داستان ویدئوکاست‌ها در ایران داستانی طولانی است که شاید بهتر باشد آدم یکی دو دهه بعد بنویسد! اما از آن زمان که ویدئوها به اصطلاخ مجاز شدند، ما کم کم به شمار زیادی از فیلم‌ها دست پیدا کردیم و تازه می‌توانستیم برنامه‌های محبوب تلویزیونی‌مان را ضبط کنیم. برای نخستین بار ما می‌توانستیم تنظیم کنیم که فلان سریال به صورت برنامه‌‌ریزی شده برای ما ضبط شود یا وقتی یک مسابقه فوبتال را نمی‌توانستیم ببینم، بعدا بتوانیم ببیم.

سال‌ها قبل از VAR با دقت آفسایدها را چک می‌کردیم و بر سر اینکه داور چه اشتباه مضحکی مرتکب شده با هم بحث می‌کردیم. یادم می‌آید از آن دوران کلی ویدئو از تلویزیون ضبط می‌کردم.

اصلا قبل ویدئو باید شما حتما موقع پخش یک فیلم حضور می‌داشتید و حواستان جمع می‌بود که صحنه‌ای را از دست ندهید، اما حالا می‌توانستید یک فیلم را در چند بخش ببینید یا یک سکانس را بارها ببینید. دیگر مجبور نبودید برای دیدن یک سریال حتما در همان موقع حضور داشته باشید.

عصر طلایی‌ای بود و فناوری به شیوه آن دوران داشت به سرعت پیش می‌رفت. به همین خاطر دستگاه‌های ویدئوی خانواده‌هایی که قبل از دوره مجاز بودن چیزی تهیه کرده بودند، خیلی زود دمده شد و در مقابل دستگاه‌های خانواده‌های محافظه‌کارتر پیشرفه‌تر بود!

یکی از این پیشرفت‌ها، شیوه‌های مختلف ضبط روی نوار بود: SP، LP و EP. هر کدام از این حالت‌ها تجربه‌ای متفاوت از تماشای فیلم به ارمغان می‌آوردند و انتخاب بین آن‌ها گاه به موضوع بحث خانواده‌ها تبدیل می‌شد.

ویدئوکاست: پادشاه خانه‌های دهه ۱۹۸۰

ویدئوکاست‌ها که بیشتر با نام‌های VCR (Video Cassette Recorder) و VTR (Video Tape Recorder) شناخته می‌شدند، در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به سرعت محبوبیت یافتند. این دستگاه‌ها اجازه می‌دادند برنامه‌های تلویزیونی ضبط شده یا فیلم‌های کرایه‌ای در خانه‌ها تماشا شوند؛ انقلابی که شیوه سرگرمی را برای همیشه تغییر داد. اولین نسل‌های VCR از نوارهای فرمت U-matic استفاده می‌کردند که بیشتر تجاری بودند، اما با معرفی فرمت‌های مصرفی VHS و Betamax، بازار خانگی متحول شد. هرچند رقابت VHS و Betamax موضوع مفصل دیگری است، اما در این مقاله تمرکز بر کیفیت‌های ضبط است. نکته جالب آنکه شرکت‌هایی همچون سونی، پاناسونیک (ماتسوشیتا)، JVC و RCA پیشگام این عرصه بودند. این برندها در پی آن بودند که دستگاه‌هایی بسازند که هم کیفیت خوبی داشته باشند و هم امکان ذخیره‌سازی طولانی‌تر روی نوار را فراهم کنند. این رقابت زمینه‌ساز معرفی حالت‌های مختلف ضبط شد.

ضبط SP، LP و EP: سه راه برای ثبت خاطرات

در دنیای ویدئوکاست، سه حالت ضبط اصلی رواج داشت: SP (Standard Play)، LP (Long Play) و EP (Extended Play یا SLP – Super Long Play). حالت SP که کیفیت اصلی و استاندارد ضبط بود، بهترین کیفیت تصویر و صدا را ارائه می‌داد اما زمان ضبط محدود به معمولاً دو ساعت می‌شد. در مقابل، حالت LP زمان ضبط را تقریباً دو برابر می‌کرد اما با افت نسبی در کیفیت تصویر همراه بود. حالت EP (که در برخی دستگاه‌ها SLP هم نامیده می‌شد) زمان ضبط را تا سه یا حتی چهار برابر افزایش می‌داد اما کیفیت به طرز محسوسی کاهش می‌یافت. در حالت EP، فشردگی بیشتر اطلاعات روی نوار باعث افت وضوح و افزایش نویز تصویری می‌شد. برخی دستگاه‌ها امکان انتخاب میان این حالت‌ها را با یک کلید ساده یا منوی داخلی فراهم می‌کردند. همین انتخاب به کاربران اجازه می‌داد بسته به اهمیت محتوا، بین کیفیت و مدت زمان ضبط تصمیم بگیرند.

مکانیزم فنی تفاوت حالت‌های ضبط

از نظر فنی، تفاوت SP، LP و EP ناشی از تغییر سرعت حرکت نوار درون دستگاه بود. در حالت SP، نوار با سرعت بیشتری حرکت می‌کرد و به همین دلیل فضای بیشتری برای ثبت جزئیات بیشتر تصویر و صدا اختصاص می‌یافت. حالت LP سرعت حرکت نوار را کاهش می‌داد، در نتیجه داده‌ها متراکم‌تر ذخیره می‌شدند و زمان ضبط افزایش می‌یافت. در حالت EP یا SLP، سرعت حرکت نوار به حداقل ممکن می‌رسید و اطلاعات با بیشترین فشردگی روی نوار ذخیره می‌شدند. البته این فشردگی بالا منجر به افت کیفیت در وضوح تصویر، افکت‌های حرکتی (Motion Artifacts) و کاهش شفافیت رنگ‌ها می‌شد. به‌طور معمول، دستگاه‌های رده‌بالا تنظیمات پیشرفته‌ای برای بهینه‌سازی ضبط در حالت‌های LP و EP ارائه می‌دادند. تولیدکنندگانی مانند پاناسونیک و سونی تکنیک‌هایی همچون «افزایش بهره سیگنال» (Gain Boost) را به کار می‌بردند تا کیفیت تصویر در حالت‌های فشرده بهتر حفظ شود. اما به هر حال، برای چشم تیزبین تماشاگران، تفاوت‌ها کاملاً مشهود بود.

استقبال بازار و عادات مصرف‌کنندگان

با وجود جذابیت نظری حالت‌های LP و EP برای ذخیره ساعات بیشتر محتوا روی یک نوار، در عمل، بیشتر مصرف‌کنندگان حالت SP را ترجیح می‌دادند. کیفیت بالاتر تصویر در حالت SP، به ویژه برای فیلم‌های سینمایی و برنامه‌های تلویزیونی مهم، یک عامل تعیین‌کننده بود. کسانی که از حالت‌های LP یا EP استفاده می‌کردند، معمولاً برنامه‌های کم‌اهمیت‌تر یا استفاده آرشیوی داشتند. مثلاً ضبط مجموعه‌ای از اپیزودهای خبری یا مسابقات ورزشی طولانی. یکی از دلایل استقبال کمتر از LP و EP این بود که در بسیاری از دستگاه‌ها، تغییر میان حالت‌های ضبط دشوار بود یا کیفیت در حالت‌های پایین‌تر بسیار افت می‌کرد. علاوه بر این، در بازپخش، برخی دستگاه‌های قدیمی‌تر با خواندن صحیح نوارهای ضبط‌شده در حالت‌های LP و EP مشکل داشتند. این مشکلات باعث شد که SP به استاندارد طلایی ضبط در ذهن بسیاری از کاربران تبدیل شود.

برندهای پیشرو و نوآوری‌های مهم

در زمینه پیشگامی در ضبط با حالت‌های مختلف، شرکت‌های ژاپنی نقش بی‌بدیلی داشتند. سونی، که با فرمت Betamax وارد میدان شد، ابتدا روی کیفیت تمرکز داشت و حالت SP را بهینه‌سازی کرد. در مقابل، JVC که مبدع فرمت VHS بود، به سرعت امکان ضبط‌های طولانی‌تر را معرفی کرد تا در رقابت بازار خانگی برتری یابد. پاناسونیک و شارپ نیز در طراحی دستگاه‌هایی که بتوانند به خوبی بین SP، LP و EP سوییچ کنند پیشرفت‌هایی به وجود آوردند. RCA در آمریکا تلاش کرد حالت EP را به عنوان راهی برای ذخیره چند فیلم روی یک نوار تبلیغ کند. نوآوری‌های فنی مانند Dynamic Tracking (رهگیری دینامیک) و Hi-Fi Stereo Recording نیز به بهبود کیفیت ضبط‌های طولانی‌تر کمک کردند. هرچند نهایتاً استاندارد SP محبوب‌ترین ماند، اما وجود این گزینه‌ها به کاربران حس آزادی بیشتری در مدیریت محتوایشان می‌داد. بدون شک، این دوره یکی از جذاب‌ترین دوره‌های تاریخ فناوری خانگی است که هنوز هم در خاطره‌ها زنده است.