نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) یکی از روش‌های غیرتهاجمی و پرکاربرد در علوم پزشکی و عصب‌شناسی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. این فناوری از زمان ابداعش توسط هانس برگر در اوایل قرن بیستم، به ابزاری حیاتی برای تشخیص بیماری‌ها، پژوهش‌های علمی و حتی مانیتورینگ وضعیت مغز تبدیل شده است. در این مقاله، به جنبه‌های مختلف نوار مغزی، از زمان استفاده تا مزایا و معایب آن، پرداخته می‌شود.

چه زمانی نوار مغز گرفته می‌شود؟

نوار مغزی معمولاً زمانی تجویز می‌شود که پزشک به وجود اختلالات عصبی مشکوک باشد. این تست در مواردی مانند تشنج، صرع، اختلالات خواب (مانند آپنه خواب یا نارکولپسی)، سردرد های شدید، تغییرات ناگهانی رفتار، کاهش سطح هوشیاری یا کما، و حتی ارزیابی آسیب‌های مغزی پس از ضربه به سر انجام می‌شود. همچنین، در پژوهش‌های علمی برای بررسی الگوهای مغزی در شرایط مختلف، مانند مدیتیشن یا یادگیری، از EEG استفاده می‌شود.

نوار مغز چه چیز را نشان می‌دهد؟

نوار مغزی فعالیت الکتریکی نورون‌های مغز را به صورت امواج نشان می‌دهد. این امواج بسته به فرکانسشان به انواع آلفا (۸-۱۳ هرتز)، بتا (۱۳-۳۰ هرتز)، تتا (۴-۸ هرتز) و دلتا (۰.۵-۴ هرتز) تقسیم می‌شوند. تغییرات غیرطبیعی در این امواج می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی مانند صرع، تومور مغزی، التهاب مغز (آنسفالیت) یا اختلالات متابولیکی باشد. همچنین، EEG می‌تواند مرگ مغزی را تأیید کند.

انواع نوار مغز

نوار مغزی در انواع مختلفی انجام می‌شود:

• استاندارد: ثبت کوتاه‌مدت (۲۰-۴۰ دقیقه) در مطب یا بیمارستان.
• طولانی‌مدت: برای چند ساعت یا چند روز، معمولاً برای تشخیص تشنج‌های نادر.
• خواب: برای بررسی اختلالات خواب، هنگام خواب بیمار انجام می‌شود.
• ویدئویی: همراه با ضبط ویدئویی برای تطبیق حرکات بدن با امواج مغزی.
• سرپایی (Ambulatory EEG): بیمار دستگاه را به خانه می‌برد و فعالیت مغزی در شرایط روزمره ثبت می‌شود.

روش گرفتن نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG)

برای انجام EEG، الکترودهای کوچک فلزی (معمولاً ۱۶ تا ۲۵ عدد) با ژل مخصوص روی پوست سر قرار می‌گیرند. این الکترودها به دستگاه EEG متصل هستند که سیگنال‌های الکتریکی را تقویت و ثبت می‌کند. بیمار باید آرام باشد و گاهی از او خواسته می‌شود چشم‌هایش را باز و بسته کند، نفس عمیق بکشد یا به نور فلاش‌دار نگاه کند تا واکنش‌های مغزی بررسی شود.

گرفتن نوار مغز نوزادان و کودکان

گرفتن نوار مغز از نوزادان و کودکان چالش‌برانگیز است، زیرا آن‌ها نمی‌توانند بی‌حرکت بمانند. در این موارد، ممکن است تست در حالت خواب انجام شود یا از آرام‌بخش‌های خفیف استفاده شود. الکترودها با دقت بیشتری نصب می‌شوند تا به پوست حساس آسیب نرسد. این تست برای تشخیص تشنج‌های نوزادی یا تأخیر رشدی مفید است.

نوار مغز در منزل

نوار مغزی سرپایی امکان ثبت فعالیت مغزی در خانه را فراهم می‌کند. دستگاه‌های قابل حمل به بیمار داده می‌شود و او می‌تواند به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهد. این روش برای تشخیص تشنج‌هایی که در محیط بیمارستان رخ نمی‌دهند، بسیار کاربردی است.

آیا تست نوار مغز به بدن آسیب می‌رساند؟

خیر، نوار مغزی کاملاً ایمن و غیرتهاجمی است. این تست هیچ‌گونه جریان الکتریکی به بدن وارد نمی‌کند و فقط سیگنال‌های طبیعی مغز را ثبت می‌کند. تنها ممکن است ژل الکترودها باعث حساسیت پوستی خفیف در برخی افراد شود.

نوار مغز چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان نوار مغزی بستگی به نوع آن دارد. تست استاندارد معمولاً ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد، اما نوار مغزی طولانی‌مدت ممکن است چند ساعت یا حتی چند روز ادامه یابد. آماده‌سازی (نصب الکترودها) نیز حدود ۱۵-۳۰ دقیقه زمان می‌برد.

قبل از گرفتن نوار مغز

قبل از تست، بیمار باید موهایش را تمیز کند و از مصرف ژل یا اسپری مو خودداری کند. کافئین و برخی داروها ممکن است ممنوع شوند، زیرا بر امواج مغزی تأثیر می‌گذارند. پزشک دستورات دقیق را ارائه می‌دهد.

هنگام گرفتن نوار مغز

بیمار باید آرام و بی‌حرکت باشد. تکنسین ممکن است از او بخواهد کارهایی مانند نفس عمیق کشیدن یا نگاه به نور انجام دهد. هرگونه حرکت غیرعادی (مانند تشنج) ثبت می‌شود.

بعد از گرفتن نوار مغز

پس از تست، الکترودها برداشته می‌شوند و بیمار می‌تواند به فعالیت‌های عادی خود بازگردد. ژل باقی‌مانده روی سر با آب شسته می‌شود. نتایج توسط متخصص مغز و اعصاب بررسی می‌شود.

مزایا و معایب نوار مغز

مزایا: غیرتهاجمی، ارزان، قابل حمل و دقیق برای تشخیص تشنج و اختلالات خواب.
معایب: نمی‌تواند ساختار مغز را نشان دهد (برخلاف MRI)، به حرکت حساس است و تفسیر آن به تخصص نیاز دارد.

خواندن جواب نوار مغز یا الکتروانسفالوگرام (EEG)

تفسیر EEG توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود. او به دنبال الگوهای غیرطبیعی مانند “اسپایک‌ها” (نشانه صرع) یا کاهش فعالیت (نشانه مرگ مغزی) می‌گردد. نتایج به صورت گزارش مکتوب به بیمار ارائه می‌شود.

اصطلاحات نوار مغز

• آلفا: امواج آرامش (۸-۱۳ هرتز).
• بتا: امواج فعالیت ذهنی (۱۳-۳۰ هرتز).
• تتا: امواج خواب سبک یا مدیتیشن (۴-۸ هرتز).
• دلتا: امواج خواب عمیق (۰.۵-۴ هرتز).
• اسپایک: جهش ناگهانی فعالیت، نشانه تشنج.