در عصر دیجیتال کنونی، استفاده گسترده از دستگاه‌های الکترونیکی مانند تلفن‌های همراه، تبلت‌ها، کامپیوترها و تلویزیون‌های هوشمند به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره انسان‌ها تبدیل شده است. یکی از ویژگی‌های این دستگاه‌ها انتشار نور آبی (Blue Light) است که نگرانی‌های فراوانی را درباره تأثیرات آن بر سلامت چشم و بدن ایجاد کرده است. در این مقاله، به بررسی علمی تأثیر نور آبی، مشکلات ناشی از آن و نقش استفاده از عینک‌های ضد نور آبی در کاهش این اثرات می‌پردازیم.

 نور آبی چیست؟

نور آبی بخشی از طیف نور مرئی است که طول موج آن بین 400 تا 500 نانومتر قرار دارد. این نور به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

• نور آبی با انرژی بالا (HEV Blue Light): طول موج حدود 400 تا 450 نانومتر که بیشترین انرژی را دارد.

• نور آبی با انرژی پایین: طول موج حدود 450 تا 500 نانومتر.

نور آبی به طور طبیعی از خورشید ساطع می‌شود و نقش مهمی در تنظیم ساعت زیستی بدن، چرخه خواب و بیداری، و خلق و خو دارد. با این حال، نور آبی مصنوعی که از صفحات نمایش دستگاه‌های الکترونیکی منتشر می‌شود، منبع قابل توجهی از این نور بوده که در طولانی‌مدت می‌تواند عوارضی بر سلامت داشته باشد.

نور آبی علاوه بر خورشید، از منابع مصنوعی زیر نیز ساطع می‌شود:

• نمایشگرهای LED و LCD کامپیوترها، موبایل‌ها و تلویزیون‌ها

• چراغ‌های LED و فلورسنت در خانه و محیط کار

• دستگاه‌های پزشکی و صنعتی خاص

با توجه به افزایش زمان استفاده از این دستگاه‌ها، مواجهه مداوم و طولانی با نور آبی غیرطبیعی موضوعی نگران‌کننده است.

 تأثیرات نور آبی بر سلامت چشم

 خستگی و خشکی چشم

یکی از مشکلات شایع استفاده طولانی مدت از دستگاه‌های الکترونیکی، بروز خستگی چشم یا سندروم بینایی کامپیوتری است. نور آبی با انرژی بالا می‌تواند باعث افزایش استرس نورانی روی شبکیه شود و باعث علائمی مانند تاری دید، خشکی چشم، و درد چشم گردد.

 آسیب به شبکیه

مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور آبی HEV ممکن است به سلول‌های حساس به نور در شبکیه آسیب برساند. این آسیب‌ها می‌توانند در نهایت منجر به بیماری‌های چشمی مزمن مانند دژنراسیون ماکولا (AMD) شوند که یکی از علل اصلی نابینایی در سنین بالا است.

 اختلال در خواب و ریتم شبانه‌روزی

نور آبی نقش مهمی در تنظیم تولید ملاتونین، هورمون تنظیم‌کننده خواب، دارد. مواجهه با نور آبی مصنوعی به خصوص در شب می‌تواند ترشح ملاتونین را کاهش دهد و منجر به مشکلات خواب، کاهش کیفیت خواب و اختلال در ریتم شبانه‌روزی شود. این موضوع به ویژه در کودکان و نوجوانان که ساعات خواب برای رشد و سلامت‌شان حیاتی است، اهمیت بیشتری دارد.

 عینک ضد نور آبی چیست و چگونه عمل می‌کند؟

عینک ضد نور آبی به منظور کاهش میزان نور آبی وارد شده به چشم طراحی شده است. این عینک‌ها دارای عدسی‌های مخصوصی هستند که بخشی از نور آبی با طول موج‌های آسیب‌زا را فیلتر و جذب می‌کنند. به طور کلی دو نوع عینک ضد نور آبی وجود دارد:

• عدسی‌های فیلترکننده: که با جذب و حذف بخشی از نور آبی، میزان تابش را کاهش می‌دهند.

• عدسی‌های رنگی: که به صورت زرد یا نارنجی رنگ هستند و نور آبی را به صورت قابل توجهی جذب می‌کنند، اما ممکن است بر کیفیت رنگ دید تاثیر بگذارند.

 کاهش خستگی چشم

مطالعات متعدد نشان داده‌اند استفاده از عینک ضد نور آبی در هنگام کار با نمایشگرهای دیجیتال می‌تواند علائم خستگی چشم را کاهش دهد، چشم‌ها کمتر خشک شده و ناراحتی‌های چشمی کاهش یابد.

 بهبود کیفیت خواب

با کاهش مواجهه با نور آبی در ساعات پایانی روز، ترشح ملاتونین بهبود یافته و کیفیت خواب افزایش می‌یابد. افرادی که از عینک‌های ضد نور آبی هنگام کار در شب استفاده کرده‌اند، گزارش داده‌اند خواب بهتری داشته‌اند.

 محافظت از شبکیه

اگرچه مطالعات در این زمینه هنوز در مراحل اولیه است، اما فرض بر این است که استفاده مداوم از عینک‌های ضد نور آبی می‌تواند خطر آسیب‌های مزمن به شبکیه را کاهش دهد.

 محدودیت‌ها و نکات منفی عینک‌های ضد نور آبی

• تغییر رنگ دید: برخی مدل‌ها ممکن است رنگ‌ها را کمی تغییر دهند که برای طراحان گرافیک یا افرادی که نیاز به دید رنگ دقیق دارند، مشکل‌ساز باشد.

• اثر بخشی متفاوت: همه عینک‌ها به یک اندازه کارآمد نیستند؛ کیفیت عدسی و درصد فیلتر کردن نور آبی مهم است.

• نیاز به استفاده مداوم: برای بهره‌برداری کامل، عینک باید به صورت مداوم هنگام استفاده از نمایشگرها استفاده شود.

 روش‌های دیگر کاهش تأثیرات نور آبی

علاوه بر استفاده از عینک ضد نور آبی، راهکارهای زیر نیز به کاهش اثرات منفی نور آبی کمک می‌کنند:

• تنظیم نور نمایشگر: کاهش روشنایی صفحه نمایش و استفاده از حالت‌های مخصوص شب (Night Mode) که نور آبی کمتری منتشر می‌کنند.

• استراحت‌های منظم: استفاده از قاعده 20-20-20 (هر 20 دقیقه، 20 ثانیه به جسمی که 20 فوت دورتر است نگاه کنید).

• کاهش زمان استفاده از دستگاه‌ها: به ویژه در ساعات پایانی روز.

• استفاده از فیلترهای نرم‌افزاری: برنامه‌هایی که طیف نور آبی نمایشگر را در ساعات شب کاهش می‌دهند.

مطالعات مختلفی در سال‌های اخیر به بررسی اثرات نور آبی و عینک‌های ضد نور آبی پرداخته‌اند:

• در یک مطالعه بالینی، افرادی که از عینک‌های ضد نور آبی استفاده کردند، کاهش قابل توجهی در خستگی چشم و افزایش کیفیت خواب گزارش کردند.

• تحقیقاتی نشان داده‌اند که نور آبی می‌تواند باعث آسیب اکسیداتیو به سلول‌های شبکیه شود، اما استفاده از فیلترهای نور آبی می‌تواند این اثر را کاهش دهد.

• برخی تحقیقات نیز تاکید دارند که نور آبی در طول روز فوایدی دارد و به تنظیم ریتم زیستی کمک می‌کند، بنابراین حذف کامل آن توصیه نمی‌شود.

 نتیجه‌گیری

با توجه به افزایش استفاده از دستگاه‌های دیجیتال و مواجهه روزمره با نور آبی مصنوعی، آگاهی درباره تأثیرات این نور و راهکارهای کاهش آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. نور آبی در حد طبیعی و در طول روز مفید و ضروری است، اما مواجهه طولانی و مکرر با نور آبی مصنوعی می‌تواند مشکلاتی مانند خستگی چشم، اختلال خواب و آسیب‌های احتمالی به شبکیه ایجاد کند.

استفاده از عینک‌های ضد نور آبی یکی از روش‌های مؤثر برای کاهش این اثرات است که می‌تواند به حفظ سلامت چشم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. با این حال، این عینک‌ها نباید به عنوان تنها راهکار در نظر گرفته شوند و بهتر است همراه با رعایت نکات بهداشتی و سبک زندگی سالم به کار گرفته شوند.