یک جوان ۲۴ ساله اهل سیدنی به‌نام امانوئل لیدن (Emmanuel Lidden) به‌خاطر علاقه‌اش به علم شیمی و میل به جمع‌آوری عناصر جدول تناوبی، حالا در آستانهٔ صدور حکم زندان قرار دارد. هدفش ساده به‌نظر می‌رسید: داشتن نمونه‌ای از هر عنصر شیمیایی، از هیدروژن تا اوگانِسون (Oganesson)، درست مثل کلکسیونرهایی که می‌خواهند یک نسخه از هر تمبر یا سکهٔ جهان را داشته باشند.

اما وقتی لیدن تلاش کرد نمونه‌ای از پلوتونیوم (Plutonium)، یکی از عناصر رادیواکتیو سنگین، را از آمریکا به استرالیا وارد کند، پای قانون و مقامات امنیتی را به ماجرا باز کرد!

پلوتونیوم در آپارتمان والدین، هشدار مواد خطرناک، و حضور نیروهای ویژه

در تابستان ۲۰۲۳، مقامات مرزبانی استرالیا (Australian Border Force) بسته‌ای را رهگیری کردند که از نظر آن‌ها می‌توانست تهدیدی بالقوه باشد. این بسته که به‌سمت منزل والدین لیدن در حومهٔ سیدنی فرستاده شده بود، حاوی نمونه‌ای کوچک از پلوتونیوم بود. پس از شناسایی محتویات، مقامات اضطراری وارد عمل شدند: مأموران مرزی، آتش‌نشان‌ها و پلیس در محل حاضر شدند، خانواده به بیمارستان منتقل شد، و خانه مورد بررسی رادیولوژیکی قرار گرفت.

خوشبختانه، هیچ‌یک از اعضای خانواده دچار آلودگی پرتوزا (Radiation Exposure) نشدند، و خانه هم برای اقامت انسانی ایمن اعلام شد. اما همین یک نمونهٔ پلوتونیوم کافی بود تا لیدن به‌عنوان اولین فرد در تاریخ استرالیا تحت پیگرد قانونی بر اساس «قانون منع گسترش تسلیحات هسته‌ای» (Nuclear Non-Proliferation Act) قرار بگیرد. مجازاتی که در بدترین حالت، می‌تواند تا ۱۰ سال زندان در پی داشته باشد.

«نردی» بی‌خطر یا خریداری پنهان؟ دو روایت متفاوت از یک ماجرا

وکلای لیدن در دادگاه اعلام کرده‌اند که او نه انگیزهٔ سیاسی یا خرابکارانه‌ای داشته و نه از نظر روانی خطرناک است. بلکه تنها فردی‌ست با علاقه‌ای خاص و عمیق به علم، که از کودکی تمبر و سکه جمع می‌کرده، و حالا این شور و اشتیاقش را به سمت جدول تناوبی برده است.

وکیل مدافعش در دادگاه گفت: «کار او از سر کنجکاوی علمی و میل به جمع‌آوری انجام شده، نه نیت پلید.» به‌گفتهٔ وکیل، این رفتار بیشتر نوعی پناه‌بردن ذهنی به دنیای امن کلکسیون‌سازی بوده که می‌توانست شامل هرچیزی باشد، اما در این مورد خاص به سمت عناصر شیمیایی سوق پیدا کرده.

اما دادستان پرونده، با این توصیف موافق نیست. او در دفاعیه‌اش تأکید کرد که جمع‌آوری چنین موادی – حتی اگر به نیت کلکسیون باشد – به‌نوعی ایجاد بازار سیاه برای مواد ممنوعه تلقی می‌شود، و خطر آن در سطح عمومی نباید کم‌اهمیت شمرده شود.

بسته‌ای که به اشتباه ارسال شد و سوء‌تفاهم دربارهٔ قانونی بودن

یکی از بخش‌های پیچیده ماجرا به نحوهٔ ارسال پلوتونیوم بازمی‌گردد. طبق گزارش‌ها، شرکت آمریکایی Luciteria – که از آن خرید صورت گرفته – ظاهراً به‌اشتباه این ماده را برای لیدن فرستاده، و خود لیدن هم پیشنهاد کرده بود در صورت تمایل مقامات، آن را بازگرداند.

شرکت مذکور در وب‌سایت خود نوشته بود: «اگر به جدول تناوبی نگاه کردی و تصمیم گرفتی یک نمونه از هر عنصر را داشته باشی، ما اینجا هستیم تا کمک کنیم!» البته اکنون پلوتونیوم از فهرست محصولات آن حذف شده و با برچسب «فروش متوقف شده» (Discontinued) دیده می‌شود.

به‌ادعای وکیل لیدن، موکلش تصور می‌کرد به دلیل مقدار بسیار اندک مادهٔ دریافتی، نگهداری آن مشکل قانونی ندارد. دفاعیه می‌گوید: «نه سوءنیت در کار بوده، نه خطر واقعی. تنها یک اشتباه محاسباتی از سمت کسی که فقط علم را دوست دارد.»

از کابین لوکوموتیو تا آشپزخانهٔ فست‌فود؛ وقتی علاقه به علم شغل را هم می‌گیرد

قبل از این پرونده، لیدن به‌عنوان رانندهٔ قطار در سیستم حمل‌ونقل عمومی فعالیت می‌کرد. اما وقتی موضوع تحقیقات پلیسی را با کارفرمایش در میان گذاشت، شغلش را از دست داد. او اکنون برای تأمین معاش در یک رستوران فست‌فود کار می‌کند.

وکیلش معتقد است واکنش نیروهای امنیتی به این ماجرا «بیش از حد شدید» بوده. او می‌گوید: «درحالی‌که می‌شد مواد را بازپس گرفت و موضوع را به شکل معقول حل کرد، با تمام قوا وارد شدند؛ همراه با سرویس‌های اضطراری، رسانه‌ها، و حالا هم تهدید به زندان.»

زمان صدور حکم نزدیک است؛ سرنوشت یک علاقه‌مند به علم در هاله‌ای از ابهام

با اینکه لیدن پذیرفته که مرتکب تخلف شده و گناهکار شناخته شده، اما اکنون همه چشم به ۱۱ آوریل دارند؛ روزی که قاضی تصمیم می‌گیرد آیا با نگاه انسانی به این ماجرا نگاه کند، یا او را بر اساس قانون سخت‌گیرانهٔ هسته‌ای به زندان محکوم کند.

این داستان نمونه‌ای از آن مرز باریکی‌ست که گاهی میان «عشق به علم» و «عبور از خط قرمز قوانین» کشیده می‌شود. و شاید هم هشدار کوچکی برای کسانی که گمان می‌کنند جهان علم همیشه بی‌خطر و آرام است.