در دنیایی که مقاومت میکروبی به یکی از بزرگ‌ترین تهدیدهای انسانی تبدیل شده، حالا امیدی تازه از دل پژوهشی نوآورانه جوانه زده است. محققان موفق به کشف مولکولی به‌نام «لاریوسیدین» (Lariocidin) شده‌اند؛ ترکیبی متفاوت از هر آنتی‌بیوتیکی که تاکنون می‌شناختیم و احتمال دارد آغازگر یک کلاس کاملاً جدید از داروهای ضدباکتریایی باشد.

در حال حاضر، مقاومت آنتی‌بیوتیکی تهدیدی جدی علیه سلامت جهانی به‌شمار می‌رود. در صورتی که اقدام مؤثری صورت نگیرد، پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که تا سال ۲۰۵۰، بیش از ۳۹ میلیون نفر ممکن است در اثر عفونت‌های مقاوم به دارو جان خود را از دست بدهند. یکی از مهم‌ترین عوامل این بحران، باکتری‌های مقاوم به چند دارو هستند؛ همان‌هایی که مثل «سل مقاوم به درمان» (MDR و XDR-TB)، به‌راحتی از چنگ تمام داروهای موجود فرار می‌کنند.

یک کشف ساده اما بنیادین

تیم پژوهشی دانشگاه مک‌مستر (McMaster University) در کانادا، با تجزیه‌و‌تحلیل باکتری‌هایی که در خاک زندگی می‌کنند – به‌ویژه گونه‌ای از جنس «پنی‌باسیلوس» (Paenibacillus) – به مولکول لاریوسیدین دست یافتند. شاید عجیب به‌نظر برسد، اما بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌هایی که امروز می‌شناسیم، در اصل توسط باکتری‌ها برای مقابله با یکدیگر ساخته شده‌اند؛ نوعی اسلحه‌ی شیمیایی در دنیای میکروسکوپی.

این تیم اجازه داد تا نمونه‌های خاکی آن‌ها برای مدت یک سال رشد کنند. هدف این بود که حتی باکتری‌های کندرشد هم فرصت بروز پیدا کنند و همین صبوری نتیجه داد: لاریوسیدین کشف شد.

ساختار «لَسو» و نحوه‌ی عمل منحصر‌به‌فرد

لاریوسیدین یک «پپتید لَسو» (Lasso Peptide) است؛ ساختاری نادر که دقیقاً شبیه به طناب‌های کمندی (Lasso) است که دور خود حلقه می‌زنند. این ساختار ویژه به مولکول اجازه می‌دهد که به شکلی منحصربه‌فرد به ماشین‌های سنتز پروتئین در باکتری‌ها متصل شود، فرآیند رشدشان را مختل کند و نهایتاً آن‌ها را از بین ببرد.

در واقع، این مولکول نه از مسیرهای شناخته‌شده‌ی آنتی‌بیوتیکی استفاده می‌کند و نه از سازوکارهای رایج. همین باعث می‌شود که باکتری‌ها سخت‌تر بتوانند راهی برای مقاومت در برابرش پیدا کنند.

بی‌سابقه از نظر ایمنی و اثربخشی

اولین نشانه‌های بررسی‌ها نشان می‌دهد که لاریوسیدین نه‌تنها در برابر باکتری‌های مقاومی مثل «آسینتوباکتر بومانی» (Acinetobacter baumannii) عملکرد مناسبی دارد، بلکه برای سلول‌های انسانی هم بی‌خطر است. این یعنی عوارض جانبی کمتری برای بیماران و احتمال موفقیت درمانی بالاتر.

از کشف تا دارو شدن؛ راهی دشوار اما امیدبخش

گرچه این کشف بسیار هیجان‌انگیز است، اما هنوز تا تولید داروی نهایی مسیر زیادی باقی مانده. تیم پژوهشی در حال کار روی ساختار مولکولی لاریوسیدین است تا آن را بهبود داده و برای تولید صنعتی آماده کند.

«پروفسور جری رایت» (Prof. Gerry Wright)، پژوهشگر ارشد این تحقیق می‌گوید: «کشف اولیه واقعاً لحظه‌ای شگفت‌انگیز برای ما بود، اما حالا بخش سخت ماجرا شروع شده. باید این مولکول را بازسازی کنیم تا تبدیل به یک داروی قابل‌استفاده شود.»

خبر خوب این است که لاریوسیدین، به‌دلیل ساختار متفاوتش، احتمال کمتری دارد که به سرنوشت آنتی‌بیوتیک‌های قدیمی دچار شود و باعث ایجاد مقاومت دارویی شود. این موضوع آن را به یکی از کاندیداهای جدی و کم‌نظیر در عرصه‌ی داروهای ضدباکتریایی بدل می‌کند.

امید به آینده‌ای با آنتی‌بیوتیک‌های نوین

از زمان معرفی داروی داپتومایسین (Daptomycin) در سال ۲۰۰۳، تاکنون هیچ کلاس جدیدی از آنتی‌بیوتیک‌ها وارد بازار نشده بود. حالا لاریوسیدین می‌تواند نقطه‌ی عطفی باشد برای تغییر این روند ۲۵ ساله.

به‌قول پروفسور رایت: «سالانه حدود ۴.۵ میلیون نفر بر اثر عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک جان می‌بازند. ما به‌شدت نیاز به داروهای جدید داریم، و این کشف، گام بلندی در مسیر درست است.»

منبع: نیچر