقیت‌آمیز باشند، ممکن است در آینده‌ای نه‌چندان دور، شاهد دنیایی باشیم که در آن حملات قلبی و سکته‌های مغزی دیگر یک تهدید جدی برای سلامت عمومی نباشند.

منابع: + و +