تصور کنید مردی میانسال پس از فوت همسرش دچار تنگی نفس و درد شدید در قفسه سینه می‌شود. او را به اورژانس منتقل می‌کنند؛ همه فکر می‌کنند دچار سکته قلبی شده. اما نوار قلب و آنزیم‌ها چیز دیگری می‌گویند: نه حمله قلبی، بلکه چیزی به‌نام «کاردیومیوپاتی تاکوتسوبو» (Takotsubo Cardiomyopathy). این بیماری، که به «سندرم قلب شکسته» هم معروف است، نه از انسداد رگ، بلکه از استرس بسیار زیاد ناشی می‌شود. حالا پژوهشی تازه نشان می‌دهد که مردان، گرچه کمتر به این بیماری دچار می‌شوند، اما دو برابر بیشتر از زنان در اثر آن می‌میرند. در این مقاله، به پشت‌پرده این پدیده، علت‌های فیزیولوژیک، پیامدهای بالینی و شکاف آماری قابل‌تأمل آن می‌پردازیم و با هم بررسی می‌کنیم که چرا «نرخ مرگ‌ومیر مردان در اثر سندرم قلب شکسته» بیشتر است.

 سندرم قلب شکسته چیست و چرا نادیده گرفته می‌شود؟

سندرم قلب شکسته یا کاردیومیوپاتی تاکوتسوبو (Takotsubo Cardiomyopathy یا TC)، نوعی اختلال حاد ولی برگشت‌پذیر در عملکرد بطن چپ قلب است که اغلب در پاسخ به استرس احساسی یا جسمانی شدید رخ می‌دهد. این بیماری، برای نخستین بار در ژاپن شناخته شد، و نام آن از شکل ویژه‌ای از دام اختاپوس گرفته شده که قلب در تصویربرداری به آن شباهت می‌یابد.

علائم آن بسیار شبیه به سکته قلبی است: درد قفسه سینه، تنگی نفس، تپش قلب. اما بر خلاف سکته، در این حالت رگ‌های کرونری مسدود نیستند؛ مشکل از سِیال شدن ناگهانی هورمون‌های استرس، به‌ویژه کاتکولامین‌ها (Catecholamines) است که با حمله به بافت قلب، کارکرد آن را مختل می‌کنند.

یافته‌های پژوهش: چرا مردان بیشتر می‌میرند؟

تیم پژوهشی دانشگاه آریزونا داده‌های مربوط به ۱۹۹٬۸۹۰ بیمار مبتلا به TC را بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ بررسی کرد. نتایج نشان داد که اگرچه این بیماری در زنان شایع‌تر است، اما مردان دو برابر بیشتر از آن می‌میرند: ۱۱.۲٪ در مردان در برابر ۵.۵٪ در زنان.

نرخ کلی مرگ‌ومیر ۶.۵٪ بود که عددی قابل‌توجه برای بیماری‌ای به‌ظاهر «احساسی» تلقی می‌شود. دلیل این شکاف آماری چیست؟ پژوهشگران می‌گویند که در مردان، سندرم قلب شکسته بیشتر در پاسخ به فشارهای فیزیکی رخ می‌دهد – مثل جراحی، عفونت شدید، یا آسیب‌های جسمانی – که در مقایسه با فشارهای احساسی (مثل مرگ عزیزان یا طلاق) بیشتر به بروز عوارض شدید می‌انجامد.

پیامدهای بالینی خطرناک و قابل‌پیشگیری

سندرم TC با عوارضی همراه است که ممکن است به نارسایی قلبی، آریتمی، سکته مغزی یا حتی ایست قلبی بینجامد. در این پژوهش مشخص شد که ۳۵.۹٪ بیماران دچار نارسایی احتقانی قلب (Congestive Heart Failure)، حدود ۲۰.۷٪ دچار فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation)، ۶.۶٪ دچار شوک قلبی (Cardiogenic Shock)، ۵.۳٪ سکته مغزی (Stroke) و ۳.۴٪ ایست قلبی (Cardiac Arrest) شده‌اند.

برخی از این عوارض، به‌ویژه سکته ناشی از لخته (Embolic Stroke)، با داروهای ضدانعقاد قابل پیشگیری هستند. پژوهشگران توصیه می‌کنند که در بیماران با عملکرد ضعیف قلب یا ریتم نامنظم، درمان پیشگیرانه ضدلخته باید در مراحل اولیه آغاز شود.

تشخیص دیرهنگام، خطری بزرگ‌تر از خود بیماری

یکی از مشکلات جدی در مواجهه با TC، تشخیص اشتباه آن به‌عنوان سکته قلبی است. شباهت علائم سبب می‌شود که درمان‌های اولیه متناسب با سکته قلبی انجام شود، در حالی که درمان TC رویکرد متفاوتی دارد. این خطای تشخیصی می‌تواند منجر به تأخیر در درمان مؤثر شود، و در مردان – که عوارض شدیدتری تجربه می‌کنند – خطر مرگ را افزایش دهد.

پژوهشگران می‌گویند که آگاهی‌رسانی بهتر در میان پزشکان اورژانس و کاردیولوژیست‌ها، و نیز توسعهٔ ابزارهای تشخیص تصویربرداری دقیق‌تر، می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.

چرا مردان آسیب‌پذیرترند؟ نگاهی به نقش هورمون‌ها

تفاوت پاسخ سیستم قلبی–عروقی به استرس در مردان و زنان، بخشی از علت مرگ‌ومیر بالاتر مردان در TC است. زنان به دلیل داشتن سطح بالاتر استروژن، ممکن است حفاظت نسبی بیشتری در برابر اثرات مضر هورمون‌های استرس داشته باشند. از سوی دیگر، مردان اغلب تمایل کمتری به ابراز احساسات یا پیگیری کمک روان‌شناختی دارند، که این انباشت هیجانی می‌تواند به بروز ناگهانی سندرم ختم شود.

بنابراین، بُعد اجتماعی، فرهنگی و زیستی در کنار هم، مردان را در برابر TC به‌ظاهر نادر، اما در واقع خطرناک، آسیب‌پذیرتر می‌سازند.

چگونه می‌توان از سندرم قلب شکسته پیشگیری کرد؟

سندرم تاکوتسوبو، برخلاف تصور عمومی، لزوماً غیرقابل‌پیشگیری نیست. شناخت عوامل خطر، پایش دقیق سلامت روانی و جسمی، و اصلاح سبک زندگی می‌تواند احتمال بروز این بیماری را کاهش دهد. افرادی که تجربه فقدان یا استرس‌های شدید را پشت سر می‌گذارند، باید نسبت به علائم اولیه مانند درد سینه، تنگی نفس یا اضطراب ناگهانی آگاه باشند.

از منظر پزشکی، کسانی که سابقه فشار خون بالا، بیماری‌های التهابی، یا اختلالات اضطرابی دارند، باید با پزشک متخصص درباره ریسک ابتلا مشورت کنند. در برخی موارد، مصرف داروهای کاهش‌دهنده پاسخ استرسی مانند بتابلاکرها می‌تواند بخشی از راهکار باشد.

 هوش مصنوعی و آینده تشخیص سریع سندرم TC

یکی از امیدهای تازه در کاهش مرگ‌ومیر ناشی از سندرم قلب شکسته، بهره‌گیری از الگوریتم‌های یادگیری ماشین (Machine Learning) است. این الگوریتم‌ها می‌توانند با تحلیل داده‌های نوار قلب، آزمایش خون و تصویربرداری، به تفکیک TC از سکته قلبی کمک کنند.

سامانه‌های هشدار بالینی که با استفاده از داده‌های بیمارستانی آموزش دیده‌اند، قادرند در موارد مشکوک، احتمال بروز سندرم قلب شکسته را در زمان واقعی (Real-Time) به پزشکان اعلام کنند. این فناوری می‌تواند خطای انسانی در تشخیص را کاهش داده و سرعت آغاز درمان مناسب را افزایش دهد.

 آموزش عمومی؛ حلقه مفقودهٔ آگاهی از TC

در فرهنگ عمومی، سندرم قلب شکسته هنوز جایگاه مشخصی ندارد. بسیاری آن را صرفاً یک استعاره رمانتیک می‌دانند، نه یک تهدید واقعی برای قلب. آگاهی‌رسانی در رسانه‌ها، آموزش‌های سلامت عمومی، و درج علائم آن در برنامه‌های غربالگری سلامت قلب می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند.

توصیه می‌شود پزشکان عمومی و روان‌شناسان، به‌ویژه در مواجهه با افراد درگیر سوگ یا طلاق، نسبت به علائم این سندرم هوشیارتر باشند. پیوند میان سلامت روان و قلب، در این بیماری بیش از هر جای دیگر عیان است.

 چشم‌انداز پژوهشی و نیاز به درمان‌های اختصاصی

پژوهشگران هنوز پاسخ روشنی برای بسیاری از پرسش‌های این سندرم ندارند: چرا برخی افراد با استرس مشابه دچار آن می‌شوند و برخی نه؟ چرا مردان بیشتر از زنان می‌میرند، حتی اگر کمتر مبتلا شوند؟ و چگونه می‌توان از بازگشت مجدد آن جلوگیری کرد؟

برای پاسخ به این پرسش‌ها، پژوهش‌های گسترده‌تری با نمونه‌های متنوع‌تر و داده‌های زیستی، ژنتیکی و روان‌شناختی لازم است. همچنین، طراحی درمان‌های هدفمند برای نوع فیزیکی TC که در مردان شایع‌تر است، یکی از اولویت‌های آیندهٔ طب قلب خواهد بود.

 جمع‌بندی:

در یک نگاه کلی می‌توان گفت سندرم قلب شکسته، که زمانی تنها یک استعاره شاعرانه تلقی می‌شد، اکنون به‌عنوان یک اختلال قلبی واقعی، خطرناک و قابل‌درمان شناخته شده است. مردان گرچه کمتر به آن مبتلا می‌شوند، اما بیش از دو برابر زنان در اثر آن می‌میرند. عوامل فیزیولوژیک، تفاوت‌های هورمونی و نوع استرس در این تفاوت نقش دارند. پیشگیری، تشخیص سریع با کمک هوش مصنوعی، و آموزش عمومی، کلیدهای کاهش مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری خاموش‌اند.

❓ سؤالات رایج (FAQ):

۱. سندرم قلب شکسته چیست و چه علائمی دارد؟
نوعی اختلال قلبی برگشت‌پذیر است که در پاسخ به استرس شدید ایجاد می‌شود و علائمی مشابه سکته قلبی دارد، مانند درد سینه و تنگی نفس.

۲. چرا مردان در اثر این سندرم بیشتر می‌میرند؟
در مردان، TC اغلب در اثر استرس‌های جسمانی شدید رخ می‌دهد که با عوارض خطرناک‌تری همراه است و احتمال مرگ را افزایش می‌دهد.

۳. آیا می‌توان از سندرم قلب شکسته پیشگیری کرد؟
بله، با مدیریت استرس، آگاهی از علائم و در برخی موارد، درمان دارویی می‌توان خطر را کاهش داد.

۴. چه عوارضی ممکن است بعد از TC رخ دهد؟
نارسایی قلب، آریتمی، سکته مغزی و حتی ایست قلبی از عوارض شایع این بیماری هستند.

۵. آیا هوش مصنوعی می‌تواند در تشخیص این بیماری کمک کند؟
بله، فناوری‌های یادگیری ماشین می‌توانند به تفکیک سریع‌تر این سندرم از حمله قلبی کمک کنند و درمان مؤثر را زودتر آغاز کنند.

منبع: Journal of the American Heart Association