اختلالات خلقی یکی از شایع‌ترین گروه‌های اختلالات روانی هستند که تأثیر بسزایی بر کیفیت زندگی افراد دارند. در میان این اختلالات، اختلال افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder – MDD) و اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder – BD) به عنوان دو اختلال خلقی مهم و نسبتا پیچیده شناخته می‌شوند. این دو اختلال از نظر علائم، روند بیماری، عوامل زیستی و درمان دارای شباهت‌هایی هستند اما تفاوت‌های مهمی نیز دارند که شناخت دقیق آن‌ها برای تشخیص صحیح و درمان مناسب بسیار ضروری است.

این مقاله به بررسی جامع این دو اختلال، تفاوت‌ها و شباهت‌های آن‌ها می‌پردازد و نکات مهمی برای روانشناسان، روانپزشکان و پژوهشگران فراهم می‌آورد.

تعریف و طبقه‌بندی

اختلال افسردگی اساسی (MDD)

اختلال افسردگی اساسی یک وضعیت روانی است که با احساس غم شدید، از دست دادن علاقه و لذت، کاهش انرژی و اختلال در عملکرد روزمره مشخص می‌شود. طبق DSM-5، برای تشخیص افسردگی اساسی، فرد باید حداقل پنج علامت از مجموعه‌ای از علائم را به مدت حداقل دو هفته تجربه کند که یکی از آن‌ها باید «خلق افسرده» یا «از دست دادن علاقه یا لذت» باشد.

اختلال دوقطبی (BD)

اختلال دوقطبی به صورت دوره‌ای از تغییرات شدید خلق و رفتار مشخص می‌شود که شامل دوره‌های افسردگی و دوره‌های مانی یا هیپومانی است. دو نوع اصلی این اختلال شامل:

• نوع I: دوره‌های مانی شدید همراه با دوره‌های افسردگی.

• نوع II: دوره‌های افسردگی اساسی و هیپومانیا (مانیا با شدت کمتر).

علائم اختلال افسردگی اساسی

• خلق افسرده یا غمگینی مداوم

• کاهش علاقه و لذت به فعالیت‌های قبلی (آنهدونیا)

• تغییرات در وزن و اشتها

• اختلالات خواب (بی‌خوابی یا پرخوابی)

• خستگی و کاهش انرژی

• احساس بی‌ارزشی یا گناه بی‌مورد

• کاهش تمرکز و تصمیم‌گیری

• افکار مکرر درباره مرگ یا خودکشی

علائم اختلال دوقطبی

دوره مانی

• خلق بالا، تحریک‌پذیری یا افزایش انرژی غیرطبیعی

• کاهش نیاز به خواب

• افزایش صحبت‌کردن یا فشار برای صحبت کردن

• افکار پرش یا احساس عجله ذهنی

• افزایش رفتارهای مخاطره‌آمیز (خرج‌کردن پول زیاد، روابط جنسی پرخطر)

• افزایش اعتماد به نفس کاذب

دوره افسردگی

مشابه علائم اختلال افسردگی اساسی

عوامل زیستی و روان‌شناختی

عوامل ژنتیکی

• اختلال دوقطبی معمولاً وابستگی ژنتیکی قوی‌تری نسبت به افسردگی اساسی دارد. مطالعات دوقلو نشان می‌دهد که وراثت در BD حدود ۶۰-۸۵٪ است، در حالی که در MDD این عدد حدود ۳۵-۴۰٪ است.

عوامل نوروشیمیایی

• هر دو اختلال با تغییر در سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین همراه هستند، اما در اختلال دوقطبی تغییرات پیچیده‌تر و نوسان‌های بیشتری دیده می‌شود.

عوامل روان‌شناختی و محیطی

روند بیماری و تشخیص

تفاوت در روند و سیر بیماری

• اختلال افسردگی اساسی معمولاً با شروع تدریجی و دوره‌های افسردگی مکرر شناخته می‌شود.

• اختلال دوقطبی با نوسانات واضح بین دوره‌های افسردگی و مانی یا هیپومانی شناخته می‌شود که این نوسانات می‌توانند در طول زندگی تکرار شوند.

چالش‌های تشخیصی

• بسیاری از بیماران دوقطبی ابتدا با تشخیص افسردگی اساسی درمان می‌شوند زیرا دوره‌های مانی یا هیپومانی آن‌ها هنوز بروز نکرده یا نادیده گرفته شده است.

• تشخیص اشتباه می‌تواند منجر به درمان نامناسب و حتی تشدید علائم شود؛ به عنوان مثال، مصرف داروهای ضدافسردگی به تنهایی در BD ممکن است باعث تحریک مانی شود.

روش‌های درمان

درمان اختلال افسردگی اساسی

• درمان‌های دارویی: ضدافسردگی‌های SSRI، SNRI، TCA و داروهای جدیدتر.

• روان‌درمانی: شناختی-رفتاری (CBT)، روان‌درمانی بین‌فردی (IPT).

• روش‌های مکمل: ورزش، تغذیه، تکنیک‌های آرام‌سازی.

درمان اختلال دوقطبی

• تثبیت‌کننده‌های خلق مانند لیتیوم، والپروات سدیم، کاربامازپین.

• داروهای ضدافسردگی معمولاً همراه با تثبیت‌کننده‌ها تجویز می‌شوند.

• روان‌درمانی و آموزش خانواده برای مدیریت نوسانات خلقی.

شباهت‌ها و تفاوت‌های کلیدی

نتیجه‌گیری

اختلال افسردگی اساسی و اختلال دوقطبی هر دو از اختلالات مهم خلقی با تأثیرات عمیق بر زندگی فردی و اجتماعی بیماران هستند. با وجود شباهت‌هایی مانند بروز دوره‌های افسردگی، تفاوت‌های مهمی در علائم، روند بیماری، عوامل زیستی و درمان دارند. تشخیص دقیق و تمایز این دو اختلال از یکدیگر، نقش کلیدی در موفقیت درمان و بهبود کیفیت زندگی بیماران ایفا می‌کند. همچنین آموزش پزشکان، بیماران و خانواده‌ها درباره این تفاوت‌ها برای جلوگیری از اشتباهات تشخیصی و درمانی اهمیت ویژه‌ای دارد.

۲۴ تیر ۱۴۰۴ ۱۴:۳۴