تلسکوپ جدید ناسا با نام عجیب و هوشمندانه‌ی SPHEREx، بالاخره چشمانش را به روی کیهان گشود و نخستین تصاویرش را به زمین فرستاد. این تلسکوپ که نام کامل آن «طیف‌سنج نوری برای پژوهش در تاریخ کیهان، دوران یونیزاسیون مجدد و یخ‌ها ! » است، قرار است تحولی عظیم در درک ما از گذشته‌ی کیهان، منشأ آب و مولکول‌های حیاتی، و شکل‌گیری ستارگان و سیارات ایجاد کند.

مأموریتی برای جست‌وجوی منشأ حیات در کیهان

SPHEREx با بهره‌گیری از فناوری پیشرفته‌ی طیف‌نگاری (Spectroscopy) در محدوده‌ی فروسرخ یا مادون‌قرمز (Infrared)، به ما اجازه می‌دهد به درون ابرهای غبارآلود کیهانی نگاه کنیم؛ جایی که نور مرئی ناتوان از عبور است. محدوده‌ی طول‌موجی که این تلسکوپ بررسی می‌کند از ۰.۷۵ تا ۵.۰ میکرون است؛ یعنی دقیقاً همان بخش‌هایی از نور که برای چشم انسان نامرئی‌اند اما حامل اطلاعات کلیدی درباره‌ی ساختار و ترکیب کهکشان‌ها و اجرام کیهانی هستند.

در هر تصویر، تلسکوپ می‌تواند طیف نوریِ بسیار دقیقی از ۱۰۲ رنگ یا طول‌موج متفاوت ثبت کند. این یعنی SPHEREx برخلاف فیلترهای سنتی که فقط یک رنگ خاص را عبور می‌دهند، از فیلترهایی با طیف رنگین‌کمانی بهره می‌برد که از بالا به پایین به‌تدریج تغییر می‌کنند و امکان ثبت طیف کامل‌تری از نور کیهانی را فراهم می‌کنند.

ثبت تاریخ کیهان در سه بعد

این تلسکوپ طی یک مأموریت دوساله، چهار بار کل آسمان را اسکن خواهد کرد. اما تفاوت این مأموریت با همه‌ی نمونه‌های پیشین در این است که SPHEREx نه‌تنها از گسترده‌ترین دامنه‌ی طول‌موج بهره می‌برد، بلکه قادر است صدها میلیون جرم آسمانی را با دقتی بی‌نظیر بررسی و نقشه‌برداری کند. این پژوهش قرار است یک نقشه‌ی سه‌بعدی کامل از کیهان در اختیارمان بگذارد؛ چیزی که می‌تواند به پرسش‌هایی درباره‌ی تولد جهان، پراکندگی یخ‌ها و منشأ آب در کهکشان‌مان پاسخ دهد.

گام نخست موفقیت‌آمیز بود

نخستین تصاویری که ناسا منتشر کرده، توسط شش آشکارساز (Detectors) اصلی SPHEREx ثبت شده‌اند. هر آشکارساز در یک مسیر نوری مجزا، داده‌هایی از ۱۷ باند طول‌موج مختلف دریافت کرده است. ترکیب این داده‌ها به ما تصویری دقیق و چندبعدی از نقاط مختلف آسمان می‌دهد. هر بخش از آسمان هم‌زمان با سه دوربین مجزا دیده شده، و نتیجه‌ی آن یک نگاه جامع و دقیق به همان ناحیه در طیف‌های مختلف است.

مهم‌تر از همه اینکه فوکوس (Focus) تلسکوپ کاملاً دقیق بوده و تصاویر وضوح بالایی دارند. این خبر بزرگی برای مهندسانی است که هفته‌ها منتظر تأیید عملکرد درست این بخش حساس بودند.

گام بعدی: آغاز رسمی عملیات علمی

حالا که  SPHEREx با موفقیت مراحل اولیه‌ی بررسی و تنظیمات پس از پرتاب را پشت سر گذاشته و تا دمای عملیاتی منفی ۲۱۰ درجه‌ی سانتی‌گراد خنک شده، قرار است عملیات اصلی علمی خود را تا پایان آوریل آغاز کند. پژوهشگران سراسر جهان با هیجان در انتظار داده‌های علمی این مأموریت هستند.

«چشم ما به جهان باز شده و همه چیز طبق طراحی پیش می‌رود»؛ این جمله‌ی امیدبخش از اُلیویه دورِه (Olivier Doré)، دانشمند ارشد پروژه، نشان می‌دهد که SPHEREx می‌تواند یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های ناسا در فهم چگونگی شکل‌گیری جهان باشد.

نتیجه‌گیری: دریچه‌ای تازه به ژرفای کیهان

SPHEREx فقط یک تلسکوپ نیست، بلکه پلی است میان امروز و نخستین لحظات کیهان. با نقشه‌برداری بی‌سابقه از آسمان و تحلیل طیفی دقیق از نورهای پنهان در فروسرخ، این پروژه می‌تواند تاریخ جهان، مسیر شکل‌گیری آب و مواد آلی، و سرگذشت کهکشان‌ها را بازنویسی کند.

هر تصویر، هر داده و هر کشف از SPHEREx می‌تواند فصلی تازه در کتاب هستی بگشاید.

منبع