خواه کسی الکل را هر روز بنوشد، و خواه فقط در مهمانی‌ها و مراسم خاص، بدن هزینه‌اش را می‌پردازد. از مغز و قلب گرفته تا دستگاه گوارش، سیستم ایمنی و حتی عضلات، نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند آسیب‌هایی عمیق و گسترده به بدن وارد کنند. یکی از نگران‌کننده‌ترین این آسیب‌ها، افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان است.

طبق یافته‌های معتبر، الکل سومین عامل قابل پیشگیری سرطان در ایالات متحده محسوب می‌شود. سالانه حدود ۱۰۰ هزار مورد سرطان و بیش از ۲۰ هزار مرگ سرطانی به الکل نسبت داده می‌شود؛ عددی که حتی از تلفات تصادفات رانندگی مرتبط با الکل (۱۳۵۰۰ نفر در سال) بیشتر است.

از تردید تا اطمینان: الکل در فهرست رسمی سرطان‌زاها

نخستین نشانه‌های رابطه میان الکل و سرطان در دهه ۱۹۸۰ مشاهده شد. در آن دوران، پژوهش‌های اپیدمیولوژیک نشان دادند که مصرف الکل با سرطان‌هایی نظیر دهان، گلو، حنجره، مری، کبد، روده بزرگ و پستان ارتباط مستقیم دارد. بررسی‌های بعدی هم ارتباط مصرف مزمن و شدید الکل را با سرطان لوزالمعده تأیید کردند.

در سال ۲۰۰۰، سازمان ملی سم‌شناسی ایالات متحده رسماً الکل را به‌عنوان ماده‌ای سرطان‌زا برای انسان اعلام کرد. دوازده سال بعد، آژانس بین‌المللی پژوهش درباره سرطان (وابسته به سازمان جهانی بهداشت) الکل را در گروه یک مواد سرطان‌زا قرار داد؛ گروهی که تنها شامل موادی‌ست که شواهد قاطع برای تأثیر سرطان‌زایی آن‌ها در انسان وجود دارد.

امروز هم نهادهایی مانند مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها و انستیتو ملی سلامت آمریکا به‌طور صریح تأیید می‌کنند که ارتباط مستقیم و اثبات‌شده‌ای میان مصرف الکل و بروز چندین نوع سرطان وجود دارد.

خطر پنهان در جرعه‌های کم: حتی یک نوشیدنی در روز هم زیاد است

طبق رهنمودهای تغذیه‌ای ایالات متحده، حتی مقدار اندکی از الکل – کمتر از یک نوشیدنی در روز – می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. با این حال، آگاهی عمومی نسبت به این حقیقت نگران‌کننده پایین است. در نظرسنجی سال ۲۰۱۹، کمتر از نیمی از بزرگسالان آمریکایی می‌دانستند که مصرف الکل می‌تواند زمینه‌ساز سرطان باشد.

در سال ۲۰۲۳، پژوهشی در قالب یک نظرسنجی ملی نشان داد که بیش از ۲۲۴ میلیون آمریکایی بالای ۱۲ سال دست‌کم یک‌بار در زندگی خود الکل مصرف کرده‌اند. این یعنی بیش از ۷۹ درصد جمعیت این گروه سنی. همچنین آمارها نشان می‌دهند که مصرف الکل حتی پیش از دوران همه‌گیری کووید-۱۹ نیز رو به افزایش بوده، و این به‌عنوان یک معضل عمومی سلامت مطرح است.

مکانیسم‌های زیستی: الکل چگونه زمینه‌ساز سرطان می‌شود؟

سرطان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌ها دچار جهش شده و بدون کنترل تقسیم می‌شوند. الکل می‌تواند این فرآیند را از چند مسیر مختلف تسهیل کند. در گزارش رسمی سال ۲۰۲۵، چهار مسیر اصلی برای سرطان‌زایی الکل معرفی شده است:

سوخت‌وساز الکل (Alcohol Metabolism): وقتی بدن الکل را تجزیه می‌کند، نخستین محصول جانبی آن، ماده‌ای به‌نام استالدئید (Acetaldehyde) است. این ماده خود به‌تنهایی یک ترکیب سرطان‌زاست. در برخی افراد که جهش ژنتیکی خاصی دارند، الکل با سرعت بیشتری به استالدئید تبدیل می‌شود، و همین موضوع خطر را بیشتر می‌کند.

استرس اکسیداتیو و التهاب (Oxidative Stress and Inflammation): مصرف الکل می‌تواند تولید رادیکال‌های آزاد (Free Radicals) را افزایش دهد؛ مولکول‌هایی ناپایدار که به DNA، پروتئین‌ها و چربی‌های سلولی آسیب می‌زنند. این فرآیند که استرس اکسیداتیو نام دارد، می‌تواند زمینه‌ساز جهش‌های ژنتیکی و رشد تومورها شود.

اختلال در سطح هورمون‌ها (Hormonal Imbalance): الکل می‌تواند سطح هورمون‌هایی مانند استروژن (Estrogen) را افزایش دهد. استروژن در دوزهای بالا، خطر سرطان پستان را بالا می‌برد. الکل همچنین سطح ویتامین A (که تنظیم‌کننده استروژن است) را کاهش می‌دهد و از این طریق هم خطر را دوچندان می‌کند.

تداخل با دیگر سرطان‌زاها (Interaction With Other Carcinogens): کسانی که هم الکل می‌نوشند و هم سیگار می‌کشند، به‌مراتب در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان دهان، حلق و حنجره هستند. الکل جذب مواد سرطان‌زای موجود در دود سیگار یا ویپ را برای بدن آسان‌تر می‌کند. افزون بر این، خود سیگار باعث افزایش التهاب و تولید رادیکال‌های آزاد می‌شود.

تحقیقی مستقل: تخریب پروتئین‌ها در اثر رادیکال‌های آزاد

در پژوهشی که توسط آزمایشگاه نویسنده مقاله انجام شده، مشخص شده است که رادیکال‌های آزاد ناشی از مصرف الکل می‌توانند فرآیند ساخت و تجزیه پروتئین‌ها را در سلول مختل کنند. نتیجه‌اش تولید پروتئین‌هایی ناقص یا غیرطبیعی‌ست که به التهاب دامن می‌زنند و این التهاب می‌تواند زیست‌محیطی مناسب برای رشد تومورها ایجاد کند.

چه مقدار الکل واقعاً بی‌خطر است؟

پاسخ دانشمندان روشن است، گرچه شاید چندان خوشایند نباشد: هیچ مقدار مشخصی از الکل را نمی‌توان «بی‌خطر» دانست. حتی مصرف کم و گاه‌به‌گاه نیز با خطرهایی همراه است. دستورالعمل‌های رسمی توصیه می‌کنند که زنان از بیش از یک نوشیدنی در روز، و مردان از بیش از دو نوشیدنی در روز فراتر نروند. اما بسیاری از متخصصان معتقدند که برای سلامت کامل، پرهیز کامل بهترین گزینه است.

البته باید توجه داشت که تأثیر الکل بر هر فرد، بسته به ژنتیک، رژیم غذایی، سبک زندگی و وضعیت سلامتی او متفاوت است. اما در سطح عمومی، محدود کردن یا کنار گذاشتن الکل می‌تواند یکی از تصمیم‌های مهم برای پیشگیری از سرطان و ارتقاء سلامت عمومی باشد.

منبع