شاید هیچ‌گاه فرصت پیدا نکنیم که در جنگل‌های مرموز کالدونیای گام برداریم، اما اگر کسی پا در این سرزمین سبز بگذارد، شاید سایه‌ای محو و ساکت را میان درختان ببیند؛ شبحی بی‌صدا، خاکستری‌رنگ و رازآلود. این موجود، در واقع پرنده‌ای نادر به نام کَگو Kagu است؛ پرنده‌ای بی‌پرواز، درخشان در سادگی، و استثنایی در ویژگی‌هایش.

بومیان این مجمع‌الجزایر دورافتاده در اقیانوس آرام جنوبی، کَگو را «شبح جنگل» می‌نامند. اما آنچه او را واقعاً از دیگر پرندگان جهان متمایز می‌کند، تنها رنگ و ریختش نیست؛ بلکه ویژگی فیزیولوژیکی کاملاً منحصربه‌فردی است که در هیچ پرنده‌ی دیگری دیده نشده است.

تنها پرنده‌ای در جهان که شاخک‌های بینی دارد

ویژگی خاص کَگو، شاخک‌های بینی اوست؛ ساختارهایی ظریف و پوستی که به‌مانند دو دریچه، سوراخ‌های بینی‌اش را در مواقع نیاز می‌پوشانند. واژه‌ی علمی این پرنده، Rhynochetos jubatus، نیز ریشه در همین ویژگی دارد: ترکیبی از واژه‌های یونانی برای «بینی» (rhyno) و «شاخک» (chetos).

پژوهشگران معتقدند این شاخک‌ها به کَگو کمک می‌کنند تا هنگام جست‌وجو در میان برگ‌های خیس و خاک‌گرفته‌ی جنگل، از ورود ذرات ریز و گل‌ولای به دستگاه تنفسی‌اش جلوگیری کند. طعمه‌های او اغلب حشرات، کرم‌ها، حلزون‌ها و مارمولک‌های کوچک هستند؛ و همین سبک زندگی زمینی، دلیل تکامل چنین ساختاری شده است.

پرنده‌ای رو به انقراض، با دخالت انسان

متأسفانه، این پرنده در شرف انقراض است. اما نه به‌خاطر تغییرات طبیعی، بلکه به‌دلیل فعالیت انسانی.

در اواخر قرن نوزدهم، مهاجران اروپایی که وارد کالدونیای جدید شدند، کَگوها را برای پرهای تزیینی تاجی‌شکل‌شان شکار کردند؛ پرهایی که در آن دوران زینت کلاه‌های فاخری می‌شدند. این روند، جمعیت کَگو را در مدت کوتاهی به مرز نابودی رساند.

هرچند آن مد گذرا رو به پایان رفت، اما تهدیدها متوقف نشد. سگ‌های ولگرد و دیگر شکارچیان وارداتی، و همچنین تخریب زیستگاه‌های طبیعی، عواملی بودند که همچنان جمعیت این پرنده را کاهش دادند. امروز تخمین زده می‌شود که تنها ۶۰۰ تا ۲ هزار کَگو در طبیعت باقی مانده‌اند.

تلاش‌هایی که به بار نشسته‌اند

اما داستان کَگو، فقط روایتی غم‌انگیز نیست. دهه‌هاست که تلاش‌های حفاظتی و برنامه‌های تکثیر در محیطهای حفاظت شده، به‌طور پیوسته پیگیری شده‌اند. در پارک طبیعی ری‌ویر بلو (Rivière Bleue) برای مثال، در سال ۱۹۸۴ فقط ۶۰ کَگو شناسایی شده بود. امروز، تعداد آن‌ها به بیش از ۱۰۰۰ پرنده‌ی زنده و فعال رسیده است.

مسئول پروژه گفته است: «امروز در بخش‌هایی از جنگل، جفت‌های تازه‌ای از کَگوها شکل گرفته‌اند. جمعیت آن‌ها به‌طور پیوسته در حال افزایش است و چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای داریم.»

چرا کَگو استثنایی است؟

کَگو تنها به‌خاطر ناتوانی در پرواز یا شاخک‌های بینی‌اش خاص نیست. این پرنده با پرهای خاکستری یکدست، تاجی بلند بر سر و رفتاری متین، حضوری بی‌صدا و دلنشین در دل جنگل دارد. برخلاف بسیاری از پرندگان، صدای خاص و متمایزی تولید می‌کند و اغلب به‌صورت جفت‌های نر و ماده همیشگی زندگی می‌کند؛ با پیوندی عاطفی پایدار.

این پرنده‌ی خشکی‌زی، از معدود پرندگانی‌ست که به‌طور بومی فقط در یک نقطه از جهان – کالدونیای جدید – یافت می‌شود. و همین موضوع، مسئولیت انسان را برای حفاظت از این پرنده دوچندان می‌کند. اگر کَگو از بین برود، با او نه‌تنها یک گونه، بلکه یک بخش از میراث طبیعی کره‌ی زمین از دست می‌رود.