تصور کنید روی تردمیل هستید. فقط ۱۰ دقیقه گذشته، اما احساس می‌کنید نیم ساعت است که عرق می‌ریزید. زمان کش می‌آید، مثل کشی که نمی‌خواهد رها شود. در همان لحظه، اگر مشغول تماشای فیلم موردعلاقه‌تان بودید، شاید همان ۱۰ دقیقه در چشم برهم‌زدنی گذشته بود. این تجربه آشنا برای بسیاری از ما، حالا موضوع پژوهشی علمی در حوزه «ادراک زمان هنگام ورزش» (Time perception during exercise) شده است. فیزیک می‌گوید زمان یکپارچه و ثابت است، اما مغز ما چیز دیگری می‌گوید؛ مخصوصاً وقتی بدن در حال تقلاست. در ادامه، نتایج تحقیق جالبی از بریتانیا و هلند را بررسی می‌کنیم که نشان می‌دهد هنگام فعالیت فیزیکی شدید، ادراک ما از زمان به‌شدت دگرگون می‌شود.

زمان واقعا کند می‌شود یا فقط این‌طور احساس می‌کنیم؟

پژوهش جدیدی که در نشریهٔ Brain and Behavior منتشر شده، نشان می‌دهد هنگام ورزش، به‌ویژه در اوج تلاش فیزیکی، ذهن ما زمان را کندتر از واقعیت تجربه می‌کند. بر اساس یافته‌ها، افراد در حال ورزش، به‌طور میانگین حدود ۹ درصد بیش از مقدار واقعی زمان را احساس می‌کنند. به بیان ساده، اگر فکر می‌کنید ۳۰ ثانیه گذشته، در واقع هنوز تنها ۲۷ ثانیه سپری شده است.

این نتیجه از آزمایشی حاصل شد که در آن ۳۳ شرکت‌کننده‌ٔ سالم و نسبتاً ورزش‌کار، در حین رکاب‌زدن روی دوچرخهٔ ثابت، باید گذشت زمان ۳۰ ثانیه‌ای را تخمین می‌زدند. یافته‌ها نشان دادند که هنگام اوج فعالیت بدنی، افراد زمان را بیش از واقعیت حس می‌کنند، در حالی‌که قبل و بعد از فعالیت چنین انحرافی وجود نداشت.

 چرا مغز، در میانهٔ ورزش، زمان را دگرگون درک می‌کند؟

محققان معتقدند این پدیده با «هوشیاری حسی فشرده‌شده» (Compressed sensory awareness) مرتبط است. یعنی هنگام فعالیت شدید، بدن در معرض سیلی از پیام‌های حسی، درد، گرما، و تنفس شدید قرار می‌گیرد. مغز برای پردازش این حجم زیاد اطلاعات، گویی زمان را می‌کِشد تا فضای لازم برای درک همه چیز را فراهم کند.

پژوهشگران می‌نویسند: «در ورزش، مانند موقعیت‌های خطرناک، اتفاقات به نظر کندتر رخ می‌دهند، زیرا سیستم عصبی در حال پردازش تهدیدات محیطی است.» مشابه حالتی که در لحظات تصادف یا سقوط، زمان به‌نظر کش می‌آید و کندتر از همیشه حس می‌شود.

 آزمون با رقابت: هرچه سخت‌تر، کندتر

در این پژوهش، شرکت‌کنندگان در سه شرایط مختلف تست شدند: رکاب‌زدن به‌تنهایی، رکاب‌زدن با آواتار همراه، و رقابت با آن آواتار. جالب آن‌که در حالت رقابتی، انحراف ادراک زمانی به بیشترین مقدار خود رسید، تا جایی که اختلاف بین زمان واقعی و زمان درک‌شده به حدود ۲۵ درصد رسید.

این یافته‌ها نشان می‌دهند که فشار روانی ناشی از رقابت و تلاش برای برتری، توانایی مغز برای تخمین زمان را بیشتر از حالت معمول تحت تأثیر قرار می‌دهد. در واقع، هرچه تلاش بدنی و ذهنی بیشتر شود، تجربه ذهنی ما از زمان بیشتر دستخوش تغییر می‌شود.

 پیامدهای علمی برای انگیزه، لذت و کارایی در ورزش

به گفتهٔ سرپرست پژوهش، دکتر اندرو ادواردز (Andrew Edwards) از دانشگاه Canterbury Christ Church، این نتایج می‌توانند در بهینه‌سازی تمرینات ورزشی، طراحی برنامه‌های انگیزشی و افزایش حس لذت از ورزش نقش مهمی ایفا کنند. اگر بتوانیم آگاهانه درک خود از زمان را هنگام ورزش مدیریت کنیم، شاید دیگر احساس «طولانی بودن» جلسات تمرینی، مانعی برای ادامه مسیر نباشد.

ادراک آهسته زمان می‌تواند در مواردی مثل تمرینات قدرتی، مسابقات ورزشی و حتی توان‌بخشی بیماران، نقش کلیدی ایفا کند. شاید با طراحی تجربیاتی که بدن را کمتر متأثر از این کندی ادراکی کند، بتوان لذت از ورزش را برای افراد افزایش داد.

جمع‌بندی نهایی

در یک نگاه کلی، پژوهش‌های نوین در حوزه «ادراک زمان هنگام ورزش» نشان می‌دهند که مغز انسان، هنگام فعالیت فیزیکی شدید، به‌دلیل افزایش محرک‌های حسی، زمان را کندتر از واقعیت درک می‌کند. این پدیده نه حاصل توهم، بلکه پاسخی زیستی به فشارهای بیرونی و درونی است. در نتیجه می‌توان گفت که تجربه‌ٔ ذهنی ما از زمان، تحت تأثیر شرایط فیزیولوژیکی مانند درد، رقابت و تمرکز تغییر می‌کند و لزوماً با ساعت عینی هماهنگ نیست. شناخت این ویژگی می‌تواند در طراحی تمرینات مؤثرتر، افزایش انگیزه، و بهبود لذت از ورزش برای افراد نقش مهمی ایفا کند.

❓ سؤالات پرتکرار (FAQ)

۱. آیا زمان واقعاً در حین ورزش کندتر می‌گذرد؟
نه، زمان عینی تغییری نمی‌کند، اما مغز ما به‌دلیل فشارهای حسی، آن را کندتر تجربه می‌کند.

۲. این پدیده فقط در ورزش‌های سخت رخ می‌دهد؟
بیشترین تغییر در ادراک زمان هنگام فعالیت‌های شدیدتر و رقابتی مشاهده شده، اما در فعالیت‌های ملایم هم ممکن است رخ دهد.

۳. چرا مغز زمان را کندتر تجربه می‌کند؟
برای پردازش بیشتر اطلاعات حسی و ایجاد آمادگی در برابر تهدید یا فشار، مغز حس کش‌آمدگی زمان را القا می‌کند.

۴. این پدیده فقط برای افراد ورزشکار رخ می‌دهد؟
تحقیق بر افراد نسبتاً ورزشکار انجام شده، اما احتمال دارد در بیشتر انسان‌ها دیده شود. نیاز به پژوهش گسترده‌تر وجود دارد.

۵. آیا می‌توان از این آگاهی برای بهبود تجربه ورزشی استفاده کرد؟
بله، می‌توان با آگاه‌سازی، برنامه‌ریزی انگیزشی و استفاده از موسیقی یا تمرکز ذهنی، حس طولانی‌ بودن زمان را کاهش داد.

۶. آیا این پدیده در سایر موقعیت‌ها هم دیده می‌شود؟
بله، در موقعیت‌های استرس‌زا مثل تصادف یا تهدیدهای روانی نیز افراد زمان را کندتر تجربه می‌کنند.

منبع: Brain and Behavior