در دل جنگل‌های استوایی جنوب شرق آسیا، جانداری زندگی می‌کند که نامش باعث سردرگمی می‌شود، ظاهرش گیج‌کننده است و بویش، بوی پاپ‌کُرن کره‌ای می‌دهد! این موجود شگفت‌انگیز که بنتورونگ (Binturong) نام دارد، یکی از ناشناخته‌ترین و در عین حال مهم‌ترین گونه‌های اکوسیستم‌های گرمسیری است. با اینکه به‌نام خرس‌گربه (Bearcat) شناخته می‌شود، نه خرسی در کار است، نه گربه‌ای. او یکی از اعضای عجیب و بی‌همتای خانواده ویوریدها (Viverridae) است، خانواده‌ای که شامل زبادها (Civets) و گُنه‌تی‌ها (Genets) نیز می‌شود.

بنتورونگ چه شکلی است؟ تلفیقی از جغد، خرس و مار!

بنتورونگ با بدن درشت، پشمالو و سیاه‌رنگش، ترکیبی خنده‌دار از حیوانات مختلف به‌نظر می‌رسد. قد آن بین ۶۰ تا ۹۶ سانتی‌متر است، و دُمی دارد به همان اندازه بدنش، که یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن محسوب می‌شود. این دُم «گیره‌ای» (Prehensile) است، یعنی می‌تواند به‌مانند یک دستِ اضافه، شاخه‌ها را بگیرد و تعادل بدن را حفظ کند. در میان گوشت‌خواران دنیای قدیم، چنین ویژگی‌ای نادر است.

موهای زبر و ضخیم بنتورونگ معمولاً به رنگ سیاه یا خاکستری تیره‌اند و گاه نوک نقره‌ای دارند. صورت گرد و خرس‌مانندش با چشمان درخشان، سبیل‌های سفید بلند، و گوش‌های کوتاه با تافت‌های خزدار، حالتی از خرد و وقار به چهره‌اش می‌دهد، گویی سالخورده‌ای دانا در دل درختان جنگل زندگی می‌کند.

زیستگاه طبیعی؛ جنگل‌هایی که روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شوند

زیستگاه بنتورونگ گستره‌ای وسیع از جنوب و جنوب شرق آسیا را شامل می‌شود: از هند، نپال، و بنگلادش گرفته تا تایلند، مالزی، اندونزی، فیلیپین، و جنوب چین. آن‌ها در جنگل‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری زندگی می‌کنند، به‌ویژه در مناطقی که درختان بلند و پوشش تاج‌دار فراوان باشد.

اما این زیستگاه‌ها با تهدیدهای جدی روبه‌رو هستند. تحقیقات نشان می‌دهد جنگل‌زدایی برای ساخت مزارع نخل روغنی، جاده‌سازی، استخراج چوب، و گسترش مناطق مسکونی باعث از بین رفتن سریع زیستگاه بنتورونگ شده است. به همین دلیل، این گونه اکنون در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیر (Vulnerable) اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد.

رژیم غذایی؛ گیاه‌خوار در لباس گوشت‌خوار!

با اینکه بنتورونگ در راسته گوشت‌خواران (Carnivora) طبقه‌بندی می‌شود، رفتار تغذیه‌ای‌اش بیشتر شبیه به گیاه‌خواران است. رژیم اصلی او را میوه‌ها، به‌ویژه انجیر تشکیل می‌دهد. این جانور همه‌چیزخوار (Omnivore) است، اما بخش اعظم رژیم غذایی‌اش میوه‌خوار (Frugivore) محسوب می‌شود.

او همچنین حشرات، پرندگان کوچک، تخم پرندگان و گاهی جانوران کوچک را نیز می‌خورد. اما نقش حیاتی بنتورونگ، چیزی فراتر از تغذیه است: او یک «پخش‌کننده‌ی بذر» (Seed Disperser) بی‌نظیر است. دانه‌هایی که از طریق دستگاه گوارشش عبور می‌کنند، هنگام دفع در خاک بهتر رشد می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که برخی گونه‌های درخت مانند انجیر خفّاق (Strangler Fig) به حضور بنتورونگ وابسته‌اند.

بوی عجیب و کارکرد آن در ارتباطات

شاید باورش سخت باشد، اما ادرار بنتورونگ بویی شبیه پاپ‌کُرن تازه دارد! این بو ناشی از ماده‌ای به نام ۲-استیل-۱-پیرُولین (2-acetyl-1-pyrroline) است؛ همان ماده‌ای که هنگام برشته شدن نان یا ذرت نیز تولید می‌شود. بنتورونگ‌ها از این بو برای نشانه‌گذاری قلمرو استفاده می‌کنند. آن‌ها دُم و کفل خود را به شاخه‌ها می‌کشند و این رایحه خاص را در جنگل منتشر می‌کنند.

این بو نه‌تنها باعث تمایز آن‌ها از سایر حیوانات می‌شود، بلکه ابزاری برای جذب جفت، اعلام وضعیت تولیدمثلی و هشدار به رقباست. پژوهشگران معتقدند این بو یکی از پیچیده‌ترین ابزارهای ارتباط غیرکلامی در دنیای پستانداران است.

رفتارشناسی؛ تنهایی آرام اما پر سر و صدا

بنتورونگ‌ها بیشتر شب‌گرد (Nocturnal) هستند و به‌صورت انفرادی زندگی می‌کنند، ولی در زمان جفت‌گیری یا در اسارت، رفتارهای اجتماعی بیشتری نشان می‌دهند. آن‌ها در درختان بسیار چالاک هستند، اگرچه روی زمین کمی آهسته حرکت می‌کنند.

ارتباطات صوتی در این گونه متنوع و جالب است. صداهایی مانند غرش، جیغ، خرخر و ناله، بسته به موقعیت احساسی حیوان، منتقل‌کننده‌ی پیام‌های مختلفی هستند؛ از تهدید و هشدار گرفته تا رضایت و آرامش.

تولیدمثل با روشی خاص و هوشمندانه

بنتورونگ‌ها از معدود پستاندارانی هستند که قابلیت «تأخیر در لانه‌گزینی» (Delayed Implantation) دارند؛ یعنی پس از لقاح، تخم می‌تواند برای مدتی در حالت غیرفعال بماند تا زمان مناسبی برای شروع رشد جنین فراهم شود. این قابلیت به مادر اجازه می‌دهد تولد نوزاد را با شرایط محیطی مناسب هماهنگ کند.

ماده‌ها معمولاً ۱ تا ۶ نوزاد به دنیا می‌آورند، ولی تعداد رایج ۲ توله است. نوزادان کور و بی‌دفاع متولد می‌شوند و حدود ۲ ماه در کنار مادر می‌مانند تا کاملاً مستقل شوند. بنتورونگ در اسارت می‌تواند تا ۲۵ سال عمر کند، اما در طبیعت معمولاً کمتر زندگی می‌کند.

چرا باید بنتورونگ را جدی بگیریم؟

این حیوان شگفت‌انگیز نه‌تنها نماینده‌ای از تنوع زیستی آسیاست، بلکه نقشی حیاتی در پویایی جنگل‌های گرمسیری دارد. با توجه به نقش اکولوژیکش در پخش بذر، زیبایی رفتاری و فیزیولوژیکی، و تهدیدهای جدی که با آن روبه‌روست، محافظت از بنتورونگ یک ضرورت زیست‌محیطی است.

برنامه‌های حفاظتی در برخی کشورهای آسیا آغاز شده‌اند؛ از جمله ایجاد پناهگاه‌های جنگلی، قوانین محدودکننده برای شکار و تجارت غیرقانونی، و پروژه‌های آگاهی‌رسانی در مدارس و جوامع محلی. همچنین باغ‌وحش‌ها و مراکز حیات‌وحش با پرورش در اسارت و بازگشت به طبیعت، در احیای این گونه نقش دارند.

جمع‌بندی؛ بنتورونگ نمادی از طبیعتی که هنوز شگفتی دارد

بنتورونگ، با آن دُم گیره‌ای، بوی عجیب و رفتارهای مرموزش، یکی از نمادهای کمترشناخته‌شده‌ی طبیعت است که برای بقا به کمک ما نیاز دارد. شناخت بیشتر درباره این گونه، تنها تماشای یک موجود جالب نیست؛ بلکه قدمی است به‌سوی درک عمیق‌تر از پیچیدگی‌های زیست‌محیطی، و مسئولیتی برای حفظ آنچه باقی مانده.