به گزارش سلامت نیوز به نقل از هم میهن، رشت، شهر باران است. شهری که حالا سال‌هاست بارش مداوم باران، خبر چندان خوشایندی برای مردمش نیست. ترس از گرفتگی معابر، تعطیلی اجباری کسب‌وکارها، قطعی برق، مخلوط شدن فاضلاب با آب شهری و مشکلاتی از این دست، باران را بیشتر به یک بحران تبدیل کرده است؛ کافی است یک باران شدید ببارد تا زندگی روزمره مختل شود، ماشین‌ها در آب فرو بروند، پیاده‌روها غرق شوند و بازار از رونق بیفتد.
رشت، همان شهری که در شبکه‌های اجتماعی با عکس‌های میدان شهرداری، خانه‌های رنگارنگ و کوچه‌های سرسبزش شناخته می‌شود، در روزهای بارانی، چهره‌ای دیگر دارد؛ وقتی باران شدت می‌گیرد، خیابان‌ها بیشتر از همیشه چاله‌هایشان را نشان می‌دهند و شهروندان برای انجام کارهای روزانه به‌دنبال راهی برای عبور از معابر بسته می‌گردند.
بهمن‌ماه امسال، یکی از همین روزهای سخت بود. در کمتر از ۴۸ ساعت، بیش از ۱۲۰ میلی‌متر باران بارید و بار دیگر ضعف زیرساخت‌های شهری را به رخ کشید. خیابان‌های اصلی و فرعی، به‌ویژه در مناطق مرکزی و محله‌های نزدیک به رودخانه، در آب فرو رفتند. سطح آب در برخی نقاط به بیش از ۳۰ سانتی‌متر رسید. مغازه‌دارانی که سال‌هاست با این وضعیت دست‌وپنجه نرم می‌کنند، از همان لحظات ابتدایی، بی‌آنکه امیدی به مدیریت بحران داشته باشند، با بیل و سطل، آب را از داخل مغازه‌هایشان بیرون می‌ریختند.
این نخستین‌بار نبود که باران، رشت را فلج می‌کرد. بارها وعده اصلاح زیرساخت‌های شهری داده شده اما همچنان با هر بارش شدید، سناریوی همیشگی تکرار می‌شود؛ ترافیک‌های سنگین، خیابان‌های بسته، گلایه‌های بی‌پاسخ شهروندان و درنهایت عادی شدن ماجرا تا بارندگی بعدی! شبکه فاضلاب شهری هم که قرار بود باران را از سطح خیابان‌ها جمع کند همچنان ناکارآمد است و در بسیاری از مناطق، نه‌تنها کمکی به کاهش آبگرفتگی نمی‌کند، بلکه با پس‌زدن آب، معضل را دوچندان می‌کند.
در همین ماه بهمن به گفته بعضی از شهروندان، در مناطق مسکونی مختلف رشت، آب شهری بوی نامطبوع داشت و تا مدت حداقل دوهفته بعد از اتمام بارندگی، بسیاری ترجیح می‌دادند که از آب شهری استفاده نکنند. هرچند رئیس مرکز بهداشت استان گیلان در همان روزها اعلام کرد که مصرف آب شهری در همه مناطق به‌غیر از پیربازار، هیچ مشکلی ندارد.
رحیم شوقی، شهردار رشت نیز در آن زمان اعلام کرد: «ظرفیت آب رودخانه‌ها قبل از ورود به شهر تکمیل بود و با شدت بارش‌ها سبب شد، منازل مسکونی حوالی رودخانه‌ها زیر آب بروند. در بعضی از مناطقی که دچار آبگرفتگی شدند، پروژه لوله‌گذاری جمع‌آوری آب‌های سطحی انجام شده اما حجم بارش‌ها، خروجی لوله‌ها را زیر آب برده و ارائه خدمات را با مشکل مواجه کرده است.»
اما حرف شهروندان، حکایت دیگری است. مائده، یکی از شهروندان رشت که در بلوار خرمشهر زندگی می‌کند، می‌گوید: «با وجود اینکه خانه ما از حریم رودخانه فاصله دارد و در خیابانی زندگی می‌کنیم که مهندسی‌ساز است و جزو بافت قدیمی شهر محسوب نمی‌شود، باز هم با مشکل آبگرفتگی شدید مواجه بودیم. اساساً بسیاری از خیابان‌های رشت به‌صورتی طراحی نشده‌اند که بتوانند آب باران را به سمت رودخانه‌ها هدایت کنند.
در همین بارندگی شدید بهمن‌ماه، نه‌تنها امکان رفت‌وآمد به صورت پیاده نبود، بلکه خیلی‌ها نمی‌توانستند با ماشین هم رفت‌وآمد کنند، چون بعضاً یا ماشین‌ها در آبگرفتگی خاموش می‌شدند یا از نظر فنی مشکل پیدا می‌کردند.» او ادامه می‌دهد: «آبگرفتگی آنقدر زیاد بود که حتی پارکینگ‌های خانه‌ها را هم آب گرفته بود. مجبور بودیم برای چند روز از آسانسور هم استفاده نکنیم، چون محوطه زیرساختی آسانسور را هم آب گرفته بود و احتمال برق‌گرفتگی وجود داشت. درنهایت بعد از بارندگی به‌مرور برخی از آب‌گرفتگی‌ها برطرف شدند اما باز هم برخی از کوچه‌ها همچنان آب گرفته بودند که بعد از چند روز آمدند و درهای اگو را برداشتند تا مشکل برطرف شود.»
پروژه لوله‌گذاری آب‌های سطحی بیش از 10 سال است که آغاز شده و تاکنون ده‌ها میلیارد تومان بودجه صرف آن شده ولی هنوز تکمیل نشده و در بسیاری از نقاط شهری همانند گلسار اجرایی نشده است. یکی از کسبه خیابان گلسار می‌گوید: «با هر بارانی که می‌آید، مغازه‌ام غرق می‌شود. این همه پول خرج شده و هر سال با همین مشکل درگیریم. هر بار با هر آبگرفتگی، مجبوریم که خودمان دست به کار شویم و آب‌هایی که وارد مغازه‌هایمان شده است را خارج کنیم و به خیابان بریزیم!»
مشکل مدیریت آب‌های سطحی رشت فقط مربوط به لوله‌های شهری نیست. رودخانه‌های زرجوب و گوهررود که در منطقه شهری قرار دارند و می‌توانند این آب‌های سطحی را هدایت کنند نیز مدت‌هاست که به کانال‌های فاضلاب و زباله تبدیل شده‌اند. لایروبی نکردن این رودخانه موجب شده است که توان نگه‌داشتن این حجم از آب را نداشته باشند و آب‌های ورودی را به مناطق شهری اطراف خود، پس بزنند. فعالان محیط‌زیست هم بارها هشدار داده‌اند که آلودگی این رودخانه‌ها نه‌تنها سلامت مردم را تهدید می‌کند، بلکه به تالاب انزلی هم آسیب جدی می‌رساند. ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها و نابودی پوشش گیاهی هم زه‌کشی را مختل کرده است.
پیمان بازدیدی، فعال محیط‌زیست گیلان به «هم‌میهن» می‌گوید: «وقتی مدیری در یک حوزه تخصص ندارد و مسئولیتی را در یک نهاد دولتی برعهده می‌گیرد، قطعاً این دست از اتفاقات هم مداوم تکرار می‌شوند. برخی از مدیران حتی توانایی لایروبی یک جوی آب را هم ندارند، چه برسد به آنکه بخواهند برای لایروبی رودخانه‌ها اقدامی بکنند. این موضوع هم اصلا به جریان‌ها و احزاب سیاسی ارتباطی ندارد، هر گروهی از مدیران که براساس جریان‌های سیاسی تاکنون روی کار آمده‌اند، نتوانسته‌اند این موضوع را مدیریت کنند.
متخصصان حوزه محیط‌زیست به ناچار کنج خانه نشسته‌اند و مدیرانی که سررشته و تخصص ندارند، سکان را به دست گرفته‌اند و برای فریادهای ما فعالان محیط‌زیست هم گوش شنوایی وجود ندارد.» او معتقد است که مدیریت ناکارآمد، عامل اصلی مشکلات زیست‌محیطی و بحران‌های آبگرفتگی است. به گفته او، بسیاری از جوی‌های آبی که به‌عنوان زه‌کش عمل می‌کردند، یا پُر شده‌اند یا لایروبی نشده و از بین رفته‌اند.
درنتیجه مسیر برای سیلاب باز شده است: «زه‌کش‌ها را خراب کردند و روی آنها خانه ساختند و حالا هر بارندگی به سیلاب تبدیل می‌شود. البته که وقوع سیلاب در گیلان پدیده تازه‌ای نیست، اما اکنون که شهرنشینی بیشتر شده و نقش دنیای مجازی پُررنگ‌تر شده است، برخی به اشتباه تصور می‌کنند که این بحران‌ها تازه است.»
چندسال پیش، بانک جهانی به استان گیلان بودجه‌ای داد تا مشکلات فاضلاب شهر رشت را برطرف کند. این پروژه چندسال اجرا شد اما به گفته بازدیدی، بودجه آن صرف موضوعات دیگری شد که هنوز هم مشخص نیست چگونه هزینه شده است: «درواقع این پروژه بیشتر دفن‌کردن لوله بود تا اصلاح فاضلاب شهر رشت. در این شرایط برخی از منتقدان به اشتباه انگشت اتهام را به‌سمت سازمان محیط‌زیست می‌گیرند.
درحالی‌که متولی اصلی آب، شرکت آب منطقه‌ای، زیرمجموعه وزارت نیرو است. ازسوی‌دیگر نمایندگان شهری هم که در این انتخابات اخیر با حداقل رأی مردمی روی کار آمدند، حتی توانایی گرفتن کمترین حقوق مردم شهرشان را هم ندارند. بنابراین هیچ امیدی نیست که بتوان مشکلات آب و فاضلاب و زیست‌محیطی استان گیلان به‌راحتی یا به‌زودی، برطرف شود.»
پروژه بانک جهانی از پروژه‌های بسیار پُر سروصدای رشت بود که از سال 88 به بعد اجرا نشد. منصور زیارتی، مدیر بازرگانی شرکت لوله‌سازی که وظیفه تامین لوله‌های پروژه مدیریت آب‌های سطحی شهر را برعهده دارد، پروژه بانک جهانی را متفاوت از طرح جمع‌آوری آب‌های سطحی می‌داند. او می‌گوید: «این پروژه در دوره اصلاحات توسط بانک جهانی برای آبرسانی به شهر رشت به اجرا درآمد و اساس آن برای تأمین آب شرب سالم بود. اما به‌صورکلی با پروژه مدیریت آب‌های سطحی تفاوت‌های زیادی دارد.»
زیارتی که نزدیک به 12 سال است از نزدیک شاهد پروژه جمع‌آوری آب‌های سطحی شهری بوده است، می‌گوید: «از سال 90 استارت پروژه‌های جمع‌آوری و هدایت آب‌های سطحی شهر رشت، زده شد. در ابتدا این پروژه تحت نظر مدیریت بحران استان بود، ولی بعد از مدتی آن را به شهرداری واگذار کردند. اساساً از آنجایی که این پروژه در محدوده شهری انجام می‌شد، شهرداری باید مسئولیت آن را به‌عهده می‌گرفت.»
او ادامه می‌دهد: «اولین بخش پروژه با لوله‌گذاری حدود یک کیلومتر شروع شد و وقتی اثرات آن را دیدند، بلافاصله و بدون طی مراحل اداری، بخش دوم آن را آغاز کردند. درنهایت تا به‌امروز، 25 کیلومتر لوله‌گذاری در سطح شهر رشت انجام شده است.»
زیارتی درباره چالش‌های فعلی آبگرفتگی در سطح شهر می‌گوید: «مشکلات هنوز وجود دارد و کسی نمی‌تواند منکر آن باشد، اما برای ارزیابی یک پروژه باید به شرایط قبل و بعد از اجرای آن نگاه کرد. باید بررسی کنیم که وضعیت پیش از شروع پروژه چه بود و حالا چه تغییراتی حاصل شده است. این پروژه از محله‌های بحرانی شروع شد که امروز مشکل آنها برطرف شده است. بسیاری دیگر از مناطق وجود دارند که هنوز پروژه در آنها به مرحله اجرا در نیامده، اما قرار است در تمام بخش‌های استان گیلان ادامه پیدا کند.»
یکی دیگر از شهروندان رشت که در خیابان رشتیان زندگی می‌کند، مشکلات مربوط به آسفالت خیابان‌ها و کوچه‌های رشت را در میزان آبگرفتگی، موثر می‌داند. فرزین می‌گوید: «وضعیت آسفالت رشت اصلاً مناسب نیست. نه‌تنها کوچه‌ها بلکه تمام خیابان‌های اصلی هم چاله دارند. این چاله‌ها به‌خاطر کیفیت پایین آسفالت به وجود می‌آیند. بعد از هر بارندگی، تعداد این چاله‌ها بیشتر هم می‌شود و با کمترین میزان برف و بارانی، آسفالت‌ها شسته می‌شوند و به‌خاطر کیفیت پایین آسفالت‌ها، به چاله تبدیل می‌شوند.
طبیعتاً وقتی باران زیاد و آبگرفتگی ایجاد می‌شود، این چاله‌ها پر از آب می‌شوند، اما برای راننده‌ها اصلاً قابل تشخیص نیست که عمق این چاله‌ها چقدر است. همین موضوع باعث می‌شود بسیاری از مردم درگیر خسارت شوند و کسی هم اصلاً به این موضوع توجهی ندارد، درصورتی‌که این موضوع به یک مشکل عادی برای مردم رشت تبدیل شده است.»
محمدحسین واثق کارگرنیا، رئیس شورای اسلامی شهر رشت نیز کیفیت پایین آسفالت‌های این شهر را تایید می‌کند و می‌گوید: «کیفیت مصالح به‌خصوص نوع قیری که در اختیار شهرداری قرار می‌گیرد، بعضاً بسیار ضعیف است. ازسوی‌دیگر اجرای نادرست اصلاح و لکه‌گیری نیز باعث می‌شود که تعداد چاله‌ها در معابر اصلی و فرعی افزایش پیدا کند. اما موضوع مهمتر درواقع تاثیر شرایط جوی بر ماندگاری آسفالت‌هاست. بارندگی‌ها تاثیر بسیار منفی بر آسفالت‌های شهری می‌گذارند و منجر به فرونشست بخش‌هایی از آسفالت‌ها می‌شوند.
ما هم بر لزوم تهیه و تولید آسفالت مرغوب‌تر تاکید داریم و به همین خاطر هم به عوامل سازمان عمران در کارخانه تولید آسفالت تاکید کرده‌ایم که در بحث انتخاب نوع مصالح دقت بیشتری داشته باشند. همچنین قرار است که روی کار پیمانکاران در مرحله اجرایی، نظارت بیشتری داشته باشیم.» او می‌گوید که درحال‌حاضر برای پروژه‌های روکش، لکه‌گیری و زیرسازی آسفالت‌ها برای هر منطقه در حدود 70 هزار کیلومتر قرارداد بسته‌ایم: «براین‌اساس برای هر محله در شهر رشت با دو پیمان‌کار قرارداد بسته‌ایم و قرار است این پروژه در همین روزهای باقی‌مانده به سال جدید، آغاز شود. به‌طورکلی باتوجه به قراردادهای منعقدشده، قرار است در سال آینده اقدامات وسیعی در موضوع آسفالت داشته باشیم.»
رئیس شورای شهر رشت معتقد است که پروژه مدیریت آب‌های سطحی رشت، بسیار وسیع است و نمی‌توان آن را برای تمام مناطق شهری در بازه زمانی کوتاهی اجرا کرد. او می‌گوید: «در این سال‌ها، پروژه مدیریت آب‌های سطحی را برای بیشتر معابر اصلی اجرا کرده‌ایم و حتی در برخی از محله‌ها، برای معابر فرعی نیز انجام شده است؛ اما از آنجایی که حوزه موردنظر پروژه وسیع است و روزبه‌روز شاهد گشترس شهر هستیم، هنوز در این زمینه به‌ویژه در حاشیه شهر، با مشکلاتی مواجه هستیم. البته در بودجه سال 1404 این پروژه را نیز در نظر گرفته‌ایم که بتوانیم آن را در معابر باقی‌مانده هم اجرا کنیم.»
کارگرنیا ادامه می‌دهد: «باید در نظر داشت که در سال‌های گذشته، رشت نهرهای متعددی داشت که هنگام بارندگی شدید یا سیلاب، نقش بسیار مهمی را در جلوگیری از آبگرفتگی ایفا می‌کردند. متاسفانه با ساخت‌وسازهای متعدد و از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، این نهرها هم از بین رفتند. ازسوی‌دیگر با افزایش جمعیت و ساخت خانه‌های بسیار، فاضلاب‌ها نیز جوابگوی این بارندگی‌ها نیستند. بنابراین درواقع باید پروژه لوله‌گذاری را در اکثر مناطق شهری اجرایی کنیم که اصلاً پروژه کوچکی نیست، بسیار زمان‌بر است و نیازمند اعتبار بسیار زیاد است. با این وجود این پروژه با هدف‌گذاری محله‌هایی که بیش از سایرین در معرض خسارت و آسیب هستند، همچنان ادامه دارد.»
این دست مشکلات تنها به استان گیلان محدود نمی‌شوند و بسیاری از استان‌های دیگر نیز با چالش‌های مشابهی روبه‌رو هستند. بحران‌هایی مثل کم‌آبی، مدیریت نادرست پسماند و نابسامانی در زیرساخت‌های محیط‌زیستی، مسائلی‌اند که در بسیاری از نقاط کشور مشاهده می‌شوند. بااین‌حال گیلان به‌دلیل شرایط اقلیمی و تراکم جمعیتی، بیش‌ازپیش تحت‌تأثیر این معضلات قرار گرفته است. در این میان، گروه‌های مردم‌نهاد و فعالان محیط‌زیست تلاش می‌کنند تا با اطلاع‌رسانی و مطالبه‌گری، مسیر حل این مشکلات را هموار کنند.
بازدیدی درباره این تلاش‌ها می‌گوید: «هرچند هیچ‌گاه این افشاگری‌ها یا مطالبه‌گری‌ها عملاً فایده‌ای نداشته است. به‌عنوان مثال، ما در استان گیلان درگیر کم‌آبی هستیم. هرسال وقت کاشت برنج،با این بحران مواجه می‌شویم و پیشنهاد می‌دهیم که حداقل به همان شیوه سنتی و چیدن سنگ‌چین، آب کشاورزی را مدیریت کنیم اما پاسخ، همان هیچ است. ازسوی‌دیگر دو سال است که طرح آموزش پسماند روستایی را داریم که عملاً بی‌نتیجه مانده است.
من چهار سال پیش دهیار روستای سقالکسار بودم، این طرح را اجرایی کردم، دو مرتبه دهیار نمونه کشور شدم و این روستا را به روستای بدون زباله تبدیل کردم، اما طی این سال‌ها حتی یک‌بار هم یکی از مسئولان پیشنهاد نداد که این طرح را به دهیارهای دیگر، به‌صورت رایگان آموزش بدهیم. دوست ندارند یک گروه مردم‌نهاد بتوانند مشکلات شهری و محیط‌زیستی را برطرف کنند.»
این فعال محیط‌زیست در عین حال معتقد است که بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی رشت ناشی از نبود مطالبه‌گری عمومی است: «یکی از مشکلات ما در ایران، نبود آگاهی اجتماعی است، درنتیجه مطالبه‌گران خوب و شهروندان مسئولیت‌پذیری هم نیستیم. ما مردم باید در وهله نخست خودمان به محیط‌زیست احترام بگذاریم و بعد در گام بعدی سراغ مطالبه‌گری برویم، اما متاسفانه هنوز با آن نقطه فاصله بسیاری داریم.»
نگار که در خیابان انصاری رشت زندگی می‌کند، درباره موضوع لزوم مطالبه‌گری شهروندان نظر دیگری دارد: «ما در شرایطی هستیم که عملاً هیچ‌گونه خدمات شهری مناسبی دریافت نمی‌کنیم. شهر رشت وسایل حمل‌ونقل عمومی ندارد. نه مترویی وجود دارد و نه اتوبوس‌های شهری آنقدر فعال هستند. شهرداری در بسیاری از مناطق حتی زباله‌های شهری را هم نمی‌تواند به‌درستی جمع‌آوری کنند. مطالبه‌گری زمانی فایده دارد که شما درگیر حداقل‌ها نباشید یا اینکه گوش شنوایی وجود داشته باشد. این‌همه فریاد برای محیط‌زیست، لایروبی رودخانه‌ها یا خراب نکردن خانه‌ها قدیمی رشت، به کجا رسید؟»
این تصویر واقعی از رشتِ بارانی است؛ از فرسودگی زیرساخت‌ها تا مدیریت ناکافی آب‌های سطحی. در هر بارش باران، خیابان‌ها و معابر شهری تبدیل به دریای گل‌آلودی می‌شوند که نه‌تنها زندگی روزمره را مختل می‌کند، بلکه به منازل و کسب‌وکارهای مردم هم آسیب می‌زند.