محیط کار به عنوان یکی از مهم‌ترین فضاهای اجتماعی و حرفه‌ای افراد، نقش بسیار مهمی در زندگی روزمره و سلامت روانی کارکنان ایفا می‌کند. اما در برخی مواقع، پرخاشگری و رفتارهای خشونت‌آمیز در این محیط مشاهده می‌شود که نه‌تنها باعث کاهش بهره‌وری می‌شود، بلکه سلامت روانی و فیزیکی کارکنان را نیز تهدید می‌کند. پرخاشگری در محیط کار، پدیده‌ای پیچیده است که می‌تواند به اشکال مختلف از جمله کلامی، جسمی، روانی یا غیرمستقیم بروز کند. شناخت علل این نوع رفتارها و راهکارهای پیشگیری از آن‌ها، نقش کلیدی در ایجاد محیط کاری سالم و پویا دارد.

پرخاشگری در محیط کار، هرگونه رفتار عمدی است که با هدف آسیب رساندن به همکاران، مدیران یا سازمان انجام می‌شود. این رفتارها می‌تواند شامل توهین، تهدید، آزار روانی، تحقیر، ایجاد دشمنی، ممانعت از انجام وظایف و حتی خشونت فیزیکی باشد. پرخاشگری محیط کار با کاهش انگیزه، افزایش استرس و اضطراب، و بروز مشکلات جسمی مانند فشار خون بالا و اختلالات خواب، سلامت کارکنان را تهدید می‌کند و بر عملکرد کلی سازمان تأثیر منفی می‌گذارد.

انواع پرخاشگری در محیط کار

پرخاشگری در محیط کار می‌تواند به اشکال مختلف بروز کند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• پرخاشگری کلامی: استفاده از الفاظ توهین‌آمیز، سرزنش‌های مکرر، تمسخر و تحقیر همکاران.

• پرخاشگری فیزیکی: تهدید یا اعمال خشونت جسمی مانند ضربه زدن، هل دادن، یا خراب‌کاری در تجهیزات کاری.

• آزار روانی (موبینگ): ایجاد محیطی خصمانه از طریق رفتارهای مکرر و سیستماتیک مانند تحقیر، تبعیض، یا جلوگیری از پیشرفت شغلی.

• پرخاشگری غیرمستقیم: شایعه‌پراکنی، نادیده گرفتن عمدی همکاران یا انجام کارهای مخرب پنهانی.

علل پرخاشگری در محیط کار متعدد و پیچیده است و می‌توان آن‌ها را به عوامل فردی، سازمانی و محیطی تقسیم کرد:

 عوامل فردی

• ویژگی‌های شخصیتی: برخی افراد به دلیل شخصیت پرخاشگر، کم‌تحمل یا مضطرب بیشتر مستعد رفتارهای خشونت‌آمیز هستند.

• استرس و فشارهای روانی: فشارهای کاری زیاد، عدم تعادل بین زندگی کاری و شخصی، و استرس‌های مالی یا خانوادگی، می‌تواند باعث افزایش خشونت در محل کار شود.

• کاهش مهارت‌های ارتباطی: عدم توانایی در مدیریت تعارضات و ارتباط موثر، می‌تواند منجر به بروز پرخاشگری شود.

• سابقه تجربه خشونت: افرادی که در گذشته خشونت را تجربه کرده‌اند یا در محیط‌های پرخشونت تربیت شده‌اند، احتمال بروز پرخاشگری در آن‌ها بیشتر است.

عوامل سازمانی

• فرهنگ سازمانی ناسالم: سازمان‌هایی که ارزش‌های همکاری، احترام و ارتباط سازنده را ترویج نمی‌کنند، مستعد بروز خشونت هستند.

• مدیریت ضعیف: مدیریت ناکارآمد، عدم شفافیت در وظایف، تبعیض و عدم توجه به نیازهای کارکنان، می‌تواند تنش‌ها و تعارضات را افزایش دهد.

• فشارهای کاری: افزایش حجم کار، مهلت‌های فشرده، و عدم پشتیبانی کافی از کارکنان موجب افزایش استرس و پرخاشگری می‌شود.

• عدم عدالت سازمانی: وقتی کارکنان احساس کنند در تصمیم‌گیری‌ها، پاداش‌دهی یا ارزیابی عملکرد به عدالت رفتار نمی‌شود، ممکن است به خشونت روی آورند.

 عوامل محیطی

• شرایط کاری سخت: محیط‌های کاری پرسر و صدا، خطرناک یا پرتنش می‌تواند موجب تحریک پرخاشگری شود.

• رقابت ناسالم: وجود رقابت شدید و غیرسازنده بین کارکنان، محیط را به فضایی خصمانه تبدیل می‌کند.

• تبعیض و نابرابری: تبعیض نژادی، جنسیتی یا طبقاتی، موجب احساس نارضایتی و بروز رفتارهای پرخاشگرانه می‌شود.

پرخاشگری محیط کار پیامدهای گسترده‌ای دارد که نه تنها کارکنان بلکه کل سازمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد:

• کاهش بهره‌وری: افزایش میزان غیبت، کاهش انگیزه و کیفیت کار، و افزایش خطاها.

• افزایش ترک شغل: ناراضی بودن از محیط کار، باعث افزایش نرخ استعفا و جستجوی شغل جدید می‌شود.

• تضعیف سلامت روان: بروز اضطراب، افسردگی، استرس مزمن و کاهش رضایت شغلی.

• ایجاد فرهنگ سازمانی منفی: کاهش همکاری، افزایش تعارضات و کاهش اعتماد متقابل.

• افزایش هزینه‌ها: هزینه‌های درمانی، جبران خسارت، شکایات حقوقی و کاهش سودآوری.

راهکارهای پیشگیری و مدیریت پرخاشگری در محیط کار

 ایجاد فرهنگ سازمانی مثبت

سازمان‌ها باید بر پایه احترام، همکاری و ارتباط باز شکل بگیرند. آموزش کارکنان و مدیران درباره مهارت‌های ارتباطی، مدیریت تعارض و هوش هیجانی، نقش کلیدی در کاهش پرخاشگری دارد.

 آموزش مدیریت خشم و مهارت‌های رفتاری

برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کارکنان جهت مدیریت استرس و خشم، یادگیری تکنیک‌های کنترل هیجانات و روش‌های سازنده برخورد با تعارضات، بسیار موثر است.

بهبود شرایط کاری

کاهش فشارهای کاری، بهبود شرایط فیزیکی محیط کار، و تضمین عدالت در تقسیم وظایف و پاداش‌ها، تنش‌ها را کاهش می‌دهد.

تقویت سیستم گزارش‌دهی و حمایت

ایجاد کانال‌های امن و محرمانه برای گزارش رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت، و حمایت از قربانیان، به کاهش بروز این رفتارها کمک می‌کند.

 مدیریت تعارض مؤثر

ایجاد فرآیندهای حل تعارض ساختاری و عادلانه، استفاده از میانجی‌گری و مشاوره در سازمان برای حل اختلافات به شیوه‌ای مثبت.

تشویق به تعادل زندگی کاری و شخصی

سازمان‌ها می‌توانند با فراهم کردن امکانات انعطاف‌پذیر کاری، مرخصی‌های مناسب و حمایت‌های روانی، از استرس و پرخاشگری بکاهند.

نتیجه‌گیری

پرخاشگری در محیط کار یکی از چالش‌های مهم و رایج سازمان‌هاست که پیامدهای زیان‌باری برای سلامت روانی و بهره‌وری کارکنان دارد. شناخت دقیق علل این رفتارها، اعم از عوامل فردی، سازمانی و محیطی، می‌تواند راهگشای طراحی راهکارهای موثر پیشگیری و مدیریت باشد. با ایجاد فرهنگ سازمانی سالم، بهبود شرایط کاری، آموزش‌های لازم و حمایت‌های مناسب، می‌توان محیط کار را به مکانی امن، مثبت و سازنده تبدیل کرد. بدین ترتیب، سازمان‌ها نه تنها بهره‌وری خود را افزایش می‌دهند، بلکه سلامت و رضایت کارکنان را نیز تضمین می‌کنند.

۲۳ تیر ۱۴۰۴ ۱۳:۵۳