افسردگی و اضطراب دو اختلال شایع روانی در کودکان و نوجوانان هستند که می‌توانند تأثیرات عمیقی بر رشد روانی، تحصیلی و اجتماعی آن‌ها داشته باشند. این اختلالات معمولا با علائمی مانند ناراحتی روانی، کاهش انرژی، ترس‌های شدید و نگرانی‌های مکرر همراه هستند. یکی از عوامل مهم در بروز این اختلالات، ژنتیک و وراثت است. مطالعات ژنتیکی نشان داده‌اند که خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب در کودکان می‌تواند از طریق ژن‌ها منتقل شود و در کنار عوامل محیطی، نقش مهمی در شکل‌گیری این بیماری‌ها ایفا کند.

در این مقاله، ابتدا مفهوم ژنتیک و نقش آن در روانشناسی کودکان تشریح می‌شود. سپس به بررسی مطالعات مرتبط با ارتباط ژنتیک و افسردگی و اضطراب در کودکان پرداخته شده و در نهایت اهمیت شناخت این عوامل در تشخیص، پیشگیری و درمان بحث می‌شود.

افسردگی در کودکان به عنوان یک اختلال خلقی تعریف می‌شود که شامل احساس مداوم غم، ناامیدی، کاهش علاقه به فعالیت‌ها و اختلال در عملکرد روزانه است. اضطراب نیز یک حالت روانی است که با نگرانی، ترس یا هراس بیش از حد همراه است که باعث مشکلات در عملکرد اجتماعی و تحصیلی کودک می‌شود.

این دو اختلال می‌توانند به صورت مجزا یا همراه هم در کودکان ظاهر شوند و هر دو نیازمند توجه و درمان تخصصی هستند.

ژنتیک چیست؟

ژنتیک علمی است که به مطالعه وراثت و نحوه انتقال صفات و بیماری‌ها از والدین به فرزندان می‌پردازد. انسان‌ها دارای حدود ۲۰ هزار ژن در کروموزوم‌های خود هستند که هر کدام وظیفه خاصی در بدن دارند. تغییرات یا جهش در این ژن‌ها می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مختلف از جمله اختلالات روانی شود.

در حوزه روانشناسی، ژنتیک نقش مهمی در تعیین استعداد افراد نسبت به بیماری‌هایی مانند افسردگی، اضطراب، اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی ایفا می‌کند.

شواهد ژنتیکی در افسردگی و اضطراب کودکان

مطالعات دوقلوها

یکی از بهترین روش‌ها برای بررسی نقش ژنتیک، مطالعه دوقلوها است. دوقلوهای همسان (مونووزیگوت) ژن‌های یکسانی دارند، اما دوقلوهای غیرهمسان (دی‌وزیگوت) تنها حدود ۵۰ درصد ژن‌های مشترک دارند. اگر بیماری‌ای در دوقلوهای همسان بیشتر هم‌زمان رخ دهد، به این معنی است که ژنتیک نقش پررنگی دارد.

مطالعات نشان داده‌اند که احتمال ابتلا به افسردگی در دوقلوهای همسان، دو تا سه برابر بیشتر از دوقلوهای غیرهمسان است. همین موضوع برای اضطراب نیز صادق است و این یافته‌ها گواهی بر نقش وراثت در این اختلالات است.

ژن‌های مرتبط با افسردگی و اضطراب

ژن‌های متعددی با افسردگی و اضطراب مرتبط هستند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• ژن سروتونین ترانسپورتر (5-HTT): این ژن در تنظیم انتقال‌دهنده سروتونین در مغز نقش دارد. تغییرات در این ژن می‌تواند بر خلق و خو و تنظیم اضطراب تأثیر بگذارد.

• ژن COMT: این ژن مسئول متابولیسم دوپامین است که نقش مهمی در احساسات و انگیزش دارد.

• ژن BDNF: این ژن مربوط به تولید فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز است که در رشد و نگهداری سلول‌های عصبی نقش دارد و ارتباط آن با افسردگی اثبات شده است.

تعامل ژنتیک و محیط

اگرچه ژنتیک نقش اساسی دارد، اما بروز افسردگی و اضطراب به تعامل پیچیده بین ژن‌ها و محیط نیز بستگی دارد. تجربه‌های زندگی مثل استرس، سوء استفاده، یا فقدان حمایت اجتماعی می‌توانند تأثیر ژنتیکی را افزایش یا کاهش دهند. این موضوع به عنوان مدل “دی‌جی‌ایکس‌ای” (Gene-Environment Interaction) شناخته می‌شود.

مثلاً کودکی که ژن‌های حساس به اضطراب دارد اما در محیط حمایتی رشد می‌کند، ممکن است هرگز به اضطراب بالینی مبتلا نشود، در حالی که کودکی با همان ژن‌ها اما در محیط آسیب‌زا، بیشتر در معرض این اختلال قرار می‌گیرد.

اهمیت شناخت تأثیر ژنتیک در درمان و پیشگیری

شناخت نقش ژنتیک در افسردگی و اضطراب کودکان می‌تواند به بهبود روش‌های درمان و پیشگیری کمک کند. برای مثال:

• تشخیص زودهنگام: کودکانی که سابقه خانوادگی افسردگی یا اضطراب دارند، باید زودتر تحت نظر قرار گیرند.

• درمان شخصی‌سازی شده: استفاده از درمان‌های خاص بر اساس نوع ژن‌ها و واکنش فردی به داروها.

• پیشگیری هدفمند: آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به کودکان با ریسک ژنتیکی بالا.

نتیجه‌گیری

افسردگی و اضطراب کودکان مشکلات جدی روانی هستند که تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارند. ژنتیک یکی از عوامل کلیدی در بروز این اختلالات است، ولی به تنهایی تعیین‌کننده نیست و باید در چارچوب تعامل با محیط بررسی شود. تحقیقات ژنتیکی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم بهتر کودکان در معرض خطر را شناسایی و از بروز اختلالات جدی‌تر جلوگیری کنیم و روش‌های درمانی بهینه‌تر و مؤثرتری ارائه دهیم.

۲۲ تیر ۱۴۰۴ ۱۴:۴۶