بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) یکی از اختلالات جدی و پیچیده روان‌پزشکی است که عمدتاً با ترس شدید از افزایش وزن و تصویر بدنی تحریف‌شده همراه است. این بیماری عمدتاً بر نوجوانان و جوانان، به ویژه زنان، تأثیر می‌گذارد اما می‌تواند هر فردی را در هر سنی و جنسیتی درگیر کند. بی‌اشتهایی عصبی یکی از اختلالات خوردن است که در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلات جسمی شدید و حتی مرگ منجر شود.

بی‌اشتهایی عصبی یک اختلال روانی است که با محدودیت شدید در مصرف غذا، ترس شدید از چاقی و اختلال در درک و شناخت وزن و شکل بدن شناخته می‌شود. این اختلال نخستین بار در قرن نوزدهم توصیف شد اما تا قرن بیستم به عنوان یک بیماری روانی شناخته و دسته‌بندی شد.

در DSM-5 (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی)، بی‌اشتهایی عصبی به عنوان یک اختلال خوردن تعریف شده و معیارهای تشخیصی مشخصی برای آن تعیین شده است.

بی‌اشتهایی عصبی بیشتر در دختران نوجوان و زنان جوان دیده می‌شود و شیوع آن حدود 0.5 تا 1 درصد در این گروه سنی تخمین زده شده است. شیوع در مردان کمتر بوده اما به دلیل تابوها و مشکلات فرهنگی، ممکن است کمتر گزارش شود. روند افزایش فشارهای اجتماعی، رسانه‌ها و فرهنگ زیبایی ممکن است در افزایش شیوع این اختلال نقش داشته باشد.

علل بی‌اشتهایی عصبی چندعاملی است و ترکیبی از عوامل ژنتیکی، روان‌شناختی، اجتماعی و فرهنگی در آن دخیل‌اند:

 عوامل ژنتیکی و زیستی

مطالعات دوقلو و خانواده نشان می‌دهند که استعداد ژنتیکی نقش مهمی در ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی دارد. تغییرات در سیستم‌های انتقال دهنده عصبی مانند سروتونین و دوپامین می‌تواند به ایجاد این اختلال کمک کند.

 عوامل روان‌شناختی

• ویژگی‌های شخصیتی مانند کمال‌گرایی، اضطراب و حساسیت بالا

• اختلال در تصویر بدنی و عزت نفس پایین

• اختلالات همراه مانند افسردگی، اضطراب و وسواس

 عوامل اجتماعی و فرهنگی

• فشارهای اجتماعی برای رسیدن به اندام باریک و ایده‌آل‌های زیبایی

• تأثیر رسانه‌ها، تبلیغات و شبکه‌های اجتماعی

• خانواده‌هایی با نگرش‌های سختگیرانه یا تأکید زیاد بر ظاهر

علائم و نشانه‌ها

بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند طیفی از علائم جسمی، روانی و رفتاری داشته باشد:

علائم جسمی

• کاهش وزن شدید و غیرطبیعی

• ضعف و خستگی مزمن

• کاهش فشار خون و ضربان قلب پایین (برادی‌کاردی)

• ریزش مو و خشکی پوست

• آمنوره (قطع قاعدگی)

• سردرد، سرگیجه و مشکلات گوارشی

• هایپوترمی (کاهش دمای بدن)

• پوکی استخوان (استئوپروز)

علائم روانی و رفتاری

• ترس شدید از افزایش وزن

• تصویر بدنی تحریف‌شده، یعنی فرد خود را چاق می‌بیند حتی وقتی بسیار لاغر است

• محدود کردن شدید غذا، پرهیز از خوردن یا پرخوری‌های دوره‌ای

• رفتارهای جبرانی مانند ورزش افراطی، استفاده از ملین‌ها یا استفراغ عمدی

• افسردگی، اضطراب و انزوای اجتماعی

تشخیص بی‌اشتهایی عصبی

تشخیص بر اساس معیارهای DSM-5 انجام می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

محدودیت در مصرف کالری که منجر به وزن بسیار پایین‌تر از حد طبیعی می‌شود.

ترس شدید و غیرمنطقی از افزایش وزن یا چاق شدن.

اختلال در درک یا ارزیابی وزن و شکل بدن.

دو زیرنوع اصلی این اختلال عبارت‌اند از:

• نوع محدودکننده (Restricting type): محدود کردن مصرف غذا بدون پرخوری یا رفتار جبرانی.

• نوع پرخوری/پاکسازی (Binge-eating/purging type): دوره‌های پرخوری همراه با پاکسازی (مثل استفراغ عمدی).

عوارض و پیامدهای بی‌اشتهایی عصبی

بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند باعث عوارض جسمی و روانی گسترده و جدی شود:

عوارض جسمی

• نارسایی قلبی و مشکلات عروقی

• اختلالات الکترولیتی (کمبود پتاسیم، سدیم)

• نارسایی کلیوی و کبدی

• پوکی استخوان و شکستگی استخوان‌ها

• کاهش سیستم ایمنی و افزایش خطر عفونت

• مشکلات گوارشی (یبوست، کاهش حرکات روده)

عوارض روانی

• افسردگی و اضطراب شدید

• افزایش خطر خودکشی

• کاهش تمرکز و اختلال در عملکرد روزمره

درمان بی‌اشتهایی عصبی

درمان بی‌اشتهایی عصبی چالش‌برانگیز است و نیازمند رویکردهای چندجانبه شامل روان‌درمانی، درمان دارویی و مراقبت‌های پزشکی است.

 روان‌درمانی

• روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT): رایج‌ترین روش که به تغییر افکار و رفتارهای ناسازگار کمک می‌کند.

• روان‌درمانی خانوادگی: مخصوصاً برای نوجوانان که خانواده نقش مهمی در درمان دارد.

• روان‌درمانی حمایتی و بین فردی

 درمان دارویی

هیچ دارویی به طور خاص برای بی‌اشتهایی عصبی تأیید نشده اما داروهای ضدافسردگی، ضد اضطراب و برخی داروهای روان‌پزشکی ممکن است در درمان علائم همراه کمک‌کننده باشند.

 مراقبت پزشکی

• کنترل وضعیت جسمی بیمار، مخصوصاً عوارض قلبی و الکترولیتی

• درمان بیمارستانی در موارد شدید یا خطرناک

• تغذیه مجدد کنترل‌شده برای جلوگیری از عوارض تغذیه‌ای ناگهانی

پیش‌آگهی و اهمیت درمان زودهنگام

بی‌اشتهایی عصبی یکی از اختلالات روانی با بالاترین میزان مرگ و میر است، به ویژه در صورت عدم درمان به موقع. درمان زودهنگام می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد. حمایت خانواده و ایجاد محیطی امن و بدون قضاوت برای بیمار از عوامل مهم بهبودی است.

چالش‌ها و نکات بالینی

• مقاومت بیمار به درمان و انکار بیماری یک چالش مهم است.

• حفظ انگیزه برای درمان نیازمند مهارت‌های ارتباطی ویژه و حمایت روان‌شناسان و روان‌پزشکان است.

• آموزش جامعه و خانواده برای شناخت زودهنگام علائم و کاهش استیگما بسیار ضروری است.

• مطالعات جدید روی نقش بیولوژیکی و ژنتیکی این اختلال در حال توسعه است که می‌تواند راهگشای درمان‌های جدید باشد.

نتیجه‌گیری

بی‌اشتهایی عصبی یک اختلال روان‌پزشکی پیچیده و جدی است که نیازمند توجه ویژه از سوی متخصصان بهداشت روان و پزشکی است. شناخت دقیق علل، علائم و روش‌های درمانی می‌تواند به بهبود نتایج درمان و کاهش عوارض کمک کند. حمایت خانواده، آموزش جامعه و درمان چندجانبه از ارکان مهم مدیریت این بیماری هستند.

۱۱ مرداد ۱۴۰۴ ۱۴:۲۴