بیماری ای-کولی (Escherichia coli) که معمولاً به اختصار E. coli نامیده می‌شود، نوعی باکتری است که به‌طور طبیعی در روده انسان و حیوانات گرم‌خون زندگی می‌کند. بیشتر گونه‌های E. coli بی‌ضرر هستند و حتی در عملکرد صحیح دستگاه گوارش نقش دارند، اما برخی از سویه‌های خاص این باکتری می‌توانند بیماری‌های شدید و گاه خطرناکی ایجاد کنند. در این مقاله به بررسی جامع بیماری E. coli، انواع آن، علائم، راه‌های انتقال، روش‌های پیشگیری و درمان خواهیم پرداخت.

 کشف و طبقه‌بندی

باکتری E. coli اولین بار در سال 1885 توسط تئودور اشریش (Theodor Escherich)، پزشک آلمانی کشف شد. نام این باکتری از نام خانوادگی کاشف آن گرفته شده است. E. coli یک باکتری گرم منفی، میله‌ای شکل، بی‌هوازی اختیاری است که توانایی زندگی در محیط‌های فاقد اکسیژن را نیز دارد.

 نقش E. coli در بدن

اکثر سویه‌های E. coli در روده زندگی می‌کنند و در:

• گوارش غذا
• تولید ویتامین K
• مقابله با باکتری‌های مضر دیگر

نقش مهمی ایفا می‌کنند. اما گونه‌های پاتوژن می‌توانند عفونت‌های شدید ایجاد کنند.

 سویه‌های غیر پاتوژن

این گروه شامل گونه‌هایی است که در روده زندگی می‌کنند و برای انسان بی‌ضرر هستند. آن‌ها بخش طبیعی میکروبیوم انسان‌اند.

 سویه‌های پاتوژن (بیماری‌زا)

شامل گونه‌هایی که بیماری ایجاد می‌کنند. مهم‌ترین سویه‌های پاتوژن عبارت‌اند از:

 ETEC (Enterotoxigenic E. coli)

• عامل اسهال مسافرتی
• تولید توکسین روده‌ای که منجر به اسهال آبکی می‌شود.

 EPEC (Enteropathogenic E. coli)

• ایجادکننده اسهال شدید در کودکان
• عامل تخریب پرزهای روده‌ای

 EHEC (Enterohemorrhagic E. coli)

• تولیدکننده شیگا توکسین (Shiga toxin)
• سویه معروف: O157:H7
• منجر به اسهال خونی، سندروم همولیتیک اورمیک (HUS) که به نارسایی کلیه می‌انجامد.

 EIEC (Enteroinvasive E. coli)

• تهاجم به سلول‌های روده
• ایجاد تب و اسهال خونی مشابه شیگلا

 EAEC (Enteroaggregative E. coli)

• چسبندگی به سلول‌های روده
• ایجاد اسهال مزمن و آبکی، به ویژه در کودکان

 علائم رایج

• اسهال (آبکی یا خونی)
• دل‌درد و کرامپ شکمی
• تهوع و استفراغ
• تب خفیف تا متوسط
• خستگی و ضعف

 علائم شدید

• اسهال خونی
• تب بالا
• سندروم همولیتیک اورمیک (HUS):
  • کم‌خونی
  • تخریب گلبول‌های قرمز
  • نارسایی کلیوی
• سپسیس (عفونت خونی) در افراد با ایمنی ضعیف

 راه‌های انتقال بیماری E. coli

 مواد غذایی آلوده

• گوشت گاو نیم‌پز یا خام (مخصوصاً گوشت چرخ‌کرده)
• شیر و فرآورده‌های لبنی غیراستریلیزه
• سبزیجات و میوه‌های نشسته یا آلوده
• آب آلوده (به‌ویژه در مناطق با سیستم بهداشتی ضعیف)

 تماس فرد به فرد

• تماس مستقیم با فرد آلوده
• انتقال از طریق دست آلوده پس از دستشویی

محیط زیست و حیوانات

• تماس با حیوانات مزرعه (مانند گاو، گوسفند)
• بازدید از مزارع یا باغ‌وحش‌ها بدون رعایت بهداشت

 تشخیص بیماری E. coli

 نمونه‌گیری و آزمایشگاه

• نمونه مدفوع (مهم‌ترین روش)
• کشت باکتریایی و آزمایش توکسین
• PCR (واکنش زنجیره‌ای پلیمراز) برای شناسایی ژن‌های خاص

 آزمایشات تکمیلی

• آزمایش خون در صورت بروز HUS
• تست عملکرد کلیه (BUN، کراتینین)

 درمان بیماری E. coli

 درمان حمایتی

• هیدراتاسیون (جایگزینی مایعات): خوراکی یا وریدی
• استراحت و رژیم غذایی سبک

 استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها

• ممنوع در بسیاری از موارد EHEC (زیرا آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند تولید توکسین را افزایش دهند)
• گاهی در ETEC یا EIEC با تشخیص پزشک

 درمان سندروم HUS

• دیالیز در صورت نارسایی کلیه
• انتقال خون برای کم‌خونی شدید

 پیشگیری از بیماری E. coli

 بهداشت فردی

• شستن دست‌ها با صابون پس از دستشویی و قبل از غذا
• استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده

 بهداشت غذایی

• پخت کامل گوشت (دمای داخلی 71 درجه سانتی‌گراد)
• استفاده از شیر و لبنیات پاستوریزه
• شستن میوه‌ها و سبزیجات با دقت

 ایمنی آب

• جوشاندن آب در مناطق با سیستم آب‌رسانی مشکوک
• استفاده از آب معدنی

 آموزش عمومی

• آموزش به خانواده‌ها و مدارس درباره راه‌های انتقال و پیشگیری

 اپیدمیولوژی و آمار

• هر سال میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به علت E. coli مبتلا می‌شوند.
• بیشترین آسیب به کودکان زیر 5 سال و سالمندان وارد می‌شود.
• در کشورهای در حال توسعه، اسهال ناشی از ETEC و EPEC از عوامل مهم مرگ‌ومیر کودکان است.

 نقش تحقیقات و واکسن‌ها

 واکسن

در حال حاضر واکسن مؤثری علیه E. coli موجود نیست، ولی تحقیقات در حال پیشرفت است، مخصوصاً برای سویه‌های ETEC و EHEC.

 پژوهش‌های جدید

• تحقیقات بر روی پروبیوتیک‌ها برای پیشگیری از بیماری
• مطالعه در مورد مقاومت آنتی‌بیوتیکی و کنترل سویه‌های خطرناک

نتیجه‌گیری

بیماری E. coli یکی از مهم‌ترین بیماری‌های باکتریایی گوارشی است که از طریق مواد غذایی و آب آلوده منتقل می‌شود. هرچند بسیاری از گونه‌های آن بی‌ضرر هستند، ولی برخی سویه‌ها می‌توانند خطرناک و کشنده باشند. رعایت بهداشت فردی و غذایی، درمان سریع در صورت ابتلا و پیشرفت در تولید واکسن، نقش مهمی در پیشگیری و کنترل این بیماری دارد.

۲۳ اسفند ۱۴۰۳ ۱۴:۰۱