از ماه اوت سال ۲۰۱۲، رباتی کوچک اما بی‌باک، به نام کنجکاوی (Curiosity)، بر سطح بی‌رحم و صخره‌ای مریخ، مأموریتی بزرگ را به دوش گرفت. مأموریتی که هدفش، گشودن رازهای پنهان زمین‌شناسی و تاریخچه‌ وجود آب در سیاره‌ای است که در عین شباهت‌هایی با زمین، جهانی کاملاً بیگانه و اسرارآمیز به شمار می‌رود.

کنجکاوی در دل دهانه‌ی گیل (Gale Crater) سفر می‌کند؛ جایی که طی سال‌ها تحقیق و پژوهش، اطلاعات بی‌سابقه‌ای درباره‌ی فرایندهای زمین‌شناختی و نشانه‌های آب‌های دیرین مریخ در اختیار دانشمندان قرار داده است.

اکنون، تصویری تازه و خیره‌کننده از مدارگرد شناسایی مریخ (Mars Reconnaissance Orbiter) از مریخ‌نورد کنجکاوی، به‌سان نقطه‌ای سیاه در میان گستره‌ی بی‌کران ماسه‌های سرخ‌رنگ، در دل تنهایی مطلق و در فاصله‌ای دور از خانه‌ی نخستینش، منتشر شده.

کنجکاوی در قاب فضا: شکار لحظه‌ای تاریخی

در روز ۲۸ فوریه، زمانی که مدارگرد با سرعت از فراز دهانه‌ی گیل عبور می‌کرد، توانست تصویری بی‌نظیر از کنجکاوی ثبت کند. در این عکس، مریخ‌نورد همچون لکه‌ای تیره و محو، در میان شن‌های کمرنگ مریخ دیده می‌شود. ناسا اعلام کرد که این تصویر احتمالاً نخستین نمونه از ثبت حرکت فعال یک مریخ‌نورد بر سطح سیاره توسط یک مدارگرد است.

پشت سر این نقطه‌ی تیره، خطی مارپیچ و خاکستری‌رنگ دیده می‌شود: رد چرخ‌های کنجکاوی که مسافتی نزدیک به ۳۲۰ متر امتداد دارد. این فاصله طی یازده مرحله‌ی راهپیمایی از دوم فوریه تا لحظه‌ی عکسبرداری پیموده شده است.

ردپایی که بادهای بی‌رحم خواهند زدود

هرچند این ردپا اکنون به زیبایی در دل ماسه‌های مریخ جا خوش کرده، اما دوام آن کوتاه خواهد بود. جو متلاطم مریخ با طوفان‌هایی سهمگین، خیلی زود این نشانه‌های ارزشمند را پاک خواهد کرد؛ گویی هیچ سفری از اینجا عبور نکرده است.

برای انسانی که در همین بازه‌ی زمانی حرکت کند، طی کردن ۳۲۰ متر کار چندان بزرگی نیست؛ اما برای کنجکاوی که حداکثر سرعتی برابر با ۱۶۰ متر در ساعت دارد – یعنی حدود چهل برابر کندتر از سرعت متوسط یک انسان – این سفر کوچک، گامی عظیم محسوب می‌شود.

دلیل این حرکت آهسته، کمک به کاهش مصرف انرژی است. کنجکاوی با تکیه بر یک مولد گرمایی-الکتریکی (Nuclear Generator) با خروجی تنها ۱۱۰ وات، باید با دقت در مصرف منابع خود عمل کند. افزون بر آن، ناهمواری‌های خطرناک سطح مریخ نیازمند دقت بالایی در ناوبری هستند.

در طول بیش از یک دهه‌ی حضورش، این مریخ‌نورد تنها حدود ۳۴.۵۹ کیلومتر مسیر پیموده است؛ اما هر متر این سفر، انبوهی از کشفیات ارزشمند علمی را به همراه داشته است.

کاوش در دل مسیرهای فرسوده‌ی باستانی

در ماه فوریه، کنجکاوی در بستر کانالی به نام گدیز والی (Gediz Vallis Channel) حرکت می‌کرد. پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهد که این کانال توسط سیلاب‌های عظیمی در گذشته‌های دور تراشیده شده؛ سیلاب‌هایی که حجم عظیمی از آوار و سنگ را در مسیر خود انباشته کرده‌اند.

در جریان این پژوهش، کنجکاوی به کشفی حیرت‌انگیز دست یافت: ذخیره‌ای از گوگرد (Sulfur) خالص. کشفی که هنوز علت دقیق آن در حال بررسی و تحلیل است و می‌تواند پرده از اسرار جدیدی درباره‌ی تاریخ شیمیایی مریخ بردارد.

صعود به بلندی‌ها و کاوش نقش‌های سنگی

پس از پایان مأموریت خود در گدیز والی، کنجکاوی به جست‌وجوی ویژگی‌های جدید رفت. این مریخ‌نورد از بلندی کوچکی به نام دروازه‌ی شیطان (Devil’s Gate) بالا رفت، نمونه‌های شیمیایی از مناطق کاهویلا (Cahuilla) و سانتا ینز (Santa Ynez) جمع‌آوری کرد و تصاویری زیبا از ساختاری لایه‌لایه به نام تلسکوپ هیل (Hale Telescope) ثبت نمود؛ ساختاری که مانند کیکی لایه‌لایه، رمزهایی از گذشته‌ی دور مریخ در دل خود نهفته دارد.

اکنون، کنجکاوی در مسیر خود به سمت یکی از هدف‌های اصلی پژوهشی پیش می‌رود: ناحیه‌ای با شبکه‌ی زیبایی از شکاف‌ها و برجستگی‌های معدنی که به آن باکس‌ورک (Boxwork Formations) می‌گویند.

شکاف‌هایی که نوید حیات می‌دهند

در زمین، باکس‌ورک‌ها زمانی شکل می‌گیرند که آب‌های زیرزمینی از میان ترک‌های سنگی عبور کرده و مواد معدنی را درون آن‌ها رسوب می‌دهند. در طول زمان، سنگ‌های اطراف دچار فرسایش می‌شوند، اما رسوبات سخت‌تر به‌جا مانده و نقش‌های ظریف و پیچیده‌ای ایجاد می‌کنند.

دانشمندان گمان می‌کنند که باکس‌ورک‌های مریخ هم از فرایندی مشابه پدید آمده‌اند. اما برای اثبات این نظریه، کنجکاوی باید از نزدیک این ساختارها را بررسی کند و ترکیبات معدنی آن‌ها را تحلیل نماید.

این مکان اهمیت ویژه‌ای برای تحقیق درباره‌ی حیات باستانی احتمالی دارد. چون رسوبات در محیطی زیرزمینی و نسبتاً گرم و مرطوب شکل گرفته‌اند، شرایطی که بسیار مناسب‌تر برای رشد حیات میکروبی نسبت به سطح سرد و خشک امروز مریخ بوده است.

اگر ردی از زندگی کهن در مریخ وجود داشته باشد، شاید نشانه‌های آن در دل این شکاف‌های خاموش نهفته باشد.

کنجکاوی: جلوه‌ای از جسارت و امید بشری

مریخ‌نورد کنجکاوی، نمادی از اراده‌ی شکست‌ناپذیر بشر در کشف ناشناخته‌هاست. این ربات کوچک، با هر سانتی‌متر حرکت خود در جهانی خاموش و ناآشنا، صدای کنجکاوی، جسارت و امید انسانی را به گوش کهکشان می‌رساند.

ماجراجویی‌های این مسافر تنها ادامه دارد؛ و هر تصویری که از سفر او دریافت می‌کنیم، یادآور نیروی بی‌پایان دانش، پژوهش و آرزوی کشف اسرار هستی است.