اختلالات خلقی از جمله مهم‌ترین اختلالات روانپزشکی هستند که در تمام گروه‌های سنی مشاهده می‌شوند. این اختلالات می‌توانند کیفیت زندگی فرد را به‌شدت کاهش داده و عملکرد اجتماعی، تحصیلی و شغلی او را مختل کنند. هرچند اختلالات خلقی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان ممکن است اشتراکات زیادی داشته باشند، اما تفاوت‌های قابل توجهی نیز در نحوه بروز علائم، تشخیص و درمان آن‌ها دیده می‌شود. این مقاله به بررسی این تفاوت‌ها و ویژگی‌های اختصاصی اختلالات خلقی در سه گروه سنی فوق می‌پردازد.

اختلالات خلقی به مجموعه‌ای از بیماری‌ها گفته می‌شود که در آن‌ها خلق و حالت روحی فرد دچار تغییرات مداوم و قابل توجه می‌شود. مهم‌ترین اختلالات خلقی عبارت‌اند از:

• اختلال افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder)

• اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)

• اختلال خلقی مزمن (مثل dysthymia یا اختلال افسردگی پایدار)

در این اختلالات، خلق فرد یا بسیار پایین (افسردگی) یا بسیار بالا و تحریک‌پذیر (مانیا یا هیپومانیا) می‌شود. شدت و طول دوره این تغییرات خلقی و نحوه بروز آن‌ها از مواردی است که در تشخیص و درمان بسیار اهمیت دارد.

بخش دوم: اختلالات خلقی در کودکان

 شیوع و اهمیت

اختلالات خلقی در کودکان کمتر از بزرگسالان تشخیص داده می‌شوند اما شیوع آن‌ها قابل توجه است. افسردگی در کودکان ممکن است تا ۲ درصد از جمعیت را درگیر کند، در حالی که اختلال دوقطبی نادرتر است ولی با عوارض شدید همراه است.

علائم و نشانه‌ها

در کودکان، اختلالات خلقی اغلب به شکل‌های غیرمعمول‌تر و متفاوتی نسبت به بزرگسالان بروز می‌کنند:

• افسردگی: بیشتر به صورت تحریک‌پذیری، بی‌حوصلگی و رفتارهای چالش‌برانگیز دیده می‌شود تا غمگینی آشکار.

• اختلال دوقطبی: به جای دوره‌های مشخص مانیا، کودک ممکن است دوره‌های تحریک‌پذیری شدید، پرخاشگری و بی‌ثباتی خلقی مکرر داشته باشد.

• کودکان مبتلا ممکن است از دردهای جسمانی مثل سردرد و دل‌درد شکایت کنند.

• کاهش علاقه به بازی‌ها و تعاملات اجتماعی.

عوامل مؤثر

• ژنتیک و زیست‌شناسی: سابقه خانوادگی افسردگی یا دوقطبی خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.

• محیط: مشکلات خانوادگی، سوءتغذیه، خشونت و بی‌توجهی از عوامل خطر اصلی‌اند.

• روانشناختی: مهارت‌های اجتماعی ضعیف و مشکلات هیجانی.

تشخیص

تشخیص اختلال خلقی در کودکان دشوار است چون:

• کودکان ممکن است قادر به بیان دقیق احساسات خود نباشند.

• علائم ممکن است با اختلالات رفتاری یا اضطرابی اشتباه گرفته شود.

• در تست‌های روانشناسی باید از ابزارهای مناسب سن استفاده شود.

 درمان

• روان‌درمانی: درمان‌های بازی‌محور، رفتاردرمانی شناختی (CBT) و درمان خانوادگی موثرند.

• دارودرمانی: استفاده از داروهای ضدافسردگی و تثبیت‌کننده خلق با مراقبت و دقت بالایی انجام می‌شود.

• مداخلات مدرسه‌ای: آموزش معلمان و حمایت تحصیلی ضروری است.

شیوع و ویژگی‌ها

نوجوانی دوره‌ای حساس و پرچالش است که اختلالات خلقی شایع‌تر می‌شوند. شیوع افسردگی در نوجوانان حدود ۵ تا ۸ درصد است. اختلال دوقطبی نیز در این گروه بروز می‌کند ولی تشخیص آن به سختی انجام می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

• افسردگی در نوجوانان ممکن است به صورت بی‌قراری، بی‌خوابی، کاهش عملکرد تحصیلی و کناره‌گیری اجتماعی باشد.

• احساس بی‌ارزشی، ناامیدی و گاه افکار خودکشی.

• در اختلال دوقطبی، نوسانات خلقی شدید و دوره‌ای به همراه رفتارهای پرخطر دیده می‌شود.

• تغییرات در خواب، اشتها و انرژی.

 عوامل مؤثر

• تغییرات هورمونی در دوران بلوغ.

• فشارهای اجتماعی، تحصیلی و خانوادگی.

• سوءمصرف مواد مخدر و الکل.

• سابقه خانوادگی اختلالات خلقی.

 تشخیص

• استفاده از معیارهای DSM-5 با توجه به تفاوت‌های سنی.

• بررسی کامل تاریخچه خانوادگی و فردی.

• توجه به همزمانی اختلالات دیگر مثل اضطراب، ADHD یا اختلالات رفتاری.

 درمان

• روان‌درمانی‌های شناختی-رفتاری، روان‌درمانی میان‌فردی.

• داروهای ضدافسردگی و تثبیت‌کننده خلق با نظارت دقیق.

• آموزش خانواده و حمایت اجتماعی برای کاهش استرس‌ها.

بخش چهارم: اختلالات خلقی در بزرگسالان

شیوع و اهمیت

بزرگسالان بیشترین میزان بروز اختلالات خلقی را دارند. افسردگی اساسی در این گروه شایع‌ترین اختلال خلقی است که می‌تواند زندگی روزمره، کار و روابط را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

علائم و نشانه‌ها

• خلق پایین و غمگینی پایدار.

• کاهش انرژی و انگیزه.

• تغییرات خواب، اشتها و وزن.

• مشکلات تمرکز و تصمیم‌گیری.

• احساس گناه، بی‌ارزشی و افکار خودکشی.

 اختلال دوقطبی در بزرگسالان

 عوامل مؤثر

• استرس‌های محیطی و شغلی.

• بیماری‌های مزمن جسمی.

• تاریخچه خانوادگی و ژنتیکی.

• سبک زندگی و حمایت اجتماعی.

 درمان

• ترکیبی از داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده خلق و داروهای ضد روان‌پریشی.

• روان‌درمانی شناختی-رفتاری، روان‌درمانی حمایتی.

• برنامه‌های توانبخشی روانی و گروه‌های حمایتی.

بخش پنجم: مقایسه و تحلیل تفاوت‌ها

نتیجه‌گیری

اختلالات خلقی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان هرچند ماهیت مشترکی دارند، اما تفاوت‌های مهمی در نحوه بروز، تشخیص و درمان آن‌ها دیده می‌شود. شناخت این تفاوت‌ها برای ارائه درمان مناسب و به موقع ضروری است. به‌ویژه در کودکان و نوجوانان که علائم ممکن است غیرمعمول و کمتر شناخته شده باشد، آموزش متخصصان و خانواده‌ها برای شناسایی زودهنگام این اختلالات اهمیت فراوان دارد. درمان به موقع می‌تواند از عوارض شدیدتر و پیشرفت بیماری جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.

۲۴ تیر ۱۴۰۴ ۱۸:۱۸