امروزه مصرف داروهای کاهش‌دهنده چربی خون بسیار رایج شده، انا با این وجود نام ازتیمایب (Ezetimibe) برای بسیاری از افراد ناشناخته باقی مانده . شاید وقتی صحبت از داروهای کنترل چربی خون می‌شود، ذهن اکثر ما به سرعت به سمت استاتین‌ها می‌رود. اما آیا می‌دانستید که دارویی مثل ازتیمایب وجود دارد که برخلاف استاتین‌ها، مسیر متفاوتی را برای کاهش کلسترول در بدن طی می‌کند؟

ازتیمایب در کنار یا حتی گاهی به‌جای استاتین‌ها تجویز می‌شود، و این انتخاب به دلیل تفاوت چشمگیر در مکانسیم عمل آن است. اگر دوست دارید بدانید این تفاوت‌ها چیست، خواندن ادامه این مقاله خالی از لطف نیست.

ازتیمایب نه‌تنها مسیر ورود چربی به بدن را محدود می‌کند، بلکه در مقایسه با سایر داروهای کاهنده چربی، عوارض جانبی کمتری دارد. سال‌ها پزشکان تنها به استاتین‌ها تکیه داشتند و از آن‌ها به عنوان استاندارد طلایی درمان کلسترول بالا یاد می‌کردند. اما حالا ازتیمایب به عنوان یک بازیکن تازه‌نفس وارد میدان شده که در بسیاری از موارد می‌تواند گزینه‌ای مؤثر و کم‌عارضه‌تر باشد.

ازتیمایب چگونه پا به دنیای داروها گذاشت؟

ازتیمایب (Ezetimibe) نخستین بار در دهه ۱۹۹۰ توسط شرکت داروسازی Schering-Plough توسعه یافت، در زمانی که استاتین‌ها هنوز یکه‌تاز بازار داروهای کاهنده کلسترول بودند. این دارو سرانجام در سال ۲۰۰۲ مجوز مصرف گرفت و با نام تجاری «Zetia» وارد بازار آمریکا شد. ایده ساخت ازتیمایب بر این مبنا شکل گرفت که کاهش جذب کلسترول از روده، می‌تواند مکملی بر کاهش تولید کلسترول در کبد باشد. برخلاف استاتین‌ها که بر آنزیم HMG-CoA reductase اثر می‌گذارند، ازتیمایب گیرنده‌ای خاص به نام NPC1L1 را در سلول‌های روده هدف می‌گیرد. این دارو در ابتدا با تردیدهایی همراه بود، چون مکانسیم اثرش از داروهای رایج متفاوت بود. با این حال، نتایج مطالعات بالینی اولیه نشان داد که می‌تواند به طور مؤثر سطح LDL (کلسترول بد) را کاهش دهد. شرکت Merck نیز بعداً با Schering-Plough همکاری کرد و ازتیمایب را وارد بازار جهانی کرد. هنوز هم بسیاری از پزشکان از تاریخ دقیق ورود این دارو به دنیای پزشکی بی‌خبرند. از آن زمان تاکنون، ازتیمایب در بسیاری از کشورها به عنوان یک درمان مکمل یا جایگزین برای استاتین‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. این دارو حالا جایگاهی خاص در خط درمان بیماری‌های قلبی دارد.

برای چه بیمارانی ازتیمایب مناسب است؟

ازتیمایب به‌ویژه برای بیمارانی مناسب است که بدن آن‌ها نسبت به استاتین‌ها حساسیت نشان می‌دهد یا دچار عوارض جانبی شدید می‌شوند. برخی بیماران، به‌ویژه سالمندان، دچار دردهای عضلانی (Myalgia) یا افزایش آنزیم‌های کبدی هنگام مصرف استاتین می‌شوند. در چنین شرایطی، پزشکان ازتیمایب را به عنوان جایگزینی مطمئن و کم‌عارضه پیشنهاد می‌دهند. همچنین در بیمارانی که با وجود مصرف استاتین، به سطح کلسترول مطلوب نمی‌رسند، افزودن ازتیمایب می‌تواند نتایج بهتری بدهد ازتیمایب حتی در بیماران مبتلا به دیابت یا بیماری کلیوی نیز قابل استفاده است و ایمن است در شرایطی خاص مثل هیپرکلسترولمی خانوادگی (Familial Hypercholesterolemia)، استفاده ترکیبی از ازتیمایب و استاتین توصیه می‌شود. بیمارانی که تحت درمان با رژیم‌های غذایی هستند ولی پاسخ کافی نگرفته‌اند نیز می‌توانند از آن سود ببرند. همچنین افرادی که سابقه سکته قلبی یا مشکلات عروقی دارند، در صورت نیاز به کاهش بیشتر LDL، از این دارو بهره‌مند می‌شوند. بنابراین ازتیمایب یک گزینه درمانی چندمنظوره در طب مدرن قلب است.

تفاوت مکانسیم اثر ازتیمایب با استاتین‌ها چیست؟

استاتین‌ها با مهار آنزیم HMG-CoA reductase در کبد، تولید کلسترول را کاهش می‌دهند، اما ازتیمایب مسیر کاملاً متفاوتی دارد. این دارو گیرنده NPC1L1 (Niemann-Pick C1-Like 1) را که در جذب کلسترول در روده نقش دارد، هدف قرار می‌دهد. در واقع ازتیمایب از ورود کلسترول غذایی به جریان خون جلوگیری می‌کند، در حالی که استاتین‌ها بیشتر روی تولید داخلی کلسترول اثر دارند. این تفاوت باعث شده که ازتیمایب و استاتین نه رقیب، بلکه مکمل یکدیگر باشند. در حالی که استاتین‌ها منبع درون‌زاد کلسترول را کنترل می‌کنند، ازتیمایب منبع برون‌زاد را هدف می‌گیرد. برخی بیماران که هم از جذب زیاد کلسترول و هم تولید بالای آن رنج می‌برند، از ترکیب این دو دارو بیشترین فایده را می‌برند. همچنین چون ازتیمایب مسیر متابولیکی متفاوتی دارد، خطر عوارض کبدی یا عضلانی کمتری دارد. این ویژگی‌ آن را برای بیمارانی که نمی‌توانند دوز بالای استاتین تحمل کنند، به گزینه‌ای ارزشمند تبدیل کرده است. در واقع، ازتیمایب با افزودن بُعد جدیدی به درمان‌های ضدکلسترول، رویکردهای شخصی‌سازی‌شده‌تری را ممکن ساخته است. این تفاوت بنیادی در مکانسیم اثر، نقطه قوت اصلی ازتیمایب در برابر سایر داروهاست.

آیا می‌توان از ابتدا ازتیمایب را به جای استاتین مصرف کرد؟

در برخی موارد خاص، بله، اما باید با احتیاط و با تشخیص پزشک انجام شود. معمولاً در درمان استاندارد، استاتین‌ها به‌عنوان خط اول انتخاب می‌شوند، چون اثربخشی آن‌ها در کاهش حوادث قلبی عروقی به خوبی اثبات شده است. با این حال، بیمارانی که تحمل استاتین را ندارند یا دارای شرایط خاصی هستند، می‌توانند درمان را با ازتیمایب آغاز کنند. گاهی پزشک در همان مراحل اولیه از ترکیب ازتیمایب و دوز پایین استاتین استفاده می‌کند تا هم اثرگذاری حفظ شود و هم عوارض کاهش یابد. ازتیمایب به‌تنهایی می‌تواند LDL را حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد کاهش دهد، در حالی که استاتین‌ها در دوزهای متوسط تا بالا کاهش بیشتری ایجاد می‌کنند. البته در افرادی با خطر قلبی متوسط یا پایین، این میزان کاهش می‌تواند کافی باشد. همچنین در بیماران سالمند یا دارای بیماری‌های زمینه‌ای دیگر، ازتیمایب شروع منطقی‌تری نسبت به استاتین‌ خواهد بود. این تصمیم کاملاً وابسته به پرونده سلامت بیمار و ارزیابی خطرات قلبی است. بنابراین پاسخ این پرسش همیشه «بستگی دارد» است و نمی‌توان نسخه واحدی پیچید. اما نکته مهم آن است که ازتیمایب دیگر صرفاً یک مکمل نیست، بلکه گاه نقشی اصلی در درمان دارد.

مصرف همزمان ازتیمایب با استاتین: ترکیبی موفق یا پرخطر؟

بر اساس مطالعات گسترده، ترکیب ازتیمایب با استاتین‌ها می‌تواند اثربخشی بیشتری در کاهش LDL داشته باشد. یکی از مهم‌ترین مطالعات در این زمینه، پژوهش IMPROVE-IT است که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد. در این مطالعه مشخص شد که افزودن ازتیمایب به سیمواستاتین (Simvastatin) باعث کاهش بیشتر حوادث قلبی-عروقی نسبت به مصرف استاتین به‌تنهایی می‌شود. این یافته باعث شد بسیاری از پزشکان به استفاده ترکیبی از این دو دارو روی بیاورند. البته این ترکیب برای همه بیماران مناسب نیست. کسانی که خطر کبدی بالا دارند یا دچار چندین بیماری زمینه‌ای هستند باید با دقت بیشتری پایش شوند. همچنین برای بیمارانی که سطح کلسترول بسیار بالا دارند یا به‌تازگی دچار حمله قلبی شده‌اند، این ترکیب می‌تواند مفید باشد. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که در بیماران دیابتی نیز این ترکیب با کاهش بهتر LDL و بهبود شاخص‌های قلبی همراه بوده است. مهم است که پزشک وضعیت کلی بیمار، سن، عملکرد کلیه و سطح لیپیدها را بررسی کند. ترکیب ازتیمایب و استاتین به‌درستی تنظیم‌شده، می‌تواند یک استراتژی بسیار کارآمد و کم‌عارضه باشد.