اگر فکر می‌کنید سانسور در آمریکا، پدیده‌ای مدرن و مربوط به سیاست‌ورزی‌های قرن بیستم است، باید نگاه‌تان را به گذشته ببرید. در سال ۱۶۳۷ میلادی، یکی از نخستین درگیری‌های ایدئولوژیک در دنیای جدید باعث شد کتابی به نام New English Canaan به‌عنوان اولین کتاب ممنوعه در تاریخ مستعمرات آمریکا ثبت شود. نویسندهٔ این کتاب، «توماس مورتون» (Thomas Morton)، وکیل، نویسنده و اصلاح‌طلب اجتماعی اهل انگلستان بود که با بی‌پروایی، حکومت خشک‌اندیش پیوریتن‌ها (Puritans) در نیوانگلند را به باد انتقاد گرفت.

درگیری عقیدتی میان مهاجران اولیه

در روایت‌های کلاسیک از دوران استعمار، اغلب تصاویری رمانتیک از مهاجران پاک‌دست و خداجو ارائه می‌شود. اما واقعیت، آشفتگی و اختلاف بود. گروه‌های مهاجر با عقاید و منافع متضاد وارد قارهٔ جدید شدند. پیوریتن‌ها، گروهی مذهبی با آرمان‌های سخت‌گیرانه، خواستار تأسیس جامعه‌ای الهی مبتنی بر شریعت پروتستان بودند؛ اما در میانشان، کسانی چون مورتون بودند که بیشتر به‌دنبال تجارت، آزادی فردی و ساختن دنیایی نوین بودند – نه بازتولید محدودیت‌های دنیای قدیم.

زندگی نامتعارف مورتون در دنیای جدید

مورتون در سال ۱۶۲۴ همراه با پیوریتن‌ها به آمریکا رفت و در منطقه‌ای به نام «مِریمَونت» (Merrymount) – که امروز کوئینسی ماساچوست است – ساکن شد. او نه‌تنها با بومیان آمریکا روابط دوستانه برقرار کرد، بلکه تجارت با آنان را تشویق نمود و حتی به آن‌ها سلاح فروخت. اگرچه دیدگاه او نسبت به بومیان در مقایسه با دیگر مهاجران پیشروتر به‌نظر می‌رسد، اما او نیز همانند استعمارگران دیگر از اصطلاحاتی مانند «وحشیان» استفاده می‌کرد و نسبت به تصاحب زمین‌های‌شان بی‌پروایی نشان می‌داد.

رفتار مورتون و سبک زندگی‌اش به‌کلی با هنجارهای پیوریتن‌ها تضاد داشت. او تفریحات را ترویج می‌داد، با موسیقی و جشن موافق بود و حتی در سال ۱۶۲۷ در مریمونت یک «مای‌پُل» (Maypole) – ستونی نمادین برای جشن‌های باروری و بهار – برپا کرد. این اقدام در نگاه پیوریتن‌ها نمادی از بی‌دینی، هرزگی و یادآور فساد دنیای قدیم اروپا بود.

سرکوب و تبعید

در سال بعد، مورتون و همراهانش بار دیگر مراسمی برگزار کردند. اما این‌بار پیوریتن‌ها تصمیم گرفتند مداخله کنند. «مایلز استندیش» (Myles Standish)، فرماندهٔ نظامی مستعمره، با گروهی مسلح به مریمونت حمله کرد، تیرک جشن را پایین کشید و مورتون را بازداشت کرد. اتهام رسمی، فروش اسلحه به بومیان بود؛ اما انگیزهٔ اصلی، سرکوب سبک زندگی متفاوت و انتقادی او بود. مورتون را به جزیره‌ای دورافتاده تبعید کردند و او را به حال خود رها نمودند تا در انزوا بمیرد.

اما مورتون زنده ماند. همان‌گونه که در فیلمی ماجراجویانه انتظار داریم، با ترفندی او از آن جزیره فرار کرد و به انگلستان بازگشت. آن‌جا، نه‌تنها از شرکت ماساچوست شکایت کرد، بلکه شروع به نوشتن کتابی کرد که تبدیل به سندی جنجالی علیه پیوریتن‌ها شد.

کتابی که نظم مذهبی را زیر سؤال برد

کتاب New English Canaan، چکیده‌ای از انتقادات مورتون علیه حکومت پیوریتن‌ها بود. او نه‌تنها ساختار سیاسی‌شان را به چالش کشید، بلکه سبک زندگی‌شان را ریاکارانه، تنگ‌نظرانه و خشن توصیف کرد. در مقابل، از بومیان به‌عنوان مردمانی شاد و آزاد یاد کرد و کوشید مدینهٔ فاضله‌ای براساس آزادی فردی و تعامل انسانی تصویر کند.

هرچند تلاش اولیه‌اش برای چاپ کتاب در سال ۱۶۳۳ ناکام ماند – زیرا عوامل مرتبط با ماساچوست مانع چاپ آن شدند – اما سرانجام توانست در آمستردام چاپش کند. اما پیوریتن‌ها در مستعمره به‌محض رسیدن نسخه‌ها، آن را ممنوع کردند. از نظر آن‌ها، انتشار چنین اثری تهدیدی بود علیه نظم تئوکراتیک (حکومت دینی) و خطری برای مشروعیت قدرت‌شان.

پژوهش‌هایی که تاریخ را روشن‌تر می‌کنند

این واقعه، تنها یک درگیری شخصی میان یک نویسنده و یک حکومت محلی نبود. پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهند که ممنوع‌شدن این کتاب، نشانه‌ای از شکنندگی سیاسی در ساختار مستعمرات اولیه بود. مستعمرهٔ ماساچوست برخلاف ادعاهایش، نه بر پایهٔ تساهل، بلکه بر پایهٔ ترس از دگراندیشی شکل گرفته بود.

سانسور مورتون یادآوری می‌کند که حتی در نخستین مراحل تاریخ آمریکا، نبرد بر سر آزادی اندیشه، بیان و نوع حکمرانی وجود داشته است. او نخستین قربانی رسمی سانسور در سرزمینی شد که بعدها ادعای آزادی بیان را در قانون اساسی‌اش ثبت کرد.

نتیجه‌گیری: اولین کتاب ممنوعه، نماد تضادِ رؤیاها

کتاب مورتون تنها به‌دلیل محتوای انتقادی‌اش ممنوع نشد، بلکه به‌این‌خاطر که دیدگاهی متفاوت از جهان را عرضه می‌کرد. یک نگاه آزاد و انسانی در برابر نگاهی خشک و کنترل‌گر. این واقعه نشان می‌دهد که آمریکا، از همان آغاز، عرصهٔ جدال میان آزادی و انحصار، اندیشه و ایدئولوژی، بوده است.