یبوست یکی از مشکلات شایع گوارشی در سالمندان است که تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی آنها دارد. با افزایش سن، تغییرات فیزیولوژیکی و سبک زندگی ممکن است منجر به اختلال در عملکرد روده و در نتیجه یبوست شود. این بیماری می‌تواند علل متعددی داشته باشد و درمان آن نیازمند شناخت دقیق علل و عوامل مؤثر است. در این مقاله به بررسی جامع یبوست در سالمندان، علل، علائم، روش‌های تشخیص، درمان و راهکارهای پیشگیری پرداخته می‌شود.

یبوست به معنای کاهش دفعات دفع مدفوع یا سختی در دفع آن است که معمولاً به صورت کمتر از سه بار دفع در هفته تعریف می‌شود. اما مهم‌تر از تعداد دفعات، کیفیت و سهولت دفع است. یبوست می‌تواند به صورت حاد یا مزمن ظاهر شود. یبوست مزمن به یبوستی گفته می‌شود که بیش از چند هفته ادامه داشته باشد.

اهمیت یبوست در سالمندان

یبوست در سالمندان از اهمیت خاصی برخوردار است چون:

• ممکن است منجر به بروز مشکلات جدی‌تر مانند بواسیر، شقاق مقعدی و حتی فتق روده شود.

• باعث کاهش کیفیت زندگی و ایجاد درد و ناراحتی مکرر می‌شود.

• در موارد شدید می‌تواند منجر به انسداد روده و نیاز به مداخلات جراحی گردد.

• از آنجا که سالمندان معمولاً داروهای متعددی مصرف می‌کنند، خطر یبوست دارویی بیشتر است.

• درمان به موقع و مناسب می‌تواند از عوارض جلوگیری کند.

 تغییرات فیزیولوژیکی ناشی از پیری

• کاهش تحرک روده: با افزایش سن، حرکات دودی روده کاهش می‌یابد و تخلیه مدفوع کندتر می‌شود.

• ضعف عضلات کف لگن: عضلات دخیل در دفع ممکن است ضعیف شوند و باعث مشکل در دفع شوند.

• کاهش حساسیت رکتوم: کاهش حس پر بودن روده باعث تأخیر در واکنش دفع می‌شود.

عوامل رژیمی و سبک زندگی

• کمبود مصرف فیبر: فیبر باعث افزایش حجم و نرمی مدفوع می‌شود. کمبود فیبر غذایی از علل شایع یبوست است.

• کم آبی: نوشیدن ناکافی مایعات باعث سفتی مدفوع و سختی دفع می‌شود.

• کاهش فعالیت بدنی: فعالیت بدنی منظم باعث تحریک حرکت روده می‌شود. کاهش فعالیت در سالمندان شایع است.

 عوامل دارویی

بسیاری از داروهایی که سالمندان مصرف می‌کنند، باعث یبوست می‌شوند، مانند:

• داروهای ضد درد مخدر (مورفین و مشتقات آن)

• داروهای ضد افسردگی

• داروهای ضد فشار خون (به خصوص دیورتیک‌ها)

• آنتی‌هیستامین‌ها و داروهای ضد اسید

بیماری‌های زمینه‌ای

• اختلالات متابولیک: مانند دیابت که باعث نوروپاتی و کاهش حرکات روده می‌شود.

• اختلالات عصبی: مانند بیماری پارکینسون، سکته مغزی، ام اس که کنترل روده را کاهش می‌دهند.

• مشکلات ساختاری: مانند تنگی روده، فتق، تومورها.

• اختلالات روانی: افسردگی و اضطراب که تأثیر مستقیم بر سیستم گوارش دارند.

مشکلات حرکتی و توانایی محدود

سالمندان ممکن است به دلیل درد مفاصل، ناتوانی یا مشکلات حرکتی به موقع به دستشویی نروند و باعث بروز یبوست شوند.

علائم یبوست

• کاهش تعداد دفعات دفع (< 3 بار در هفته)

• مدفوع خشک، سفت و دفع دردناک

• احساس تخلیه ناقص روده

• نفخ و درد شکم

• وجود خون یا مخاط در مدفوع در موارد شدید

• احساس پری شکم و کاهش اشتها

تشخیص یبوست در سالمندان

 شرح حال دقیق

پرسیدن سوالاتی درباره دفعات و کیفیت دفع، تغییرات اخیر در عادات دفع، سابقه بیماری و مصرف داروها.

 معاینه فیزیکی

• معاینه شکم: بررسی وجود توده یا حساسیت

• معاینه مقعدی: بررسی وجود بواسیر، شکاف یا توده‌های غیرطبیعی

 آزمایشات تشخیصی

• آزمایش خون برای بررسی کم‌خونی یا اختلالات متابولیک

• کولونوسکوپی در صورت وجود علائم هشداردهنده (خونریزی، کاهش وزن، درد شدید)

• بررسی عملکرد روده با تست‌های خاص در موارد مزمن

درمان یبوست در سالمندان

 اصلاح رژیم غذایی

• افزایش مصرف فیبر (سبزیجات، میوه‌ها، غلات سبوس‌دار)

• افزایش مصرف مایعات (حداقل 8 لیوان آب در روز)

• پرهیز از غذاهای محرک یبوست مثل غذاهای چرب و فرآوری شده

 افزایش فعالیت بدنی

 درمان دارویی

• ملین‌ها (لاکسانت‌ها): مثل سنا، بیساکودیل که باعث افزایش حرکات روده می‌شوند.

• ملین‌های نرم‌کننده مدفوع: مثل داکوسات سدیم

• ملین‌های اسمزی: مثل لاکتولوز و پلی‌اتیلن گلایکول که باعث افزایش آب در روده می‌شوند.

• توجه به مصرف دقیق و تحت نظر پزشک برای جلوگیری از وابستگی

 مدیریت داروهای مؤثر بر یبوست

درمان بیماری‌های زمینه‌ای

درمان‌های دیگر

پیشگیری از یبوست در سالمندان

• حفظ رژیم غذایی غنی از فیبر و مایعات کافی

• حفظ فعالیت بدنی منظم

• توجه به علائم اولیه یبوست و درمان به موقع

• بررسی و مدیریت داروهای مصرفی

• آموزش سالمندان و خانواده‌ها درباره علل و روش‌های پیشگیری از یبوست

نتیجه‌گیری

یبوست در سالمندان یک مشکل شایع و مهم است که می‌تواند کیفیت زندگی آنها را به شدت کاهش دهد. شناخت علل متعدد آن و توجه به عوامل فیزیولوژیکی، دارویی و بیماری‌های زمینه‌ای می‌تواند به درمان و پیشگیری موثر کمک کند. ترکیبی از اصلاح سبک زندگی، رژیم غذایی، فعالیت بدنی و درمان دارویی در صورت لزوم، بهترین روش مدیریت یبوست در این گروه سنی است. همچنین توجه به مراقبت‌های تخصصی و پیگیری منظم اهمیت فراوانی دارد تا از عوارض جدی پیشگیری شود.

۲۵ تیر ۱۴۰۴ ۱۴:۳۵