قوز قرنیه (Keratoconus) یک بیماری پیش‌رونده و غیرالتهابی قرنیه است که منجر به نازک شدن، ضعف ساختاری و تغییر شکل مخروطی قرنیه می‌شود. این تغییر شکل باعث ایجاد آستیگماتیسم نامنظم و کاهش شدید کیفیت بینایی می‌گردد. در گذشته، درمان‌های اصلی محدود به اصلاح عیوب انکساری با عینک یا لنزهای تماسی و در موارد شدید، پیوند قرنیه بود.

روش Cross-Linking یا کراس‌لینکینگ، تکنیکی نوین است که طی دو دهه اخیر وارد حوزه درمان قوز قرنیه شده و توانسته با تقویت ساختار قرنیه، روند پیشرفت بیماری را متوقف یا به طور چشمگیری کند نماید. این روش تحولی بزرگ در مدیریت قوز قرنیه ایجاد کرده و از بروز مراحل پیشرفته و نیاز به پیوند قرنیه جلوگیری می‌کند.

کراس‌لینکینگ چیست؟

Cross-Linking یا کراس‌لینکینگ یک روش درمانی است که با استفاده از ترکیب نور فرابنفش (UV-A) و قطره ریبوفلاوین (ویتامین B2)، پیوندهای عرضی بین رشته‌های کلاژن در قرنیه ایجاد می‌کند. این پیوندهای عرضی باعث افزایش سختی، استحکام و پایداری ساختاری قرنیه می‌شوند.

چرا کراس‌لینکینگ انجام می‌شود؟

در قوز قرنیه، ضعف و نازک شدن کلاژن قرنیه باعث می‌شود قرنیه تغییر شکل دهد. کراس‌لینکینگ با تقویت رشته‌های کلاژن، از پیشرفت این تغییر شکل جلوگیری کرده و به قرنیه کمک می‌کند ساختار خود را حفظ کند.

اصول علمی

• ریبوفلاوین به عنوان یک فتوسنسیتایزر (حساس‌کننده نور) عمل می‌کند و با نور UV-A فعال شده، واکنش‌های شیمیایی را در بافت قرنیه تحریک می‌کند.

• این واکنش باعث ایجاد پیوندهای عرضی جدید بین رشته‌های کلاژن و پروتئوگلیکان‌ها شده که استحکام قرنیه را افزایش می‌دهد.

• افزایش استحکام قرنیه باعث کاهش نازکی و تغییر شکل آن می‌شود.

آماده‌سازی بیمار

• معاینه کامل چشم و انجام توپوگرافی و ضخامت‌سنجی قرنیه برای اطمینان از ضخامت کافی (حداقل ۴۰۰ میکرومتر)

• توضیح روش درمانی و دریافت رضایت آگاهانه

مرحله اول: برداشتن اپیتلیوم

• اپیتلیوم (لایه سطحی قرنیه) به صورت کنترل شده برداشته می‌شود تا ریبوفلاوین بتواند بهتر به لایه‌های عمقی نفوذ کند.

• در برخی روش‌ها، اپیتلیوم دست‌نخورده باقی می‌ماند (روش transepithelial) ولی اثربخشی آن کمتر است.

مرحله دوم: تجویز ریبوفلاوین

مرحله سوم: تابش نور UV-A

• نور UV-A با طول موج ۳۷۰ نانومتر و شدت مشخص (معمولاً ۳ مگاوات بر سانتی‌متر مربع) به مدت ۳۰ دقیقه به قرنیه تابانده می‌شود.

• تابش باعث فعال شدن ریبوفلاوین و ایجاد پیوندهای عرضی می‌شود.

مرحله چهارم: پایان درمان

• قرنیه شسته شده و معمولا یک لنز تماسی درمانی برای تسریع بهبودی روی چشم گذاشته می‌شود.

• تجویز قطره‌های ضد التهاب و آنتی‌بیوتیک در روزهای بعد درمان.

نتایج مطالعات بالینی

• مطالعات متعدد نشان داده‌اند که کراس‌لینکینگ می‌تواند پیشرفت قوز قرنیه را در بیش از ۹۰ درصد بیماران متوقف کند.

• در بسیاری از بیماران، پس از کراس‌لینکینگ حتی بهبود دید با کاهش آستیگماتیسم و کرویت قرنیه گزارش شده است.

• در برخی موارد، ضخامت قرنیه افزایش یافته و تغییر شکل مخروطی کاهش یافته است.

کاهش نیاز به پیوند قرنیه

ماندگاری اثرات

بخش چهارم: مزایا و معایب روش کراس‌لینکینگ

مزایا

• توقف پیشرفت بیماری و کاهش نیاز به پیوند

• درمان کم تهاجمی و بدون نیاز به جراحی باز

• بهبود کیفیت بینایی در برخی بیماران

• هزینه کمتر نسبت به پیوند قرنیه

• قابل انجام در کلینیک و سرپایی

معایب و محدودیت‌ها

• نیاز به ضخامت قرنیه حداقل ۴۰۰ میکرومتر (بیماران با قرنیه بسیار نازک ممکن است کاندید نباشند)

• امکان بروز عوارض موقتی مانند التهاب، درد و تاری دید پس از درمان

• اثربخشی کمتر در مراحل بسیار پیشرفته بیماری

• نیاز به رعایت دقیق مراقبت‌های پس از درمان

بخش پنجم: عوارض و مراقبت‌های پس از کراس‌لینکینگ

عوارض احتمالی

• التهاب قرنیه (کراتیت)

• درد و ناراحتی در روزهای اولیه

• کاهش موقتی دید تا بهبودی کامل

• ایجاد اسکار قرنیه در موارد نادر

• حساسیت به نور موقتی

• عفونت در صورت رعایت نکردن بهداشت

مراقبت‌های پس از درمان

• استفاده منظم از قطره‌های تجویز شده

• خودداری از مالش چشم

• اجتناب از شنا و تماس با آب آلوده تا بهبودی کامل

• مراجعه به پزشک در صورت بروز درد شدید، ترشح یا کاهش دید ناگهانی

بخش ششم: آینده روش کراس‌لینکینگ و تحقیقات نوین

• توسعه روش‌های بدون برداشتن اپیتلیوم برای کاهش درد و بهبود سریع‌تر (transepithelial cross-linking)

• استفاده از دستگاه‌ها و پروتکل‌های جدید با تابش سریع‌تر و شدت متفاوت

• ترکیب کراس‌لینکینگ با روش‌های اصلاح عیوب انکساری مانند فمتوسکند لیزر

• تحقیقات در زمینه ترکیبات جدید برای افزایش نفوذ و اثربخشی ریبوفلاوین

نتیجه‌گیری

کراس‌لینکینگ یک روش درمانی انقلابی در کنترل و توقف پیشرفت قوز قرنیه است که توانسته با افزایش استحکام ساختار قرنیه، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا کند. این روش به دلیل اثربخشی بالا و کم تهاجمی بودن، به عنوان استاندارد طلایی در درمان قوز قرنیه به شمار می‌رود.

با وجود این، انتخاب بیماران مناسب و رعایت دقیق مراقبت‌های پس از درمان برای رسیدن به نتایج مطلوب ضروری است. همچنین تحقیقات مداوم و توسعه روش‌های نوین می‌تواند اثربخشی این درمان را بیشتر افزایش دهد.

۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ ۱۷:۱۷