گوهرشناسی (Gemology) شاخه‌ای از علوم زمین‌شناسی است که به مطالعه سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی می‌پردازد. این علم شامل شناسایی، طبقه‌بندی، بررسی ویژگی‌های فیزیکی و نوری و ارزش‌گذاری گوهرها است. گوهرها از زمان‌های قدیم به‌عنوان زینت و نماد ثروت و قدرت مورد استفاده قرار گرفته‌اند. علم گوهرشناسی قدمتی هزاران ساله دارد.

در گذشته، شناسایی سنگ‌های قیمتی عمدتاً بر اساس تجربه انجام می‌شد، اما با پیشرفت علم، ابزارهای دقیق‌تری برای تشخیص سنگ‌های طبیعی، مصنوعی و تقلبی توسعه یافته‌اند. تمدن‌های باستانی مانند مصر، هند، چین و ایران از سنگ‌های قیمتی برای ساخت جواهرات و اشیای مقدس استفاده می‌کردند. اما مطالعات علمی درباره گوهرها از قرن نوزدهم آغاز شد.

امروزه، مؤسساتی مانند GIA (Gemological Institute of America)، IGI (International Gemological Institute) و HRD (Hoge Raad voor Diamant) استانداردهای بین‌المللی در زمینه شناسایی و ارزیابی سنگ‌های قیمتی را تعیین می‌کنند. از این‌رو گوهرشناسی نه‌تنها در صنعت جواهرات اهمیت دارد، بلکه در فناوری‌های پیشرفته، از جمله صنایع الکترونیک و پزشکی نیز کاربرد دارد.

دوره گوهرشناسی دارای شاخه‌ها و حوزه‌های متعددی است، از جمله:

• شناسایی و طبقه‌بندی گوهرها
• بررسی ویژگی‌های فیزیکی و نوری
• فرآیندهای بهسازی و پردازش
• تجارت و ارزش‌گذاری سنگ‌های قیمتی

موضوعات مهم در آموزش گوهرشناسی

آموزش گوهرشناسی برای افرادی که قصد ورود به صنعت سنگ‌های قیمتی، جواهرسازی یا تجارت گوهرها را دارند، امری ضروری است. همچنین دوره‌های تخصصی می‌توانند فرصت‌های شغلی جذابی را به همراه داشته باشند. به‌طورکلی این آموزش شامل یادگیری مهارت‌های علمی و عملی در زمینه شناسایی، ارزیابی، ارزش‌گذاری و پردازش گوهرها می‌شود.

شما می‌توانید از روش‌های مختلی گوهرشناسی را آموزش ببینید مانند آموزش‌های حضوری، آنلاین و یا خودآموز. با این حال باید توجه داشته باشید که مهارت‌های ضروری و مهم این دوره باید به خوبی یاد گرفته شود تا بتوان به یک فرد حرفه‌ای در حوزه گوهرشناسی تبدیل شوید. از جمله فاکتورهای مهم عبارت‌اند از:

• کار با ابزارهای گوهرشناسی مانند لوپ، میکروسکوپ، اسپکتروسکوپ
• تشخیص سنگ‌های طبیعی، مصنوعی و تقلبی
• ارزیابی کیفیت و ارزش‌گذاری گوهرها

طبقه‌بندی و شناسایی سنگ‌های قیمتی

از جمله موضوعات مهم در ارزیابی گوهرها، شناسایی دقیق و نحوه طبقه‌بندی آن‌هاست. سنگ‌های قیمتی را می‌توان براساس ترکیب شیمیایی، ساختار کریستالی و ویژگی‌های نوری و فیزیکی طبقه‌بندی کرد. به‌طورکلی گوهرها به دو دسته اصلی سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی تقسیم می‌شوند. سنگ‌های قیمتی (Precious Stones) شامل الماس، یاقوت سرخ، یاقوت کبود و زمرد است.

این سنگ‌ها به دلیل کمیابی، سختی بالا و درخشندگی، ارزش زیادی دارند. از طرفی سنگ‌های نیمه‌قیمتی (Semi-Precious Stones) شامل طیف وسیعی از گوهرها مانند آمیتیست، توپاز، تورمالین، گارنت، فیروزه و اوپال می‌شود. این سنگ‌ها نیز از نظر زیبایی و کاربرد اهمیت زیادی دارند، اما نسبت به سنگ‌های قیمتی، کمیاب‌تر و گاهی ارزان‌تر هستند. ویژگی‌های فیزیکی سنگ‌های قیمتی عبارت‌اند از:

• سختی: میزان مقاومت سنگ در برابر خراش که با مقیاس موس (Mohs Scale) سنجیده می‌شود. برای مثال، سختی الماس ۱۰ (بیشترین مقدار) و سختی فیروزه حدود ۵-۶ است.
• وزن مخصوص: هر گوهر دارای چگالی خاصی است که در شناسایی آن نقش دارد.
• ساختار کریستالی: سنگ‌ها دارای ساختارهای منظم کریستالی هستند که در تعیین نوع آن‌ها مؤثر است.

از دیگر فاکتورهای مهم در ارزیابی و طبقه‌بندی گوهرها، ویژگی‌های نوری سنگ‌ است. درواقع به‌وسیله ضریب انکسار، میزان شکست نور هنگام عبور از سنگ را اندازه‌گیری می‌کنند. این امر بر میزان درخشندگی سنگ تأثیر بسزایی دارد. همچنین پراکندگی نور و بازی رنگ در برخی سنگ‌ها جلوه‌ای خاص به آن‌ها می‌بخشد.

از دیگر پدیدهای زیبا چندرنگی (Pleochroism) است که در برخی سنگ‌ها، بسته به زاویه دید، نمایش داده می‌شود. واکنش به نور UV در گوهرهایی مانند یاقوت قرمز در زیر نور فرابنفش درخشش خاصی دارند که در تشخیص اصالت آن‌ها کمک می‌کند.

تشخیص گوهرهای مصنوعی و بدلیجات

سنگ‌های قیمتی می‌توانند طبیعی، مصنوعی یا بدلی باشند. گوهرهای مصنوعی در آزمایشگاه ساخته شده‌اند اما از نظر ترکیب شیمیایی و فیزیکی مشابه سنگ‌های طبیعی هستند. الماس‌های ساخته‌شده با روش‌های HPHT و CVD نمونه‌هایی از این نوع هستند. از طرفی بدلیجات شامل سنگ‌هایی هستند که از جنس شیشه، پلاستیک یا موادی ارزان‌تر ساخته می‌شوند.

این محصولات صرفاً از نظر ظاهری شبیه به گوهرهای طبیعی هستند و برخی از آن‌ها با پوشش‌های رنگی یا روکش‌های خاص، ظاهری جذاب‌تر پیدا می‌کنند. تشخیص تفاوت بین گوهرهای طبیعی، مصنوعی و بدلی در دوره‌های گوهرشناسی و لابراتوارها از طریق آزمایش‌های نوری و استفاده از ابزارهایی مانند میکروسکوپ و طیف‌سنج انجام می‌شود.

ابزارها و تکنیک‌های شناسایی گوهرها

شناسایی و ارزش‌گذاری سنگ‌های قیمتی از مهم‌ترین مهارت‌های یک گوهرشناس است. با پیشرفت علم، ابزارها و روش‌های دقیقی برای بررسی ویژگی‌های سنگ‌ها توسعه یافته است. این ابزارها به تشخیص گوهرهای طبیعی از مصنوعی و تعیین ارزش آن‌ها کمک می‌کنند. ابزارهای که در هنگام آموزش کارشناسی و تشخیص گوهرها معرفی می‌شوند عبارت‌اند از:

• لوب (Loupe): یک ذره‌بین با بزرگنمایی ۱۰ برابر که برای بررسی ناخالصی‌ها و ساختار داخلی گوهرها استفاده می‌شود.
• میکروسکوپ گوهرشناسی: ابزار دقیقی که امکان مشاهده جزئیات درونی سنگ را فراهم می‌کند.
• رفراکتومتر (Refractometer): دستگاهی برای اندازه‌گیری ضریب شکست نور در سنگ‌ها که به تشخیص نوع آن کمک می‌کند.
• دایکروسکوپ (Dichroscope): ابزاری که خاصیت چندرنگی برخی گوهرها را بررسی می‌کند.
• اسپکتروسکوپ (Spectroscope): برای تجزیه و تحلیل طیف نوری و شناسایی ترکیب عناصر موجود در گوهرها استفاده می‌شود.
• فلورسانس و نور UV: برخی گوهرها مانند یاقوت قرمز و الماس تحت نور فرابنفش درخششی خاص دارند که به تشخیص اصالت آن‌ها کمک می‌کند.

یادگیری در آموزشگاه گوهرشناسی

انتخاب آموزشگاه مناسب برای یادگیری گوهرشناسی اهمیت زیادی دارد، زیرا کیفیت آموزش و اعتبار مدرک دریافتی تأثیر مستقیمی بر آینده شغلی فرد خواهد داشت. یک آموزشگاه معتبر دارای ویژگی‌هایی خاصی است که می‌توان نشان از اعتبار آن باشد. این ویژگی‌ها شامل:

• برخورداری از اساتید باتجربه و متخصص
• ارائه آموزش‌های عملی همراه با ابزارهای حرفه‌ای
• امکان دریافت مدارک معتبر بین‌المللی

خوب است بدانید که موسسه GIA (Gemological Institute of America) جزو معتبرترین آموزشگاه گوهرشناسی در جهان است. پس از آن IGI (International Gemological Institute)، با ارائه دوره‌های تخصصی در شناسایی و ارزش‌گذاری گوهرها شهرت جهانی پیدا کرده است. در ایران نیز آموزشگاه‌های مختلفی در شهرهای بزرگ مانند تهران و اصفهان دوره‌های گوهرشناسی برگزار می‌کنند.

عموماً این مؤسسات آموزش‌های مقدماتی و پیشرفته را ارائه می‌دهند و با ارائه مدرک معتبر، زمینه آموزش و یادگیری را برای علاقه‌مندان فراهم می‌کنند.

میدانید که استفاده از ابزارهای دقیق و روش‌های علمی برای شناسایی و ارزش‌گذاری سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، نقش مهمی در جلوگیری از تقلب و تضمین کیفیت گوهرها دارد. از این‌رو با مراجعه به یک آموزشگاه معتبر با مجوزهای رسمی، می‌توانید تمام مهارت‌های لازم در این حوزه را به خوبی یاد بگیرید و حتی از آنها کسب درآمد کنید.

آکادمی و لابراتوار گوهرشناسی زرگر جم از جمله مؤسسات فعال و معتبر در زمینه برگزاری دوره‌های جامع مقدماتی و پیشرفته گوهرشناسی می‌باشد. از این‌رو با مراجعه و شرکت در کلاس‌های آموزشی آن می‌توانید به یک تکنسین حرفه‌ای تبدیل شوید./۴۵۳۴۳۰